Steeds uitdrukkelijker profileert Elvis Peeters - rocker, performer, dichter, theaterauteur, kinderboekenschrijver en romancier - zich als een duo. "Elke paragraaf en elk hoofdstuk gaat door vier handen en door twee hoofden", vertelde Peeters (pseudoniem van Jos Verlooy) ooit in deze krant over hun werkwijze. Tegenwoordig staat medeauteur en echtgenote Nicole van Bael ook mee op het schutblad van de romans en treedt ze vaker in de openbaarheid. Verlooy & Van Bael, wordt dat hun nieuwe roepnaam?

Suggestief proza dat stelselmatig een open zenuw raakt of ons een wat grimmige spiegel voorhoudt: het handelsmerk van Peeters en co. Het mondde uit in een stilaan indrukwekkende reeks boeken, vanaf het verhalendebuut Het uur van de aap (1992), met spraakmakende romans als De ontelbaren (2005), Wij (2009), Dinsdag (2012), Jacht (2015) of Brood (2018), waarvan sommige prestigieuze nominaties en hoge verkoopcijfers verzamelden. Met De ommelanden (2019), met zijn redeloze spanning tussen stad en hinterland in een onbestendig Europa, sneed Peeters ook het thema klimaatverandering aan.

zes drachtige koeien

Met De tijden ambieert Peeters een groter naoorlogs fresco, al is deze roman over een vader, een dochter en een kleinzoon als vanouds beknopt van omvang en uitgepuurd van snit. In ieder geval overspannen we drie generaties en zijn politieke en maatschappelijke gebeurtenissen meer dan zomaar achtergrondgeruis. Driemaal zijn we getuige van enigszins weerbarstige personages die met bruuske veranderingen en hindernissen in de liefde kampen.

Er is de stugge Emiel die moet aanzien hoe zijn vader Hendrik na de Bevrijding een en ander moet bekopen voor zijn dubbelzinnige rol tijdens de oorlog. Zelf staat hij voor de opdracht om de boerderij te moderniseren, ook al droomt hij van tuinbouwwerk in Congo. Zijn dochter Hannelore spuit No Futures-slogan op de muren, gaat tekeer tegen de kruisraketten in haar punkjaren - merk op dat Peeters zelf vaak demonstreerde tegen kernwapens op Belgische bodem. En dan is er Matteo, die een beetje meewarig naar zijn tijdgenoten kijkt en een Europees verlichtingsideaal nastreeft. Telkens schragen songteksten - van fiftiesjazz tot Dua Lipa - elk hoofdstuk.

De tijden begint krachtig. Je zit meteen diep in la Flandre profonde van meteen na WO II, zonder dat dit klef of achterhaald aandoet. Met welgemikte zinnen ondergaan we de zwaarte van de boerenstiel, belaagd door allerlei technische ontwikkelingen en productiviteitseisen. Peeters laat ons indringend beseffen hoe moeilijk het is om de tanker van je lot van koers te doen veranderen. Emiel kan uiteindelijk niet anders dan vaders keuterboerderij overnemen wanneer de pater familias onverhoeds ernstig ziek wordt. 'Zo gingen de dingen. Toen hij terugkwam uit de stal was zijn vader er niet meer. Hij lag daar nog, maar had het huis al verlaten.' Gemangeld tussen zijn aantrekkingskracht voor de flamboyante Gisèle, actief als socialistische passionaria bij de vakbond, en de stille Odette, kiest hij voor haar die hem twee kinderen zal schenken: Hannelore en Paul. 'Plots stond hij aan het hoofd van een boerderij met zes koeien die drachtig waren, en een nieuwe pikbinder die moest worden afbetaald. Dit bleek het leven dat hem omarmde', klinkt het cynisch. Subtiel laat Peeters vervolgens zien hoe politieke wervelwinden - het oproer in Congo en de Europese landbouwhervormingen van Sicco Mansholt - Emiel in het nauw drijven, tot hij de boerderij moet verkopen en hij zichzelf in een achturendag bij een distributiecentrum manoeuvreert. De voortschrijdende tijd is genadeloos. Peeters werkt het dwingend, ja zelfs onontkoombaar uit, met een tragische ondertoon.

Machogedrag

In deel twee volgen we Emiels dochter Hannelore en laat Peeters de geschiedenis uitdrukkelijker opspelen, alsof we op een roetsjbaan worden gezet richting de no-futurepunk en later de techno, met Londen als katalysator. 'Hardheid, onverzettelijkheid, branie, daar leeft ze van.' Maar de onbezonnen Hannelore is minder vrijgevochten dan ze lijkt. Ook zij moet aanzien hoe de harde buitenwereld haar een stapje voor is en ze van het ene baantje naar het andere moet hoppen of soelaas zoeken van het ene in het andere bed. Dit hoofdstuk maakt een nerveuzere, meer samengepropte indruk omdat Peeters erg veel aanroert.

