Edward St Aubyn is een buitengewoon scherpzinnig en goed geïnformeerd schrijver. Het lezen van zijn nieuwste, Dubbelblind, is geen sinecure, al doet St Aubyn met zijn geestige stijl zijn best om de roman leesbaar te houden.

Toch voelt het met name in het begin soms alsof hij zijn hele voorraad kennis uit het wetenschappelijk tijdschrift Nature over de lezer uitstort. Hij snijdt op hoog, vaak academisch niveau echt van alles aan wat de wetenschappelijke wereld vandaag beroert op de terreinen van ecologie, genetica, psychoanalyse, neuropsychologie.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat hij voor zijn hoofdpersonen kiest voor uitgesproken, intelligente, welbespraakte individuen, prototypes van gezond verstand en gevoel. Ze zijn eerder dragers, kapstokken van ideeën dan wankelmoedige mensen van vlees en bloed.

Dat kun je best een bezwaar tegen St Aubyns aanpak noemen, de mens is immers niet alleen zo'n helder vat van kennis en beheerste emotie. Maar voor wie eens geen zin heeft in oeverloze beschouwingen over de menselijke geest, voor de liefhebber van discussies op niveau, is Dubbelblind een feest om te lezen. En je steekt er nog wat van op ook.

Flirt

Dubbelblind speelt zich dus af in kringen waar niemand op z'n mondje is gevallen. Francis, een ecoloog die experimenteert met een puur en verwilderd ecosysteem, heeft een relatie met Olivia, begaafd genetica en geadopteerde dochter van een stel bekwame (en rijke) psychoanalytici. Vriendin Lucy, weliswaar gediagnosticeerd met een hersentumor, begint een relatie met haar baas Hunter, iemand met grootse plannen over de toekomst van de menselijke geest.

Deze roman gaat vooral over wetenschappelijke aspiraties. Niettemin zijn de hoofdpersonen nadrukkelijk en enigszins zwart-wit ten prooi aan menselijke affecten: Olivia raakt zwanger en vraagt zich af of ze het kind moet houden, Francis wordt beproefd door een flirt met een onweerstaanbare vrouw, Hunter stuurt een corrupte en cocaïne snuivende medewerker de laan uit. Je zou kunnen concluderen dat St Aubyn ook de keerzijde van al die scherpzinnigheid heeft willen schilderen; dat zal ook de reden zijn dat hij naast zijn ultraslimme hoofdpersonen de schizofreen Sebastiaan en de onnozele abt Guido heeft gefabriekt. Personages uit een andere, minder hooggestemde cultuur, die er voor het verhaal niet echt toe doen.

Een zekere Jim zegt ergens in deze roman: "Wetenschap is meestal gezond verstand met een ongezonde dosis moeilijke woorden." Het zou weleens een gedachte van de schrijver kunnen zijn, want hij eindigt zijn roman met de schizofreen Sebastiaan, die ontdekt dat de wereld toch niet alleen uit monsters en demonen bestaat.

Zo eindigt deze hoog intelligente en soms subtiel satirische roman met een goed gevoel. Het menselijk tekort de deur gewezen, niet door hoog intelligente wetenschappers, noch door de lieve onnozelaars dezer wereld die beiden, met een blik op de titel, blind zijn, maar gewoon door de mooie menselijke ervaring. Het voelt als een troost.

Edward St Aubyn, Dubbelblind, Prometheus, 288 p., 22,50 euro.

Verberg tekst

Edward St Aubyn gebruikte zijn eigen leven als grondstof voor De Patrick Melrose-romans, die even virtuoos zijn als doorleefd, even grappig als grimmig. Hoofdpersonage Patrick werd door zijn vader misbruikt en is zijn hele leven bezig om dit te verwerken. Klinkt zwaar, is het niet. De personages in de Melrose-boeken zijn even spitsvondig als Oscar Wilde in zijn hoogdagen. Inmiddels heeft St Aubyn in interviews verklaard dat het beter gaat met hem. Dubbelblind is al zijn tweede boek sinds zijn Melrose-cyclus.

