Met haar boek De verovering van de vrijheid ontpopte filosofe Alicja Gescinska (°1981) zich als een van de toonaangevende denkers van de Lage Landen. Bij haar betoog voor 'positieve vrijheid' putte ze rijkelijk uit haar ervaringen als asielzoeker, toen ze op haar zevende met haar familie uit Warschau naar België verhuisde. Maar Gescinska maakte ook naam als opiniemaker en columniste. Sinds 2014 gaat haar academische carrière nog crescendo. Ze is werkzaam aan Amherst College in de VS, terwijl ze ook aan Princeton doceerde.

Nu waagt Gescinska zich aan een debuutroman waarin de academische wereld een belangrijke biotoop is. Een soort van liefde vertelt 'over een moeilijke liefde tussen vader en dochter, en van een onverhoedse liefde tussen een oudere professor en een jonge studente'. Liggen de clichés op de loer?

Gescinska laat met veel omhaal van woorden twee plotlijnen met elkaar interfereren. Herinneringen en reminiscenties nemen al snel het commando over. 'Het verleden drukte zwaar op haar borstkas', vernemen we bijvoorbeeld over de jonge psychologe Elisabeth wanneer ze na de dood van haar vader zijn woning moet leegmaken. Elisabeth onderhield altijd een wat getroebleerde verhouding met de professor Duitse cultuurgeschiedenis, zeker nadat hij van haar moeder was gescheiden. Maar 'de gedachten aan het verkopen van haar vaders dierbaarste bezit riepen schuldgevoelens op'. Het is alsof de piano en de schriftjes vol citaten van deze Raymond Vernon haar weer tot de orde roepen.

Telkens weer laat Gescinska haar personages in de houdgreep van een bezwaard verleden komen. Zoals in de tweede - soepeler vertelde - verhaallijn, waarin Anna, een Belgische studente, terugblikt op haar roerige studiejaar aan Amherst College. Daar zet ze haar doctoraat over Emily Dickinson op de rails en geeft ze zich over aan een resem onenightstands. 'Ik gunde me een jaar licht vertier in the land of the free.' Tot ze een passionele affaire krijgt met - u raadt het al - de charismatische Raymond, die er de leesclub The Exiles leidt.

De verhouding is tot mislukken gedoemd. Gaandeweg wordt via een opgedoken brief duidelijk hoezeer de jonge Elisabeth destijds een cruciale rol speelde bij het pijnlijke afscheid tussen Raymond en Anna.

Proust

Gescinska grijpt deze geschiedenissen aan om breed uitwaaierende gedachtespinsels over de ambivalentie van de liefde, opspelende schuldgevoelens, vrijheidsdrang en esthetiek op te lepelen. Ze trapt daarbij in de val van de schoonschrijverij. Te vaak vermeit ze zich in door Proust aangeblazen volzinnen die nergens heen leiden. Soms wordt er meer diepgang gesuggereerd dan er is.

Het wemelt ook van de onhandige vergelijkingen, genre: 'De stilte hield haar lippen stijf op elkaar om zichzelf niet te breken.' Ook de pathetiek eist haar aandeel op: 'Mijn pen hijgt moeizaam deze woorden uit.' Toch is Een soort van liefde een verdienstelijk en bij momenten aangenaam weglezend debuut. Dat Gescinska te zeer volgens het boekje van de Hooggestemde Literatuur met grote L opereert en de amoureuze clichés niet altijd weet te ontwijken, moet je voor lief nemen. Had ook deze roman niet wat meer rijpingstijd verdiend?

DIRK LEYMAN ■

Verberg tekst

Hoewel Een soort van liefde Alicja Gescinska's debuutroman is, is ze geen onbekende. De filosofe brak niet enkel door in academische kringen, maar sprak ook een breed publiek aan met haar essayboek De verovering van de vrijheid: van luie mensen, de dingen die voorbijgaan. Als kind van politieke vluchtelingen uit het communistische Polen ondervond ze zelf de polarisering van die vrijheid. Gescinska onderscheidt namelijk twee vormen: een positieve en een negatieve soort. Té veel mogelijkheden werken luiheid en uitstelgedrag in de hand. Het komt erop aan om obstakels en beperkingen in te zetten als bakens op weg naar een positieve vrijheid.

Hoewel vrijheid er een bijrol krijgt, wordt in Een soort van liefde vooral verleden veroverd. De jonge psychologe Elisabeth verliest haar vader. Close waren ze al jaren niet meer - een combinatie van de scheiding van haar ouders en het afstandelijke karakter van haar erudiete vader - maar het afscheid heeft een impact op haar leven. Al was het maar omdat zijn huis moet worden leeggeruimd. Met herinneringen opgeblonken meubels en jarenlang gekoesterde boeken ontpoppen tot inboedel die moet verdwijnen.

In een tweede verhaallijn geniet studente letterkunde Anna in de vroege jaren 1990 van een jaar vrijheid. Na haar studies germanistiek in Leuven wil ze een pauze voor ze aan haar proefschrift over de Amerikaanse dichteres Emily Dickinson begint. Een beurs voor een jaar aan de University of Massachusetts is een gedroomd excuus voor het zorgeloos verkennen van studentenfeestjes en anonieme onenightstands: 'Net als een misdadiger op vrije voeten kon je bij het ochtendgloren zonder omkijken de kamer verlaten, wetend dat je buiten vervolging gesteld bent voor de kreten in zijn oor, de van verrukking vertrokken gezichten en de sporen van je nagels die je in zijn vel hebt gekerfd.' Het fladderen bevalt haar, tot ze een man ontmoet van wie ze niet wil wegsluipen.

