Afgelopen week was Eleanor Catton in Nederland, waar ze in Amsterdam voor de literaire leesclub Das Mag haar roman toelichtte en tot consternatie van de aanwezigen anderhalf uur lang de astrologie indook, een onderwerp dat als een visnet over de roman ligt uitgespreid en de structuur ervan bepaalt. Ze bekent dat ze onmogelijk is geworden. Haar redacteur noemt het een "A-bom" die ze tijdens lezingen laat afgaan, en ze kan beter niet meer naar de kroeg, daar zeurt ze maar door over de dierenriem. Dan te bedenken dat ze vroeger door haar vader uit bed werd gelicht om de sterrenhemel te aanschouwen, waarbij hij enthousiast uitweidde terwijl zij het alleen maar koud kreeg.

Ze steekt dan ook graag de draak met het onderwerp. Zo is ze een Weegschaal en blijkt ook de meerderheid van de Booker-jury Weegschaal te zijn. Funny, niet? Als je iemand vraagt naar zijn sterrenbeeld, zo adviseert ze, geef dan een willekeurig compliment en je ziet de persoon groeien. Een effect dat haar blijft fascineren. Je kunt iedere horoscoop samenvatten met: je bent koppig. Klopt altijd.

Catton houdt er wel van een loopje met de werkelijkheid te nemen, zoals ook haar roman allerlei verrassingen in petto heeft. Het verbaast dan bijna niet meer dat Catton de volgende dag compleet andere thema's aansnijdt. Het enige wat hetzelfde blijft, zijn haar precieze bewoordingen. Zo jong en al zo bedachtzaam. Catton grinnikt, ze heeft wel een idee waar het vandaan kan komen: "Als kind las ik veel omdat we thuis geen televisie hadden. Daardoor ben ik eraan gewend om gebeurtenissen vanuit verschillend perspectief te bekijken, er omheen te lopen.

"Dat doe ik ook als ik schrijf, waarbij ik terdege besef dat ieder woord dat ik noteer andere associaties bij de lezer kan oproepen dan bij mij. Bij het woord 'kasteel' zie jij misschien een donkere, regenachtige ruïne en ik een roze Disneykasteel. Maar dat is precies het mooie aan woorden. Ze creëren een nieuwe realiteit en vragen op hetzelfde moment aan jou als lezer om die realiteit in je hoofd op te bouwen. Het Engelse author stamt van het Latijnse auctor, wat 'vergroter' betekent. In mijn ogen brengt een schrijver al zijn research op zo'n manier samen dat het geheel groter is dan de som der delen. Ieder boek dat je leest zal daarom je wereld vergroten."

In uw dankwoord voor de Booker Prize sprak u over de rol van de kunstenaar.

"Ik refereerde aan The Gift van Lewis Hyde, een boek dat naast het essay Against Interpretation van Susan Sontag bijzonder inspirerend is geweest voor de relatie tussen de structuur en de inhoud van mijn roman. En naast de astrologie natuurlijk, maar dat is louter spel. Hyde vraagt zich af wat je als kunstenaar kunt doen met een gift in een wereld waarin je geld moet verdienen. Hij onderscheidt twee economieën: een gebaseerd op financiële waarde en een op het waardevolle. Het waardevolle kan niet gewogen worden in geld.

"De westkust van Nieuw-Zeeland is niet alleen rijk aan goud, maar ook aan jade. In de Maoricultuur kun je jade niet zomaar opgraven, je kunt dat enkel voor iemand anders doen. Als twee stammen vechten en vrede sluiten, dan besluiten ze het vredesakkoord met een gift van jade. Dat is een erezaak. Het idee dat twee zulke totaal verschillende economieën aan de westkust naast elkaar bestonden, prikkelde me."

De Maoricultuur komt er dan als beste uit?

"Nee, zo zwart-wit ligt het niet. Het is te makkelijk om neer te kijken op geld of er de spot mee te drijven. Zelfs iemand die de wildernis intrekt, is tegenwoordig ergens in dat proces afhankelijk van iemands gulheid. Met onze queeste naar geld kunnen we goede dingen bereiken. Geld maakt het mogelijk met materie uit te dragen wie we willen zijn. En als je een dokter bent en je daarvoor betaald wordt, helpt dat om je beroep serieus te nemen, terwijl dat moeilijker zou zijn als het enkel een hobby bleef."

