In januari overleed Jan Simoen, gevierd auteur van onder meer de trilogie Met mij gaat alles goed (1996), En met Anna? (1999) en Veel liefs van Michael (2005) en recenter Slecht (2007) en De nacht van 2 april (2012). Deze laatste titel verscheen enkele maanden voor zijn overlijden, en leek het laatste boek dat we van Simoen zouden kunnen lezen. Nu is echter postuum De bevroren zee verschenen, een prentenboek in samenwerking met Riske Lemmens. Het verhaal is voltooid door Edward van de Vendel.
Eerder besprak ik De nacht van 2 april vanuit het perspectief van life writing (zie Literatuur zonder Leeftijd 91, 2013). Dat boek was immers gebaseerd op Simoens eigen jeugd. Ook voor De bevroren zee vond Simoen inspiratie in zijn eigen jeugd, ‘[...] toen de Noordzee in de barre winter van 1963 dichtvroor. Simoen, geboren en getogen in Oostende, besloot die winter dat hij een levensdroom als schrijver zou najagen’, vermeldt Het Nieuwsblad (24.10.2013). Volgens zijn broer, Guido, is De bevroren zee ‘het meest persoonlijke verhaal dat hij ooit geschreven heeft. Het typeert hoe hij als schrijver en als persoon in het leven stond’.
Net als in De nacht van 2 april voert Simoen zichzelf niet als hoofdpersoon op. In De bevroren zee maken we kennis met Sam, die alle dagen aan zee speelt. De zee  heeft een eigen stem. ‘Sam schreeuwt tegen de golven: “Ik ben een piloot!” En de zee roept terug: “Dat weet ik toch!”’ Op die manier is de zee in het verhaal een actieve protagonist geworden, of moeten we zeggen: een antagonist? In de winter bevriest de zee namelijk en blijft het hardnekkig stil. Wat Sam ook probeert om het ijs te laten smelten, het haalt niets uit. Is de zee Sam misschien vergeten?
De bevroren zee is een verhaal over teleurstelling en hoop op een goede afloop, maar vooral over de kracht van fantasie. Dat volgt uit de tekst van Simoen, waarin praten met de zee een vanzelfsprekendheid is, maar het is ook te zien in de prenten van Lemmens. Op sommige momenten doet haar werk denken aan dat van nieuwkomer Anton van Hertbruggen, die samen met — daar is hij weer — Edward van de Vendel Het hondje dat Nino niet had maakte. Ook in dat prentenboek is fantasie een belangrijk element en is het verbeeld door met dunne lijnen als het ware ‘over de prent heen’ te tekenen. Als lezer zie je wat het kind zich voorstelt, maar je wordt er ook direct van doordrongen dat het niet echt is. De fantasie van een kind ligt als een extra laagje over de echte wereld heen.
Wie goed kijkt, ziet dat Lemmens de fantasie van Sam ook op andere manieren verbeeldt. Want wat doemt er op in de donkere wolkenlucht wanneer het weer zo slecht wordt dat Sam niet meer naar het strand mag? Het is net een optische illusie: als je het eenmaal ziet, kun je er niet meer langs kijken. Met kleine visuele grapjes probeert ze wat luchtigheid toe te voegen aan het met vlagen zware verhaal: als Sam het ijs probeert te smelten maar merkt dat dat niet lukt, zien we op de achtergrond een paar pinguins de ijsschotsen als glijbaan gebruiken. Ook meeuwen met lekker warme sjaals om en een ijsbeer in een zwembroek zorgen voor een paar komische noten. Toch overtuigt Lemmens’ stijl niet helemaal. Dat komt met name omdat de dynamiek ontbreekt. Ondanks de wervelende wolkenluchten boven hun hoofd blijven de personages die tegen de wind optornen te statisch. Sams pet waait af, maar het lijkt alsof die gewoon in de lucht hangt.