In de uitsparingen van hun verhalen verschijnen de mannen van wie ze houden. En hoewel de vrouwen elkaar nooit ontmoeten, bepalen ze elkaars leven via een vlindereffect - golven in het ene relaas ontstaan door rimpels in het andere.

Archaïsch

Herinneringen spelen uiteraard een belangrijke rol in een roman over het verlies van een geliefde. Diepe herinneringen bevinden zich meestal niet in je hoofd, maar sturen eerder een buikgevoel of een niet te plaatsen onbewuste. Als Elizabeth in gedachten verzonken aan haar vaders piano zit, merkt ze dat haar handen spontaan een vingerzetting hebben aangenomen voor de eerste klank van een melodie die ze zich amper herinnert. 'Het is een vreemde gewaarwording, het besef dat je handen iets onthouden hebben wat je hoofd al schijnbaar vergeten is.'

Een soort van liefde is jammer genoeg niet meer dan een psychologische vingeroefening. Het verhaal heeft potentieel, de afwisselende vertelvorm creëert een zekere vaart, maar de stijl stuurt het geheel uit de toon. Gescinska struikelt over ingewikkelde personificaties ('de stilte hield haar lippen stijf op elkaar om zichzelf niet te breken'), over melige dramatiek ('Ik weet niet of ik iets bezit wat het waard is om beschermd te worden. Dus bescherm ik mijn eigen identiteit maar'). Of, over haar vader en een in barnsteen gevangen mug: 'Ook hij was onmachtig gebleken om aan zijn noodlot te ontkomen en de toekomst tegemoet te vliegen.') en over zodanig veel herhalingen van bepaalde termen dat je naar een synoniemenwoordenboek snakt.

Het verhaal werd in een laag clichés gewikkeld, soms zelfs met een archaïsch randje - er worden tranen uit ogen geperst, stof is 'het grijze residu van de tand des tijds', en het geluk ligt natuurlijk binnen handbereik, maar wordt afgeschermd door een Bond-Zonder-Naam-slot: 'Nee zeggen wanneer het moet en ja wanneer het kan, dat is de sleutel die de deur naar heel wat geluk in het leven opent.'

ALICJA GESCINSKA

Een soort van liefde.

De Bezige Bij, 238 blz., 18,90 € (e-boek 12,99 €).

De auteur: gooide hoge ogen als filosofe, onder meer met haar boek De verovering van de vrijheid (2011). Gescinska (1981) behaalde een doctoraat in Gent en werkte daarna aan Princeton University en sinds 2014 aan Amherst College.

Het boek: twee vrouwen hebben grote invloed op het leven van de ander, zonder dat ze elkaar ooit ontmoeten.

ONS OORDEEL: niet meer dan een psychologische vingeroefening.

Sofie Gielis ■

Verberg tekst

Dankzij een studiebeurs mag de Leuvense Anna een jaartje aan de universiteit van Massachusetts gaan studeren. Daar wil ze bewust de liefde op afstand houden: geen verbintenissen, enkel plezier. Dat verandert wanneer ze Bernard ontmoet, die haar meetroont naar een intellectueel praatclubje dat geleid wordt door de enigmatische professor Vernon. Een jonge studente, een oudere en vanzelfsprekend getrouwde professor: soms laat de liefde zich enkel in clichés vatten. Parallel aan het noodlottige verhaal ruimt Elisabeth de kamers van haar overleden vader op. Waarom heeft hij haar en zijn gezin in de steek gelaten?

Debutante en filosofe Gescinska schuwt het grote gebaar niet in deze doorsneeroman. Sterfbedbekentenissen, vurige liefdeswanhoop en de truc met het kleine toeval: je hebt het overal elders al gelezen, en beter. Keurig geschreven, dat wel, maar ook dodelijk steriel.

(R.S.) ■

Na het overlijden van haar vader is het aan Elisabeth om zijn huis leeg te halen. Tegen haar verwachtingen in wordt ze overspoeld door een golf van herinneringen aan vroeger. Anna blikt terug op de relatie die ze in haar studententijd had met een professor, een relatie die door een noodlottige speling van het lot op de klippen liep. Wanneer Elisabeth een brief gericht aan haar vader leest, komen beide verhalen op hartverscheurende wijze samen. Debuutroman van filosofe Alicja Gescinska (1981). Het boek staat vol met wijsheden, citaten en filosofietjes. Deze leiden echter niet af van het verhaal en met haar beeldende schrijfstijl weet Gescinska de lezer het verhaal in te zuigen. Door haar rake beschrijvingen lijkt het net of je met Elisabeth meeloopt door de woonkamer van haar vader. Door de afwisselingen van tijd en perspectief lijkt het lange tijd of je twee boeken door elkaar leest, maar de beide verhaallijnen smelten uiteindelijk samen tot een smartelijk einde. Prachtige, indrukwekkende, gelaagde roman over het leven, de liefde en het lot. Gericht op literaire lezers. Verberg tekst