In het slotdeel volgen we Matteo, Hannelores zoon, die ideologisch haast de tegenhanger van zijn chaotische moeder lijkt. Vindt hij zijn heil in de Poolse bossen en bij ferme Europese verlichtingsprincipes? Hij smaalt op de 'normloosheid' van de grootstad, en machogedrag is hem niet vreemd. Matteo trekt op met Myrthe, die in extreemrechts vaarwater glijdt en hem seksueel tantaliseert.

Het prikkelende, stuwend geschreven De tijden woelt veel om in kort bestek. Proberen te leven, en je toch verhouden tot de wereld, hoe doe je dat? Grote vragen die niet noodzakelijk een pasklaar antwoord krijgen, maar de dilemma's van de hoofdpersonages blijven bij.

Er hangt ambiguïteit over dit boek - ondanks een zeker fatalisme van het individu tegenover kapitalisme of het zelfgecreëerde klimaatmonster. Dat de tijdgeest soms te geforceerd ingewerkt is ('Terwijl de Cubacrisis ontdooit, raakt de vaart bevroren'), stoort slechts af en toe.

Verberg tekst

Bijna een hele eeuw Belgische geschiedenis in grofweg tweehonderd bladzijden. De drie generaties overspannende nieuwe roman van schrijversduo Elvis Peeters en Nicole Van Bael heeft geen last van een gebrek aan ambitie, wel van een gebrek aan vertelkracht om die ambitie ook waar te maken.

Het nieuwe verhaal van de auteurs van romans als De ontelbaren (2005), Wij (2009) en Dinsdag (2012) vangt nochtans veelbelovend aan met een luik over de in 1929 geboren dienstweigeraar Emiel, boer tegen wil en dank, en liefhebber van jazz. Zijn idioom is er eentje dat de auteurs beheersen, zijn uit bierdraf, reuzel en broodpapier opgetrokken wereld voelt meteen vertrouwd aan. Ook de licht melancholische toon die lijkt te horen bij een leven dat eerder ondergaan dan geleefd wordt, vloeit vlot uit hun pen.

Het proza loopt iets stroever wanneer in het tweede en derde luik van dit familieverhaal respectievelijk dochter Hannelore en kleinzoon Matteo een stem krijgen. En dat komt heus niet alleen door de geforceerde (en bijwijlen ronduit potsierlijke) lichamelijkheid van personages die geil worden van een lichaam dat geledigd wordt, of die plots gefascineerd zijn door de kracht van hun forse urinestraal. Hun lot (en lichaamsvocht) boeit minder omdat ze in de eerste plaats behoorlijk eenzijdige symbolen van politieke stromingen of ideologieën zijn.

Van het erf

Hannelore is de rebelse punker die niet snel en ver genoeg van het erf vandaan kan rennen, terwijl haar zoon Matteo respect voor tradities zo bloedserieus neemt dat hij stilaan een lidkaart bij Schild & Vrienden kan aanvragen. Dat er tussen de verschillende wereldbeelden en generaties toch nog raakvlakken bestaan, is wellicht het interessantste idee dat deze roman in onze gepolariseerde tijden te bieden heeft, maar dat spoor wordt te vaak verlaten voor anekdotische geschiedenis en algemeenheden over het verglijden van de tijd. De twintigste eeuw passeert in vluchtige highlights, van de beurscrash van 1929 tot de bankencrisis van tachtig jaar later.

Uiteraard is ook Emiel een symbool. De ooit door de bliksem getroffen landbouwer staat voor een boerenleven dat door gedwongen schaalvergroting vrijwel volledig verdwenen is, maar anders dan de links-rechtstegenstelling tussen de andere twee personages, geeft die achtergrond de auteurs iets meer literaire speelruimte. Die benut het schrijverspaar ook. De wereld van Emiel wordt geschetst met rake details en precieze woorden, die van Hannelore en Matteo moet het te vaak hebben van al te kwistig rondgestrooide citaten uit songteksten. De Spotify-playlist die bij De tijden hoort, laat zich ongetwijfeld beluisteren als een zorgvuldig gecureerd overzicht van tientallen jaren muziekgeschiedenis, maar de juiste liedjes bij het juiste decennium plaatsen is niet hetzelfde als dat tijdvak tot leven wekken.

De tijden weegt te licht om een geslaagd tijdsbeeld te kunnen zijn, en de personages zijn te vlak om van een geslaagde familieroman te kunnen spreken. Van schrijvers met evenveel gevoel voor taal als voor het wedervaren van wat we ooit 'de gewone man' zijn gaan noemen, mogen we meer verwachten.

Manteau, 224 blz., € 22,99 (e-boek € 11,99).

