Het werk van Büchner blijft boeien, wellicht omdat het vragen opwerpt die steeds nieuwe antwoorden krijgen, wellicht ook omdat het steeds opnieuw kan worden geïnterpreteerd. Zo werd Leonce en Lena (1836) geduid als een romantische komedie, een romantisch-ironisch intermezzo of een satirisch-subversief stuk. Het stuk bekoort door Büchners meesterlijke ironie bij de voorstelling van de personages, maar de bitterheid van de vroegrijpe Büchner in zijn strijd tegen de wereld-zoals-hij-is kan niet overzien worden. Het verhaal (voor zover je van een verhaal mag spreken): Leonce (prins van het rijk Popo) is verloofd met de hem nog onbekende Lena (prinses van het koninkrijk van Pipi). Dat zint de melancholische, door lamlendigheid getroffene niet. Hij vlucht, net als Lena overigens. Ze ontmoeten elkaar ergens in het rijk, nog steeds zonder elkaar te kennen, worden verliefd en trouwen "als automaten". Om zich daarna terug te trekken in hun kunstmatige, van de buitenwereld afgesloten wereld. Meer nog dan in ironie is het stuk in melancholie en net-niet-wanhoop gedrenkt. Er wordt erg geleden aan een tot ritueel verstard leven dat niet tot het echte leven kan doordringen. Uiteindelijk blijkt iedereen een idioot of een marionet. De door Leonce afgekondigde "revolutie" is niets anders dan een verschansingsmanoeuvre.

Büchner (1813-1837), al van in zijn prilste studententijd hard tegen de politieke en sociale wantoestanden inbeukend, had het jaar voor Leonce en Lena zijn intussen wereldberoemde Dantons dood uitgebracht, een stuk over de (on)mogelijkheid van een (menselijke) revolutie. Net voor zijn dood, schreeuwt hij zijn sociaal engagement uit in het onafgemaakte Woyzeck. Doordat Büchner een erbarmelijke soldaat als hoofdfiguur van een tragedie maakt, ontketent hij een revolutie in het theater. Het verhaal berust op ware feiten: Margareth, Woyzecks vrouw, wordt verleid door Woyzecks militaire overste. Deze maakt handig van zijn positie gebruik om de arme stumper horens op te zetten. Woyzeck vermoordt uiteindelijk zijn vrouw. Van bij het begin wordt de onafwendbaarheid van het gebeuren duidelijk en roept Woyzeck uit: "Er moet iets moois zijn met die deugd, kapitein. Maar ik ben een arme duivel." Is hij juridisch gezien ontoerekeningsvatbaar? Drijven de sociale wantoestanden hem tot deze daad? Is hij slachtoffer van de experimenten van de karikaturale dokter? Kan hij niet op tegen voor hem onbegrijpelijke slagen van het lot? Waarschijnlijk, maar één ding is hij voor Büchner niet: schuldig.

Woyzeck is inspiratiebron geweest voor een half godenrijk: een bende expressionisten, Rilke, Brecht, Frisch, Braun. Elias Canetti's vrouw, Veza, hield het boek jarenlang voor manlief verborgen omdat ze vreesde dat hij geconfronteerd met zo'n machtig voorbeeld het schrijven zou laten.

Beide vertalingen gaan vergezeld van een inleiding. [Kris Lauwerys]

Vertaling in het Nederlands, bewerkt voor het toneel van nu, van dit modern-klassieke en ook wel revolutionaire stuk van deze grote Duitse dichter (1813-1837). Omdat het als toneelstuk nooit door de auteur werd voltooid, moest het worden samengesteld uit scènes en fragmenten en moest er soms gegist worden naar wat de schrijver had bedoeld. Hier is echter een knap geheel ontstaan, zeer poëtisch van taal, waaruit de betrokkenheid van de auteur bij het lot van de verdrukten en vernederden duidelijk naar voren komt en waaruit zijn belangstelling voor de wetenschap en de nieuwe mens blijkt. Een moeilijk stuk, dat echter veel aandacht verdient. De korte biografie, de interpretatie van het stuk en ook de opbouw ervan worden helder toegelicht in het voorwoord. Ook bekend geworden door de bewerking tot opera van Alban Berg: 'Wozzeck'. Eerder verscheen al een goede vertaling door Ger Thijs*.