Wanneer een schrijver sterft, lijkt het of zijn woorden opnieuw geladen worden. Dat geldt ook voor Zweedse laarzen, Henning Mankells laatste roman. Je zou die kunnen lezen als een aanloop naar het einde ('Ik weet niet of ik rustig zal sterven of me wanhopig verzet. Ik weet absoluut niets over wat er mij wacht'), maar daarmee blijft de kern van het boek onaangeraakt.

Zweedse laarzen, een vervolg op Italiaanse schoenen, een roman die Mankell schreef over een gepensioneerde arts die zich terugtrekt op een Zweeds eiland, is een vreemd boek. In potentie is het een broeierige roman over angst voor het vreemde, over eenzaamheid en over de onmogelijkheid de ander te kunnen kennen, maar die belofte wordt slechts gedeeltelijk ingelost.

Ergerniswekkend gesputter

Dat komt vooral door Fredrik Welin, een hork van een man die maar niet uitgezemeld raakt over de koekjes die tegenwoordig bij de koffie worden geserveerd en de inferieure kwaliteit van de hedendaagse kleding. Een man die leeft in herinneringen, die hem plotseling uit het duister van het geheugen lijken te bespringen. Welin is de achilleshiel van Zweedse laarzen: in de eerste helft van het boek overkomt hem te veel, onderneemt hij te weinig en is hij vooral in de weer met de gevolgen van een brand, die hem al in de eerste zin van het boek van al zijn bezittingen ontdoet.

Welin - oud, eenzaam, nors - staat in de herfst van zijn bestaan met lege handen. Zijn vrouw is dood, zijn dochter is overal en nergens en een huis heeft hij ook al niet meer. Prima uitgangspunt voor een verhaal over bezit, geheugen en opnieuw beginnen met de last van een bijna-voltooid leven op je schouders.

Toch duurt het even voor Fredrik Welins verhaal begint te boeien. Dat komt deels door de weinig sympathieke hoofdpersoon. Aan zwijgzame, duistere chagrijnen geen gebrek in Mankells oeuvre, maar in veel van hen - Kurt Wallander, Lars uit Diepte en Hans uit Het oog van de luipaard, om er maar enkele te noemen - borrelde iets, iets waar de lezer graag zijn vinger achter wilde krijgen.

Bij Fredrik Welin wil het stuurse zwijgen maar geen borrelen worden - het is eerder een ergerniswekkend gesputter - en de soms vreemd aandoende stijl doet de personagetekening ook geen goed: 'Een tikkeltje slecht geweten is me niet vreemd nadat ik bruusk tegen iemand ben geweest.'

Pas in de tweede helft, waarin het decor zich van de Zweedse scherenkust tijdelijk naar Parijs verplaatst, komt de vaart erin. Welins dochter Louise blijkt vele onvermoede karaktertrekken te bezitten en zelfs Fredrik is, eenmaal van dat deprimerende eiland af, een veel interessantere man dan tot dan toe zichtbaar was. In navolging van zijn dochter probeert ook Welin empathischer te worden, iets waarin hij met horten en stoten uiteindelijk lijkt te slagen.

Lijstjes

Spannender dan de verwikkelingen in het 'misdaadverhaal' - brand blijkt aangestoken, Fredrik wordt verdacht, meer huizen vliegen in de fik, oplossing ligt uiteindelijk behoorlijk voor de hand - zijn Fredriks herinneringen, vaak met de dood verbonden. Zoals die aan de lijst telefoontjes die zijn vader kort voor diens dood afwerkte, om alle mensen die hij in zijn leven verkeerd had behandeld nog een keer te woord te kunnen staan. Bij iedere overledene op zijn lijst raakte Welin senior in paniek.

Anekdotes als deze fungeren als pars pro toto voor de roman: het verleden laat zich niet herschrijven, niet herstellen. Wat wel kan, is dat wat in het heden gebeurt het verleden voorgoed uit gumt - dat wordt aan het slot bewezen.

Zweedse laarzen is een boek over herinneren, zoals Mankells dit voorjaar verschenen autobiografie Drijfzand dat was. Er wordt ontroerend herinnerd, maar soms wordt het ook verwarrend: 'Die avond at ik een vissoep die geen enkele herinnering naliet.'

Herinnerd zal Henning Mankell vermoedelijk vooral worden om zijn weergaloze Wallanders, zijn ontroerende jeugdboeken, zijn theaterwerk, zijn maatschappelijk engagement en zijn liefde voor Afrika. Niet per se om Zweedse laarzen.

FRANK HEINEN ■

Verberg tekst

Als in de herfst zijn huis afbrandt, hij al zijn bezittingen verliest en hij wordt verdacht van brandstichting, moet ex-chirurg Fredrik Welin (69, ik-persoon, bekend uit ‘Italiaanse schoenen’*) zijn leven opnieuw vorm geven. Zijn pogingen om vat te krijgen op verleden, heden en toekomst tonen een complexe weemoedige man van vlees en bloed, met angsten en onzekerheden, die ‘niet altijd de waarheid’ spreekt. In sobere taal maar trefzeker schetst de gelauwerde auteur in vier delen allerlei tegenstrijdigheden van het leven: dood/leven, oud/jong, angst/vrijheid, leugen/waarheid. De rode draad in het compacte verhaal is eenzaamheid, niet alleen van Fredrik maar van alle bewoners van de Zweedse scherenkust. Toch slaagt Fredrik er in om met twee jonge vrouwen een band op te bouwen: een journaliste en zijn dochter die hij pas sinds enkele jaren kent en niet begrijpt; ook het mysterie rond de brand(en) wordt helder. Een prachtig en waardig laatste boek van op 5 oktober 2015 overleden verhalenverteller. Verberg tekst