Tekst en beeld werken wel mooi samen. Zoals het een goed prentenboek betaamt, is het beeld niet ondergeschikt aan de tekst. Die synergie openbaart zich met name aan het eind van het boek, wanneer het beeld vertelt hoe het verhaal afloopt nadat de tekst is geëindigd in een cadans van herhaling. In de tekst valt nu eens de geoefende stem van Van de Vendel te herkennen, aan de korte zinnen die elkaar haast poëtisch opvolgen, en dan weer de stem van Jan Simoen, wanneer de tekst wat meer uitgesponnen is. Het zorgt voor een vreemde golfbeweging in de tekst, waarin het werk van de twee auteurs niet helemaal in evenwicht lijkt te zijn. Dat werpt de vraag op hoe de tekst precies tot stand is gekomen. Wat was er al, voordat Edward van de Vendel de tekst voltooide?
Ondanks dat onevenwicht hebben Simoen, Lemmens en Van de Vendel een degelijk boek gemaakt, dat een aardig verhaal vertelt over hoe krachtig fantasie kan zijn in het leven van een kleuter. Toch wordt De bevroren zee nergens écht bijzonder. Een plotwending, een diepere betekenislaag, een verrassende kwinkslag in de tekst — het is er niet. Bovenal ontbreekt het dit verhaal aan humor, op de kleine beeldgrapjes van Riske Lemmens na, die daardoor zelfs wat geforceerd aanvoelen.
Het valt niet te ontkennen dat De bevroren zee een prachtig boek vol betekenis zal zijn voor degenen die weten hoezeer Jan Simoen in zijn jeugd aan de zee verknocht was. In die zin is het postume boek een eerbetoon aan zijn schrijverschap en een bescheiden monument voor een auteur die veel te vroeg overleed. Wie echter geen besef heeft van de betekenis die dit boek heeft (gehad) voor de auteur zelf, zijn naasten en zijn fans — en dat geldt voor elke kleuter die De bevroren zee voorgelezen krijgt — is het helaas geen bijzonder uitdagend of meeslepend prentenboek. Het mag misschien een ode zijn aan het schrijverschap van Jan Simoen, maar het slaagt er minder goed in een ode te brengen aan de vanzelfsprekende, maar toch zo bijzondere fantasiewereld van kleuters.
[Marloes Schrijvers]

Sam beleeft op het strand met zijn emmertje en zijn schepje allerlei denkbeeldige avonturen. De zee is daarbij een belangrijke medespeler: die spoelt schatten aan, speelt een rol in zijn verhalen en spreekt zelfs tot Sam. Maar in de winter bevriest de zee en blijft hij stil. De branding is veranderd in een landschap vol ijsschotsen. Sam voelt zich buitengesloten. De zee houdt letterlijk zijn strandkarretje gevangen in het ijs. Maar als het ijs begint te smelten, maakt de zee het gelukkig weer goed met hem: hij heeft voor Sam een duikboot meegebracht waarmee Sam de wereld onder water kan verkennen. In dit bijzondere prentenboek speelt eigenlijk de zee de hoofdrol. De in fraaie kleuren geschilderde illustraties, die telkens een hele spread beslaan, tonen de weidsheid van het kustlandschap, waarin Sam helemaal op kan gaan. Een prentenboek dat verwondering oproept, gebaseerd op een jeugdherinnering van schrijver Jan Simoen. Na het overlijden van Simoen in 2013 werd de tekst door Edward van de Vendel afgerond. Vanaf ca. 4 jaar.

Sam woont aan zee. In de zomer speelt hij elke dag op het strand. Hij heeft een bijzondere band met de zee en ze speelt een heel grote rol in zijn verbeelding. Maar dan komt de herfst met zijn stormen. En een uiterst strenge winter: de zee is bevroren, voor het eerst in honderd jaar. Heel stil is de zee nu. Het wachten duurt lang, maar dan smelt het ijs toch. De zee begint te fluisteren. De jongen en de zee hervatten hun conversatie. En de zee heeft iets voor Sam meegebracht: een nieuw avontuur...
Begin 2013 overleed jeugdschrijver Jan Simoen. Edward van de Vendel werkte Jans tekst af en Riske Lemmens maakte er de mooie prenten bij. Jan Simoen heeft zijn jeugd doorgebracht aan zee en dit prentenboek roept zijn kindertijd weer op. Een tijd van eindeloze verwondering, een tijd waarin alles kon... De auteur heeft er heel zijn ziel in gelegd en de verstilde prenten van Riske Lemmens passen er wonderwel bij. Jammer dat Jan Simoen dit resultaat zelf niet meer kan bewonderen.