De Frans-Libanese schrijver Amin Maalouf, die in de jaren 80 doorbrak met Rovers, christenhonden, vrouwenschenners, is er met de jaren niet vrolijker op geworden. Ruim twintig jaar geleden maakte hij zich al zorgen over de opkomst van Moorddadige identiteiten (1998). In De ontregeling van de wereld (2009) spitste hij zich toe op de conflicten die daaruit voortvloeien en in zijn jongste essay voorspelt hij niets minder dan de ondergang van de beschaafde wereld. Volgens hem is de mensheid op drift en stevenen we onafwendbaar op een schipbreuk af. Als zelfs deze onvermoeibare bruggenbouwer tussen de Arabische en westerse wereld de moed laat zakken, dan zitten we flink in de puree.

'Vanaf mijn geboortegrond is de duisternis zich over de aarde gaan verspreiden', schrijft de auteur, die Libanon in 1976 verruilde voor Frankrijk. De Levant, ooit een kruispunt van culturen, ging ten onder en sleepte de rest van de mensheid met zich mee. De neergang werd volgens hem ingezet met de Zesdaagse Oorlog. Sindsdien gaan de Arabische landen, die hun nederlaag tegen Israël nooit hebben verteerd, gebukt onder zelfhaat en suïcidale neigingen. Het panarabisme van de Egyptische president Nasser moest het afleggen tegen het marxisme-leninisme. Vervolgens spreidde het failliet van het communisme het bedje voor de politieke islam, waarna het morele en politieke verval van de regio als een lopend vuurtje om zich heen greep.

De grote ommekeer zou hebben plaatsgevonden in 1979, toen zich een soort van reactionaire omwenteling voltrok. Plots werd het conservatisme revolutionair, terwijl links zich alleen nog toelegde op het behoud van zijn verworvenheden. Voortaan was alleen de markteconomie zaligmakend. In het Verenigd Koninkrijk had je de conservatieve revolutie van Margaret Thatcher en in Iran de islamitische revolutie van Khomeini. Daar werd de kiem gelegd voor het jihadisme dat het westen later zuur zou opbreken. In tegenstelling tot wat menigeen denkt, is de aversie tegen modernisering, seculariteit en democratie de islam namelijk niet ingebakken, schrijft de essayist. Zijns inziens is het hooguit een kwalijk neveneffect van de strijd tegen het communisme ten tijde van de Koude Oorlog. De westerse mogendheden sloten toen bondgenootschappen met de meest reactionaire, obscurantistische krachten en effenden zo het pad voor het fanatisme dat sinds 11 september 2001 de hele planeet ontwricht.

Door al die politieke en morele woelingen bevinden we ons nu in onbekend vaarwater, op een zinkend schip, en op de VS hoeven we niet te rekenen om het tij te keren. Die hebben hun morele geloofwaardigheid onderhand definitief verspeeld. Tot voor kort zag Maalouf, een gezworen humanist, een samenleving gebaseerd op universele normen en waarden als dé remedie voor alle hedendaagse spanningen en problemen. De schrijver had zijn hoop op Europa gevestigd om het mensdom een moreel kompas aan te reiken, maar de EU blijkt een wankele constructie te zijn, die davert op haar grondvesten. Het Avondland verkeert in staat van ontbinding en het heersende identiteitsdenken maakt de zaak er niet beter op.

'Een lange periode vol troebelen wacht ons, een tijd vol aanslagen, slachtpartijen en allerlei gruweldaden', voorspelt een pessimistische Maalouf. Het klimaat gaat naar de haaien, de Chinezen en de Russen staan voor de deur, onze samenleving wordt met de dag orwelliaanser, kunstmatige intelligentie en robotisering zullen miljarden werknemers overbodig maken en we hoeven er niet op te rekenen dat het allemaal vanzelf in orde komt, sombert de schrijver. Schipbreuk der beschavingen is bedoeld als een alarmkreet, om de wereld wakker te schudden voor we met zijn allen naar de kabeljauwskelder gaan. Want het roer moet radicaal om. Hoe? Dat vertelt de auteur er jammer genoeg niet bij.

Vertaald door Hans van Riemsdijk, Davidsfonds, 272 blz., 24,95 €. Oorspronkelijke titel: 'Le naufrage des civilisations'.

Verberg tekst

Maalouf (1949) is een Frans-Libanese journalist en schrijver van historische werken en romans. Hij is lid van de Academie Française en ontving een eredoctoraat van de Universiteit van Leuven. Enkele werken van hem zijn reeds eerder in het Nederlands vertaald. Aan het begin van de vorige eeuw woonden joden, christenen en islamieten min of meer vredig in het Midden-Oosten. Die situatie is nu drastisch anders. In de eerste twee hoofdstukken beschrijft Maalouf op meeslepende wijze wat er fout ging. In de volgende twee hoofdstukken trekt hij zijn verhaal naar wereldniveau. Voor hem is met name 1979 van groot belang: de overwinning van het conservatisme (Iran, Thatcher enzovoort). In het vierde hoofdstuk voegt hij aan zijn analyse van het teloor gaan van de beschavingen het identiteitsdenken toe. Dit laatste, gebaseerd op een wij/zij-denken, zorgt voor versplintering van de samenhang van de verschillende volkeren. Alles bij elkaar schetst hij een somber beeld en vreest dat Orwell gelijk krijgt: de vrijheid wordt ingeruild voor behoeftebevrediging. Verberg tekst