U bent met meer dan 60.000 euro prijzengeld de hobby ontgroeid.

"Haha, ja. Het is gek om mijzelf na twee boeken al serieus te mogen nemen, maar het is ook prettig. Ik heb me wel heilig voorgenomen mijzelf beperkingen op te leggen, nu ik nog jong ben en onwennig sta tegenover de mogelijkheden van een overvloed aan geld. Zolang ik niet al mijn financiële impulsen bevredig, kan ik dankbaar blijven voor wat ik heb.

"In mijn ogen is rijkdom namelijk geen vanzelfsprekend recht. Ik wil niet vergeten hoe moeilijk het voor veel mensen is om in leven te blijven. Ik werkte in een winkel waar klanten naar binnen liepen die dachten dat jij als bediende hun rechten bevestigde. Klanten zien een verkoper in een winkel niet als een volledig mens."

De volledige mens, daar gaat uw boek over?

"Ja, beslist. De prostituee Anna en de jongeman Emery zijn de enigen die oprecht naar een ander kijken, terwijl de twaalf mannen uit het eerste hoofdstuk allemaal door hebzucht of ambitie worden gedreven. Als Anna Emery ontmoet op de boot naar Nieuw-Zeeland, vindt ze hem grappig en aardig. Zij zegt iets waarvan hij opveert, waarna hij ook in haar geïnteresseerd raakt. Geen van hen probeert iets te kopen of wil iets van de ander, waardoor oprechte liefde kan groeien."

Maar Lydia Wells lijkt het eigenlijke centrum van het boek. Zonder haar zou Anna geen prostituee zijn, Emery niet zijn verdwenen...

"En Crosby Wells zou niet dood zijn. Lydia belichaamt de planeet Venus, die symbool staat voor wat we van de wereld verlangen, voor onze ambities. Alle literatuur begint volgens mij met gedwarsboomd verlangen. Daardoor ontstaat het streven en de actie. Lydia was daardoor de architect van de plot, iedereen liep steeds een stap op haar achter."

Ze is behalve vilein ook het snedigst van allemaal.

"Ik vond het heerlijk om haar te schrijven, haar verbale zwaardgevecht is lekker wild. Het kost veel tijd om na te denken over de juiste reacties van personages, terwijl reageren in werkelijkheid maar een paar seconden duurt. Daarom zijn mijn personages bijna altijd grappiger en slimmer dan ik. Ze zijn mijn betere zelf."

Vindt u het belangrijk dat een vrouw de drijvende kracht van het boek is, of kwam dat toevallig zo uit?

"Lydia is nota bene gemodelleerd op een hilarische homovriend. Haar sekse vloeide voort uit de keuze voor de astrologische structuur; Venus is een vrouwelijk sterrenbeeld. Er is me wel gevraagd waarom ik na een feministische roman nu met een boek ben gekomen over achttien mannen en twee vrouwen. Wat me aan die vraag stoort, is de veronderstelling dat vrouwen over sterke vrouwen horen te schrijven. Dat is een dubbele maat zolang van mannen niet hetzelfde wordt verwacht."

'Mannen worden naar hun ideeën gevraagd, vrouwen naar hun gevoel', stelde u in een interview.

"Mensen reageren hevig ontkennend als je over het sekseverschil begint, wat het tot een lastig onderwerp maakt dat nog maar moeilijk uit de verf komt. Maar als mensen zo vurig tegenspreken dat er een probleem is, heb je de pot met goud blijkbaar gevonden.

"We leven nu eenmaal in een wereld waarin de ervaringen van een man anders zijn dan die van een vrouw. In zoverre is het project van Guardian-journalist Leah Green, waarin zij mannen op straat confronteert met hedendaags gedrag tegenover vrouwen, heel verhelderend, want het besef dat er een verschil is, ontbreekt vaak. Maar laat vooropstaan dat het niet om wij-zijdenken gaat, om man versus vrouw. Mannen worden ook maar geboren in deze ongemakkelijke situatie. Het gaat ons allemaal aan."

