Van Ranst is een meester in sfeerschepping

'Mijn moeder heeft mijn vader vermoord met een mes.' Dat werpt de dertienjarige Jef de lezer meteen voor de voeten in de openingszin van Moeders zijn gevaarlijk met messen. Hij was amper geboren toen het gebeurde, maar hij beschrijft het zo bloedstollend alsof hij op de eerste rij zat. Het is een verhaal dat zijn moeder af en toe vertelt wanneer hij weer eens blijft doorvragen over zijn vader - en hij wil het maar wat graag geloven. Jef woont met zijn moeder en zijn zwakbegaafde zus Iene in een torenflat die Zigurat heet, een ietwat surrealistisch aandoende plek waar mensen armer zijn naarmate ze hoger wonen. Jef woont op de vijfde verdieping; zijn Turkse vriend Süleyman woont zes etages hoger. Nou ja: vriend - pispaaltje is eigenlijk een toepasselijker woord, want Jef springt niet bepaald zachtzinnig met Süleyman om. Hij gedraagt zich soms als een regelrechte etter. Maar tegelijk is hij een kwetsbare puber op zoek naar houvast. Met zijn moeder heeft hij een hechte band en ook zijn zusje omringt hij met tedere zorg. Lopen kan Iene niet, ze zit in een speciale rolstoel. Ze heeft het lichaam van een zestienjarige, maar het verstand van een kind van drie. Dat zijn moeder eenzaam is en de zorg voor Iene haar boven het hoofd groeit, ziet Jef niet, of wil hij niet zien. Hun kleine gezinnetje - 'een moeder, een zoon en een dochter op een troon' - is voor hem een veilige cocon, elke verandering is een bedreiging.

Over Harry, de nieuwe vriend van zijn moeder, is hij dan ook niet te spreken: hij is een dief, 'hij haalt alles weg en uit elkaar, mijn zusje, mijn moeder en mij.' Jef wil de aandacht van zijn moeder voor hem en zijn zus met niemand delen. Zijn bezitterigheid neemt kwalijke vormen aan. Net als alle vorige vriendjes van zijn moeder is Harry een indringer die moet worden buitengewerkt, en daarvoor zijn alle middelen goed. Zelfs Süleyman wordt tegen wil en dank in zijn plannen ingeschakeld.

Als het waait, of als de aanwezigheid van Harry in de flat hem te veel wordt, gaat Jef met Iene naar het glazenflessenveld: een verwilderde perenboomgaard, waar flessen om de peren heen hangen. Het is een betoverende plek, waar hij volop kan dromen en waar zelfs Iene tot rust komt: 'Als je daar staat [...] en het waait precies hard genoeg dat de flessen tegen elkaar aan tikken, dan waan je je op een plek die niet bestaat. Ik bedoel, het is een plek met niks dan boom en glas en wind. Het tegen elkaar tikken van het glas is oorverdovend en rustig tegelijk.' Dit glazenflessenveld is het decor voor een indrukwekkende finale, waarin Jef openlijk de confrontatie aangaat met zijn moeder en Harry.

Do Van Ranst kreeg voor Moeders zijn gevaarlijk met messen eerder dit jaar de Prijs Knokke-Heist, een niet onbelangrijke manuscriptenprijs. Dat had hij in 2004 ook al eens gepresteerd met Mijn vader zegt dat wij levens redden. In beide romans worden eigenzinnige pubers opgevoerd met een rijke verbeelding, die zich in een surreëel, zelfs lichtjes unheimlich universum bewegen - Van Ranst is een meester in sfeerschepping. Maar in Moeders toont hij zich op het toppunt van zijn kunnen: hij brengt op een genuanceerde, overtuigende manier de verwarring, wispelturigheid en monomanie van een puber in beeld. En hoewel het hoofdpersonage nogal wat onhebbelijke trekjes heeft, kun je toch sympathie voor hem opbrengen. De structuur van het boek staat als een huis, de verhaallijnen worden knap met elkaar vervlochten en leiden naar een climax om u tegen te zeggen. Van Ranst schrijft heel beeldend, de tekst zit vol rake formuleringen, zoals 'Zijn jas is weg en ik hoop dat hij erin zit'. Het is een genot om al die fraaie zinnen te lezen.

Moeders zijn gevaarlijk met messen is een bijzonder boek. Het wordt aanstaande zondag bekroond met de Inclusieve Griffel (zie inzet), hopelijk zien we het ook opduiken op de shortlists van andere prijzen. Do Van Ranst timmert al negen jaar aan de weg. Hij verdient een groot lezerspubliek.

DO VAN RANST

Moeders zijn gevaarlijk met

messen.

Davidsfonds/Infodok, 160 blz., 15,95 euro. 13+

Verberg tekst

De 13-jarige Jef (ik-figuur) woont samen met zijn moeder en zijn 16-jarige meervoudig gehandicapte zus Iene in een flatje. In dezelfde flat woont zijn vaak irritante vriend Süleyman. Jef is ervan overtuigd dat zijn moeder zijn biologische vader heeft doodgestoken. Nu heeft moeder een nieuwe vriend. Jef doet er alles aan om hem te verjagen. En dat is veel, want Jef heeft een levendige, huiveringwekkende fantasie. Hij leeft in zijn eigen wereld die door de auteur uiterst beeldend beschreven is. Soms leidt dit tot komische situaties, maar vaak ook tot pijnlijke drama's. De treurnis van de mensen in een achterstandswijk is zeer subtiel opgenomen in het verhaal. Vooral het personage Jef krijgt veel reliëf. De ene keer is hij een schat die bijvoorbeeld zeer goed voor zijn zus zorgt. De andere keer krijg je bijna een hekel aan hem, omdat hij de nooit tegenstribbelde Süleyman voor zijn karretje spant en ongegeneerd egoïstisch is. De auteur won met het manuscript van dit boek in 2008 voor de tweede keer de Prijs Knokke-Heist voor het Beste jeugdboek. Hij kreeg die prijs ook voor 'Mijn vader zegt dat wij levens redden'* waarvoor hij ook de prestigieuze Deutsche Jugendliteraturpreis won. Vanaf ca. 14 jaar. Verberg tekst