Verberg tekst

 

Maar liefst zeventig jaar Belgische geschiedenis komt langs in 'De tijden'. Emiel neemt in de jaren 50 de boerderij van zijn vader over en moet grote landbouwhervormingen het hoofd bieden. Zijn dochter Hannelore demonstreert tegen kruisraketten en probeert na haar punkjaren een bestaan op te bouwen. Haar zoon Matteo ziet de aarde knarsen onder de overproductie en de klimaatcrisis, en reist naar Polen om met een stel Europese verlichtingsidealisten in een oerbos te leven. Alle drie krijgen ze hun eigen deel en hun eigen stem in dit boek. De familieband verbindt hen, maar ze hebben ook iets verbetens, ze stellen zich teweer tegen hun tijd. Daar krijgen ze de rekening voor gepresenteerd.

Het eerste deel, over boer Emiel, is het langste en ook het meest geslaagde. Het schrijversduo Elvis Peeters heeft stevig grip op zijn decor, een klein boerenbedrijf in de jaren 50 en 60. Ze laten knap zien hoe groot de zwaartekracht van een boerenfamilie indertijd was: het werk van de vader moest worden voortgezet, de boerderij moest blijven bestaan. Emiel schrijft zich in aan de tropenafdeling van de landbouwschool, maar een carrière in de kolonie blijft buiten bereik: hij is nodig op de boerderij van zijn vader. Na de Europese landbouwhervormingen moet hij alsnog zijn land verkopen. Het is droevig maar authentiek, een tikje cliché misschien: vermalen worden door de tijd, terwijl je zo hard hebt meegewerkt aan de wederopbouw.

Voor de generaties X en Z zijn de tijden misschien nóg harder. Emiel heeft nog een eigen bedrijf kunnen opstarten, maar Hannelore begint eind jaren 70 van nul af aan. Na haar punkperiode zoekt ze haar heil in vage marketingbaantjes. Ze blijft bewust ongehuwd en ontpopt zich als een workaholic 'in de bullshitsector', aldus haar zoon Matteo - die dus niet opgroeit in een traditioneel gezin. Ook in deze delen duikt Emiel op, als een ronduit aandoenlijke vader en opa. Hij is een personage om wie je je als lezer bekommert. Dat je veel minder meeleeft met Hannelore en Matteo, omdat ze onsympathieker overkomen, is wellicht een bewuste keuze van het schrijversduo. Matteo blijkt trouwens een pak minder verlicht te zijn dan hij zelf denkt. Als hij met Marokkaanse meisjes naar bed probeert te gaan, doet hij dat om wraak te nemen op de moslimcultuur: 'Iedere door een zelfbewuste autochtone blanke geneukte moslima wierp een smet op die misogyne cultuur.'

In eerdere romans liet het duo Elvis Peeters zijn lezers nadenken over hun grenzen. Tot op welke hoogte willen we meeleven met een romanpersonage? Welke handelingen willen we billijken en welke niet? In welke gedachtewerelden wensen we ons te verplaatsen? Elvis Peeters' schrijven heeft altijd iets radicaals en dat levert vaak spannend proza op, maar in 'De tijden' gaat één en ander mis. Zo bezondigt Elvis Peeters zich aan gemakzuchtige geschiedenislesjes: 'De wereld veranderde in ijltempo', of er is een 'kolkende wereld van actie en reactie', en dan volgen telkens uitvoerige exposés over de oprichting van de EEG, de Cubacrisis, de Baader-Meinhofgroep, de val van de Muur, de Twin Towers en ga zo maar door. Ook de motto's van elk deel, iconische songtekstfragmenten uit de periode in kwestie, zijn wat te voorspelbaar.

Het grootste bezwaar is echter de manier waarop het achterliggende thema van 'De tijden' is uitgewerkt: je kunt de tijden niet naar je hand zetten, je kunt er wel door worden vermalen. Deze roman strandt in zijn ambitie om juist dát te laten zien omdat Elvis Peeters drie keer na elkaar hetzelfde toont, met decors die na verloop van tijd steeds minder weten te boeien en - zeker in de laatste twee delen - weinig interessante personages. 

Verberg tekst

Een roman over een vader, een dochter en een kleinzoon die de tijdgeest met zich meedragen en zich er ieder op hun eigen manier tegen verzetten. Emiel luistert naar jazz om die verschrikkelijke oorlog achter zich te laten en weigert dienstplicht. Noodgedwongen neemt hij de boerderij van zijn vader over, en ziet met lede ogen de komst van schaalvergroting aan. 
Hannelore spuit 'no future’ en 'fascist cops' op de muren in het dorp. Waar ze tijdens haar studie slogans bedenkt voor een punkblaadje, blijkt die creativiteit haar later veel geld op te leveren in de reclamewereld. 
Matteo vindt zijn moeder hypocriet en zoekt zin en geborgenheid in de Europese verlichting. 
Ondertussen worstelen ze allemaal met de liefde, en blijken idealen van generatie op generatie pijnlijk te kunnen veranderen.
 In scherpzinnige, maar ook invoelende stijl geschreven, met veelzijdige karaktertekeningen. Voor de meer literaire lezer. Elvis Peeters (1957) is performer, schrijver en dichter. Hij schrijft samen met Nicole Van Bael. Hun werk werd genomineerd voor literaire prijzen en vertaald in vele talen. Verberg tekst