Eleanor Catton, Al wat schittert,

Anthos, 832 p., 29,95 euro.

Vertaling: Gerda Baardman en Jan de Nijs.

Al wat schittert

Walter Moody zoekt in 1866 zijn fortuin in een goudzoekersstadje aan de westkust van Nieuw-Zeeland. Per ongeluk raakt hij betrokken bij een geheime bijeenkomst van twaalf mannen. Zij buigen zich over drie mysteries: een moord, een mislukte zelfmoordpoging en de verdwijning van een stadsgenoot. Dan ontvouwt zich een ingenieuze, spannende plot, bijna een pastiche op het negentiende-eeuwse genre, met goudklompjes die in jurken zijn genaaid en veel opium, waarbij de schrijver de lezer geregeld op het verkeerde been zet, maar alles toch klopt.

FLEUR SPEET ■

Verberg tekst

Kathy Mathys

De jongste winnares van de Man Booker Prize ooit, 28 is ze, is een benaderbare vrouw. We zitten in de ontbijtruimte van haar hotel en ze grinnikt wanneer ze de Van Gogh-chocolaatjes op tafel opmerkt: 'Die zijn leuk.' De Nieuw-Zeelandse Catton is de schrijfster vanDe repetitie, een roman die begon als haar afstudeerproject aan de Iowa Writers' Workshop, en vanAl wat schittert. Ze heeft altijd geschreven, vertelt ze, en een liefde voor woorden, syntaxis en experiment zit haar in het bloed.

Toch is ze niet enkel de schrijfster die houdt van vormelijke avonturen en waaghalzerijen, haar personages vormen het hart van haar werk. 'Ze lijken allemaal wat op mij', zegt Catton. 'Mijn moeder was een bibliothecaresse en ik groeide op tussen de kleurrijke personages. Aan die jaren heb ik een hartstochtelijke liefde voor kinderboeken overgehouden. Ik verslind ze nog steeds.' Erg typerend voor de Nieuw-Zeelandse cultuur is dit beeld van haar jeugdjaren niet. Volgens Catton zijn haar landgenoten al te nederig, voelen ze zich ongemakkelijk wanneer iemand over boeken begint te praten.

'Toen ik veertien was, maakte ik met mijn vader een reis door Nieuw-Zeeland op de tandem. Ik was onder de indruk van het landschap en begon me af te vragen hoe mensen het vroeger doorkruisten. Zo ontstond het idee om iets te schrijven over de goudzoekers. Misschien is het wat overdreven om dat het begin vanAl wat schittert te noemen, ik had nog geen concrete aanpak voor het boek. Het was meer alsof ik een deur zag in de verte waar ik ooit door zou wandelen.'

Nadat haar sprankelende debuutDe repetitie wereldwijd met luid applaus werd onthaald, slaagde Catton er niet meteen in om een tweede boek te schrijven. Ze vergelijkt de situatie met de emotionele toestand waarin je verkeert nadat een relatie is afgesprongen. Elke nieuwe relatie die je dan aangaat, zal naar alle waarschijnlijkheid mislukken. Daarom wachtte ze en broedde ze op een plan. Via allerlei slinkse wegen vond ze haar toegang tot wat uiteindelijkAl wat schittert zou worden. Het werk van Carl Jung beïnvloedde haar immens, met name wat hij schreef over archetypen.

'Ik wilde een klassiek verhaal schrijven, een moordmysterie met slechteriken en geliefden, met archetypen zoals je die in sprookjes vindt. Die interesse vloeit rechtstreeks voort uit mijn vorige boek, een roman over het theater en over rollenspel. Via Jung, een fervent astroloog, ontdekte ik dat de dierenriem een systeem is van relaties, tussen de tekens onderling en tussen de tekens en de planeten. De zodiak bepaalt niet alleen het verloop van het verhaal, maar ook de structuur. Ik heb lang gekeken naar de manier waarop de planeten bewogen en hoe ik dat kon verwerken in de plot, uiteindelijk is het me gelukt.'