De parelende humor, de feestjes onder de rijken en de fascinatie voor bloedbanden zijn gebleven. Anders dan in eerder werk getuigt Dubbelblind van een diepgaande interesse in ons huidige tijdsgewricht. Achter in dit boek bedankt de vertaalster specialisten op het gebied van de (epi)genetica, microbiologie, filosofie, psychiatrie, medische wetenschap, kwantumtheorie en beeldende kunst. Dat ze die nodig had om de vertaling tot een goed einde te brengen, kan ik me levendig voorstellen. Dit is een ideeënroman waarin de personages discussiëren over de ecologische voordelen van bewust verwilderen of over de genetische component bij ziekten als schizofrenie. St Aubyn bezigt daarbij, als steeds, lange en elegante zinnen die, wanneer ze wetenschappelijk jargon bevatten, een hoge informatiedichtheid hebben.

Centraal staan drie biologen: Lucy, die kiest voor een baan in de bedrijfswereld, haar hartsvriendin Olivia die in de academische wereld een job heeft en Olivia's partner Francis, een man van de praktijk die meewerkt aan de verwilderingprojecten.

Lucy gaat werken voor een durfkapitaalonderneming. Haar baas financiert projecten als HappyHelmets waarbij de drager van de helm zich net zo gelukkig of vredig voelt als een doorgewinterde meditatie-expert. St Aubyn is gebiologeerd door erfelijkheid. De personages geloven niet dat de genen alles bepalen en dat is een hoopvolle boodschap. Wie een geweldenaar als vader heeft, hoeft niet per se hetzelfde pad te bewandelen.

De personages behoren tot een generatie die maar al te goed beseft dat we ons op een kantelpunt bevinden, dat de mens door hebzucht de planeet behoorlijk om zeep heeft geholpen.

Op zijn sterkst is deze Britse auteur wanneer hij mensen op elkaar laat reageren. De passages waarin een zieke Lucy haar artsen bezoekt zijn intens en aangrijpend. Zulke momenten waarin de personages vlees op de botten krijgen, hadden best vaker mogen voorkomen in dit boek vol ideeën.

Qua compositie doet Dubbelblind erg denken aan het eerdere werk van St Aubyn. Het fonkelende slot laat de mogelijkheid op een vervolg open. Wordt dit een nieuwe cyclus? Deze lezer wil alvast weten hoe het de spelers vergaat.

Vertaald door Nicolette Hoekmeijer, Prometheus, 285 blz., 22,50 € (e-boek 13,99 €). Oorspronkelijke. titel: 'Double blind'.

Verberg tekst

Nature of nurture? Zijn we slechts willoze machines die door onze genen worden aangestuurd om hen te reproduceren of ontsnappen we via het mirakel van de vrije wil aan onze biologisch lot? De discussie is al zo oud als het concept discussie maar Hunter Sterling is vastberaden om ze op te lossen. Gezien zijn familienaam is het maar logisch dat hij schatrijk is, maar wat oud geld en de slimme beslissing om zijn hedgefund Midas te verpatsen net voor de val van Lehman Brothers heeft hem evenmin windeieren gelegd.

Dat fortuin wil hij in de wetenschap investeren, of toch in hippe start-ups die hem nog meer patenten zullen opleveren. Speerpunt van zijn collectie bedrijfjes: het Brainwaves-project, een helm die de hersenen van gelukkige mensen scant en die hersengolven hopelijk ook in een ander brein kan opwekken. Mocht dat slagen, dan kan hij de hele wereldbevolking in één klap gelukkig én tot klant maken. Hunter zou er zelf deugd van hebben, want au fond is hij een machtswellusteling die dringend wat liefde kan gebruiken. Tot dan kalefatert hij zijn miserie op met een mix van cocaïne, paddo’s en Xanax en laaft hij zich aan het luxeleven – reizen doe je met privéjets, wonen doe je in peperdure appartementen en ranches.

