De gloednieuwe Boekhandelsprijs is de eerste bekroning die Jaap Robben (°1984) met zijn romandebuut Birk in de wacht sleept. Het succes komt niet als een donderslag bij heldere hemel. Toen Birk vorige zomer verscheen, regende het lovende recensies. In de literaire wereld had Robben eerder al strepen verdiend. Naast een dichtbundel had hij met tekenaar Benjamin Leroy een paar jeugdboeken geschreven die de shortlist van de Gouden Uil hadden gehaald.

Birk speelt zich af op een mini-eiland in de woeste wateren tussen Noorwegen en Schotland en begint met een mysterieuze verdwijning. De jonge verteller, Mikael, is met zijn vader Birk naar het strand geweest, maar wat is daar gebeurd? De jongen ontwijkt de vragen van zijn moeder en verdringt de beelden die hem overspoelen. De kustwacht wordt ingeschakeld, maar de vader blijkt spoorloos.

Moeder en zoon zijn ontredderd. Robben laat zien hoe de jongen de puberteit ingaat en hoe de ouder-kindrelatie ontspoort.

Ziekelijk jaloers

Moeder en zoon leven in een huis clos. Vrienden heeft Mikael niet, kinderen kent hij niet. De enige andere eilandbewoner is Karl, een visser en vrijgezel die nu en dan aanklopt om zijn haar door Mikaels mooie moeder te laten knippen. De verdwijning raakt zijn koude kleren niet. Integendeel, het opent mogelijkheden.

Mikael wordt een tiener en raakt volledig geïsoleerd. Met het afstandsonderwijs dat zijn vader hem deed volgen, is hij zonder dat zijn moeder het weet gestopt. Soms helpt hij Karl de visvangst te sorteren, maar meestal is hij aan zijn lot overgelaten. Toeristenboten blijven bij het eiland uit de buurt. 'Als je nog verder vaart, val je van de wereld af', zegt de zoon van de boodschappenman die om de twee weken bevoorrading brengt. Behalve meeuwen, krabben, vissen en insecten zien de eilandbewoners geen ziel.

Naarmate het verhaal vordert, wordt de sfeer beklemmender. Robbens personages zijn geen praters, en veel actie en dialoog komen niet aan het verhaal te pas, maar wat gebeurt krijgt een bijzondere lading. Met ingehouden adem lees je verder.

Mikael wordt heen en weer geslingerd tussen tegenstrijdige gevoelens, die verhevigd worden door zijn ontluikende seksualiteit en de verwachtingen die zijn moeder van hem schijnt te hebben. Hij houdt van haar en wil haar niet kwetsen, maar tegelijkertijd maakt ze hem bang. Ze reageert onvoorspelbaar en legt een ziekelijke jaloezie aan de dag. Als Mikael onhandig een gesprek aanknoopt met de zoon van de boodschappenman, is ze achteraf razend. Zelfs een meeuwenjong temmen kan niet door de beugel. 'Je hebt mij om van te houden', zegt ze.

Robben laat de verstilde eilandsfeer in de huiskamer oprijzen en zet de benauwenis van zijn personage op je over. Zijn dichterlijk talent klinkt door in de geraffineerde beeldspraak, die hij vaak ontleent aan de zee. Voor enkele uren tilt hij je uit je leven en voert je mee, zonder dat je ontsnappingsmogelijkheid krijgt, net zoals de verraderlijke stromingen rond het eiland kunnen doen als een moedige vader een ongehoorzaam kind probeert te redden.

Een veelbelovend romancier is opgestaan.

Ter gelegenheid van de Boekhandelsprijs ligt vanaf 26 februari een luxe-editie van Birk in de handel, in een unieke oplage van 2.000 exemplaren.

ANNICK VANDORPE ■

Verberg tekst

Als Birk, de vader van Mikael, verdrinkt, volgt een periode waarin rouw, schuld, verdriet en onmacht zijn moeder steeds verder van hem vervreemden. Ze wonen samen met een andere man, een visser, op een afgelegen eiland boven Schotland. Terwijl er ogenschijnlijk weinig gebeurt, verandert heel hun leven tot een bijna ondoenlijke opgave, met voor ieder van hen hun eigen ongeluk dat alle glans wegneemt van het ooit idyllische isolement. Het wanhopige verdriet bij het verlies van een geliefde man en vader is op indringende wijze beschreven, waar de sfeer van een eiland met een gure en eenzame ligging niet weinig aan bijdraagt. Maar door alles heen blijft ook de (verloren) liefde voor Birk voelbaar en richten zowel zoon als moeder een klein monumentje voor hem op. Won de ANV Debutantenprijs 2015, de Dioraphte Literatour Publieksprijs 2015 en de Nederlandse Boekhandelsprijs 2015.