Het boek bestaat uit twaalf delen, die korter en korter worden naarmate het verhaal vordert. Met elk nieuw deel komt een ander inzicht: 'De zon is een twaalfde opgeschoven (.) en met die beweging ontstaat er een nieuwe wereldorde, een nieuw perspectief op het geheel', schrijft Catton. De schrijfster gelooft niet dat er zoiets is als De Waarheid en ze vindt ieders perspectief waardevol. 'Ik heb dit vooral ontdekt door feministische auteurs te lezen. Dankzij hen leerde ik om de dingen niet als vanzelfsprekend te zien, als onwrikbaar. Zij leerden me dat de wereld er door de ogen van een ander niet eender uitziet. Voor mij is lezen een manier om andere werelden te verkennen. Ik houd ervan om me te verwonderen over het onbekende.'

U schrijft niet enkel over de negentiende eeuw, u klinkt ook als een negentiende-eeuwse auteur. Hoe belangrijk was het om daarin perfectionisme na te streven?

'Tijdens mijn research las ik veel hedendaagse historische romans en die vielen me meestal tegen. Van zodra er een anachronisme opduikt, werkt het boek voor mij niet meer. Ik heb ook een hekel aan het "Forrest Gump"-effect in historische fictie: zowat elke belangrijke gebeurtenis uit het tijdperk waarin het boek speelt, duikt er ook in op. Ik vind dat geforceerd, misschien komt het doordat ik opgegroeid ben in Nieuw-Zeeland, ver weg van de dingen. Als iemand me zou vragen hoe 1997 er voor mij uitzag, dan zit de dood van prinses Diana daar niet bij. Die gebeurtenis had niets met mijn leven te maken. Historische romans herhalen te vaak wat we al weten over het verleden, die valkuil wilde ik vermijden. Daarom begon ik romans te lezen uit de negentiende eeuw zelf, aandacht te besteden aan de dictie en het ritme, de manier van converseren, die heel anders is dan de onze. Het boek is lang, wat niet mijn bedoeling was, maar wat onvermijdelijk werd toen ik het idee opvatte om een victoriaanse roman te schrijven.'

De roman bevat opvallend veel dialogen en de gesprekken tussen de personages zijn heel anders dan lezers van moderne romans gewend zijn.

'De conversaties volgden bepaalde patronen, ze zijn uitgebreid, beantwoorden aan bepaalde vormen. Dat wilde ik respecteren. Ik ben erg geïnteresseerd in de manier waarop mensen zich uitdrukken. Een personage als Lydia Wells ontleent haar autoriteit in de mannenwereld waarin ze opereert aan de manier waarop ze spreekt. Ze is niet op haar mond gevallen, zit altijd wel klaar met een oneliner. Ik vond het heerlijk om haar te schrijven, ze is zo veel sneller dan ik. Ik kom pas na twee dagen met een geschikte repliek.'

'Negentiende-eeuwse romans staan vol met brieven, heerlijk is dat. Mijn personages zijn echte raconteurs, ze genieten ervan om in debat te gaan, om te filosoferen over hypothetische kwesties. Er waren nog geen telefoons en daarom was conversatie van persoon tot persoon essentieel.'

'De victoriaanse roman heeft heel weinig gemeen met de moderne roman. De hedendaagse obsessie met het individu, de ik-persoon, is soms tergend. Kies je voor de eerste persoon en schrijf je in de tegenwoordige tijd, dan gaat er veel verloren. Je krijgt als lezer geen panoramisch overzicht. Net als negentiende-eeuwse auteurs beschrijf ik de personages wanneer ik ze voor het eerst opvoer. Ik vertel iets over hun psychologie en hun uiterlijk. Dat moet bevreemdend zijn voor moderne lezers. We zijn het niet gewend om door anderen beschreven te worden, we schrijven vooral ons eigen verhaal. Kijk maar naar de manier waarop we een eindeloze vertelling over onszelf componeren op Facebook.'

Hoe belangrijk is de mysteriecomponent in uw roman?