In zijn machtssfeer cirkelen zowel gieren als duiven. Zo is Saul zijn persoonlijke Judas, tegelijk vriend en verrader. Ook kardinaal Lagerfeld heeft het op Hunter gemunt: de hersenscan van een mediterende monnik behoort toe aan het Vaticaan – alleen de Heilige Stoel mag de ware leer verspreiden. Anderzijds geloven biologen Olivia en Francis in Hunters goede hart: Olivia hoopt dat de Brainwaves-helm schizofrenie uit de wereld kan helpen en Francis mag de landgoederen van Hunter ecologisch heraanleggen. Vraag is natuurlijk wie de strijd om Hunters ziel wint.

Aan ideeën geen gebrek in de nieuwe roman van Edward St Aubyn. Dubbelblind bulkt van de wetenschappelijke analyses en filosofische traktaten die vaak pagina’s lang gedebiteerd worden. In minder talentvolle handen zou dat gortdroge literatuur opleveren, maar St Aubyn mengt voldoende sardonische humor door de debatten om het behapbaar te houden. Sommige scènes zijn ronduit hilarisch. Een knullige abt die per abuis xtc slikt en dan uit de bol gaat op Kraftwerk of een Republikeinse oliemagnaat die Francis’ verwilderingsplan steunt omdat hij droomt van meer inheems wild om op te jagen: je moet er telkens hardop om lachen. Alleen het abrupte einde doet de wenkbrauwen fronsen. Een catharsiskersje had de taart helemaal af gemaakt.

***

Prometheus (originele titel: Double Blind), 288 blz., € 22,50.

Verberg tekst

Bioloog Francis die werkt aan een ‘verwilderingsproject’, zijn nieuwe geliefde en collega-bioloog Olivia die net een boek over epigenetica heeft voltooid, haar beste vriendin Lucy bij wie een hersentumor geconstateerd wordt en háár nieuwe geliefde, de durfinvesteerder Hunter die wereldproblemen wil oplossen, zijn de belangrijkste van de talrijke personages in deze roman die speelt in kringen van de financiële en intellectuele elite. Behalve over hun onderlinge relaties is dit vooral een verhaal over wetenschap: de allen verbaal zeer begaafde personages redeneren en filosoferen vlotjes over ecologie, erfelijkheid, kunstmatige intelligentie, psychoanalyse etc. Dat gebeurt met een overdaad aan uitweidingen en vaktermen die veel lezers te machtig zal zijn, terwijl anderzijds verhaallijnen niet uitgewerkt worden en de personages weinig gaan leven. Bij vlagen is de auteur (1960), die bekend werd met de tot televisieserie bewerkte romans rond Patrick Melrose, geestig in zijn satirische beschrijvingen, maar het is toch te weinig om echt enthousiast te zijn over dit boek. Vrij gereserveerd ontvangen in recensies in Britse pers. Verberg tekst

Edward St Aubyn (1960) is een buitengewoon scherpzinnig en goed geïnformeerd schrijver, wiens werk herinnert aan dat van die andere intellectuele highbrow onder de Britse schrijvers, Anthony Burgess. De titel van zijn jongste roman Dubbelblind verwijst naar de wetenschappelijke onderzoekspraktijk waarbij noch de proefpersoon noch de onderzoeker weten wie tot de experimentele groep behoren en wie tot de controlegroep. Het lezen van dit boek is geen sinecure, al doet St Aubyn met zijn ironische, geestige stijl zijn uiterste best om deze ideeënroman leesbaar te houden.

Toch voelt het met name in het begin soms alsof hij zijn hele voorraad kennis uit het wetenschappelijk tijdschrift Nature over de lezer uitstort. Hij snijdt op hoog, vaak academisch niveau echt van alles aan wat de wetenschappelijke wereld vandaag beroert op de terreinen van ecologie, genetica, psychoanalyse, neuropsychologie. Geen #MeToo in dit boek, geen Black Lives Matter, dit zijn hogere regionen dan maatschappelijke onrust.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat hij voor zijn hoofdpersonen niet in de troebele vijver van de psychologie heeft gevist, maar kiest voor uitgesproken, heldere en intelligente, welbespraakte individuen, prototypes van gezond verstand en gevoel. Ze zijn eerder dragers, kapstokken van ideeën dan wankelmoedige mensen van vlees en bloed.

Dat kun je best een bezwaar van St Aubyns aanpak noemen, per slot van rekening is de mens niet uitsluitend zo'n helder vat van kennis, inzicht en beheerste emotie. Maar voor wie eens geen zin heeft in oeverloze beschouwingen over de menselijke geest, voor de liefhebber van discussies op niveau, is Dubbelblind een feest om te lezen, terwijl je er en passant ook nog wat van opsteekt.

Dubbelblind speelt zich dus af in kringen waar niemand op z'n mondje is gevallen. Francis, een ecoloog die experimenteert met een puur en verwilderd ecosysteem, heeft een relatie met Olivia, begaafd genetica en geadopteerde dochter van een stel bekwame (en rijke) psycho-analytici. Vriendin Lucy, weliswaar gediagnosticeerd met een hersentumor, begint een relatie met haar baas Hunter, iemand met grootse plannen omtrent de toekomst van de menselijke geest.

De onderlinge contacten van deze uitverkoren slimmeriken worden gekenmerkt door vlijmscherpe wisecracks maar ook door regelrechte academische overwegingen, zoals deze van Francis: "net als de kat in Schrödingers befaamde gedachte-experiment, bevond het homoniem zich in een eigen gedachte-experiment, en of het refereerde aan een wereld die onafwendbaar was of volitief, hing in dit experiment af van de vraag of de beschouwer was gericht op causaliteit of bewustzijn".

Lieve onnozelaars

Niet van de straat dus. Het klinkt soms bijna ironisch hoe goed ingewijd St Aubyns personages zijn, alsof hun bedenker het wetenschappelijk bedrijf toch ook enigszins op de hak wil nemen, een gedachte die misschien gevoed wordt door het feit dat de schrijver in zijn vorige roman, Met stomheid geslagen, de spot dreef met de quasi-culturele maar oppervlakkige wereld van het literaire bedrijf.

Het is duidelijk dat deze roman vooral over wetenschappelijke aspiraties gaat. Niettemin zijn de hoofdpersonen nadrukkelijk en enigszins zwart-wit ten prooi aan menselijke affecten, Olivia raakt zwanger en vraagt zich af of ze het kind moet houden, Francis wordt beproefd door een flirt met een onweerstaanbare vrouw, Hunter stuurt een corrupte en cocaïne-snuivende medewerker de laan uit. Je zou kunnen concluderen dat St Aubyn ook de keerzijde van al die intellectuele scherpzinnigheid heeft willen schilderen; dat zal ook de reden zijn dat hij naast zijn ultra slimme hoofdpersonen de schizofreen Sebastiaan en de lieve, onnozele abt Guido heeft gefabriekt. personages uit een andere, minder hooggestemde cultuur, die er voor het verhaal eigenlijk niet echt toe doen, Ze vallen vreselijk uit de toon, maar ik ben ervan overtuigd dat St Aubyn dat met opzet zo heeft gedaan.

Een zekere Jim zegt ergens in deze roman "Wetenschap is meestal gezond verstand met een ongezonde dosis moeilijke woorden". Het zou weleens een gedachte van de schrijver kunnen zijn, want hij eindigt zijn roman met de schizofreen Sebastiaan, die erachter komt dat de wereld toch niet alleen uit monsters en demonen bestaat. Genoeg reden voor een onvertaald filmcitaat als slotconclusie: 'It was enough to make a grown boy cry'.

Zo eindigt deze hoog-intelligente en soms subtiel satirische roman toch nog met een gewoon goed gevoel. Het menselijk tekort de deur gewezen, niet door hoog intelligente wetenschappers, noch door de lieve onnozelaars dezer wereld die beiden, met een blik op de titel, blind zijn, maar gewoon door de mooie menselijke ervaring. Het voelt als een troost na al dat verbale en intellectuele vuurwerk van St Aubyn.

Vert. Nicolette Hoekmeijer. Prometheus; 288 blz. € 22,50.

Verberg tekst