'De plot is altijd het belangrijkste geweest. Ik weet dat er veel lagen in het boek zitten maar als het verhaal zelf de lezer niet boeit, heb ik gefaald. Ik heb veel plezier beleefd aan het in elkaar steken van de puzzel. Een lezer die niets weet over astrologie kan mijn boek perfect lezen, de structuur herinnert de lezer er vooral aan dat er sprake is van kosmische krachten en dat de personages niet alle macht in handen hebben. Tijdens mijn research las ik Italo Calvino'sHet kasteel van de kruisende levenspaden, een boek waarvan de structuur gebaseerd is op een tarotspel. Ik vond het ontzettend saai want het ging enkel om het vormelijke experiment, het verhaal was volledig ondergesneeuwd. Dat wilde ik vermijden.'

Zowel in 'Al wat schittert' als in 'De repetitie' lijkt u gefascineerd door hoe we praten. Wat wilde u onderzoeken in uw debuut?

'De roman gaat over een tienermeisje dat een affaire heeft met een leraar en over de theaterbewerking van dit incident. Ik was geïnteresseerd in gender en met name in de impact van gender op de manier waarop we spreken. In de context van het theater spelen mannen soms vrouwenrollen en omgekeerd, dat maakte het extra interessant en uitdagend. Ik was ook geïnteresseerd in de ontleding van clichés, bijvoorbeeld het verlies van onschuld. In onze maatschappij geloven we dat onschuld altijd gevolgd wordt door het verlies van onschuld, maar wat als er nu eens geen fase van onschuld aan voorafgaat? Of wat als de fase van onschuld minder liefelijk is? We leven in een maatschappij waarin we omringd zijn door beelden die onschuld haast onmogelijk maken. Lang voor ik ooit iemand gekust had, had ik al tientallen mensen zien kussen op de televisie. Dat geldt voor ieder van ons.'

'De adolescentie fascineert me omdat het een periode is in ons leven die we ons niet goed herinneren. Vaak is ze te pijnlijk. We hemelen de kindertijd op - tenminste, wanneer die gelukkig was - maar de tienerjaren moffelen we weg in een donker hoekje. Toen ik een tiener was, wilde ik eender wie zijn, behalve mezelf. Ik keek naar mezelf door de ogen van anderen en vond mezelf een lompe, onhandige idioot. Achteraf bleken de tienerjaren een goudmijn. De theatercontext liet me toe om tieners lange monologen te laten houden, dat zie je hen nooit doen in tv-series. Tienermeisjes zijn altijd giechelachtig, nerveus, jaloers, wedijverend. InDe repetitie laat ik hen revanche nemen, ik geef hun een podium om filosofisch en diepzinnig uit te pakken in een gestileerde taal.'

ELEANOR CATTON

Al wat schittert.

Vertaald door Gerda Baardman en Jan de Nijs, Anthos, 832 blz., 29,95 ? (e-boek 14,99 ?). Oorspronkelijke titel: 'The luminaries'.

¨¨¨èè

Herlees de recensie via www.standaard.be/catton

Kathy Mathys ■

Verberg tekst

In 1866 komt de jonge Schotse advocaat Walter Moody na een zware reis aan in Hokitika, Nieuw-Zeeland, waar veel goudzoekers neerstrijken. Omdat zijn erfenis is verdampt door veranderde familieomstandigheden wil hij zijn geluk beproeven en goud gaan zoeken. Hij gaat naar het Crown Hotel en treft er in de rookkamer twaalf heel verschillende mannen aan, die een reeks recente incidenten in het stadje bespreken: de dood van een alcoholist, de verdwijning van een jonge goudzoeker en de zelfmoordpoging van een prostituee. Duidelijk is dat ze er iets mee te maken hebben. In de elf steeds kortere delen erna wordt vanuit wisselend perspectief teruggekeken op wat sinds 1865 is gebeurd. De Nieuw-Zeelandse schrijfster (1985) debuteerde in 2008 met de meer dan eens bekroonde roman 'De repetitie'. In deze tweede roman, waarmee ze Man Booker Prize 2013 won, toont ze zich een geboren vertelster, die haar goed vertaalde verhaal heel knap opbouwt en niet alleen ruim 800 pagina’s lang meeslepend vertelt, maar ook tot het eind de spanning weet te bewaren. Bevat een lijst met personages en een horoscooptekening aan het begin van elk van de twaalf delen. Verberg tekst