In oktober 1977 leert de Vlaamse Vera via haar zus Marie Stefan kennen, een Duitse geschiedenisleraar die lid is van een 'anarchistiese' groep die in het zog van de Rote Armee Fraktion acties plant om het in hun ogen verdorven kapitalistische systeem te ontwrichten met aanslagen, ontvoeringen en liquidaties. Vera en Stefan hebben een korte passionele relatie tot hij wordt opgepakt. In 2002 komt hij voorwaardelijk vrij en gaat op zoek naar Vera die nooit iets met de terreur te maken had en nu als biblio­thecaresse werkt. In Oktober is de mooiste maand toont Johanna Spaey overtuigend waarom het kwade zo menselijk is.

Oktober is de mooiste maand is de vijfde roman van Johanna Spaey, die in 2005 debuteerde met Dood van een soldaat, een spannende en veelbekroonde roman die speelt in de nadagen van WOI. Spaey is nog niet klaar met de oorlogen: de twee grootste drama's uit de 20ste eeuw spelen een belangrijke rol in het leven van Stefan en Vera. Zo is Stefan de zoon van een dominee die gedwongen werd om mee te vechten in WOII. Stefan radicaliseert. Hij wordt geportretteerd als een intelligente, maar onevenwichtige man terwijl anderen in hem een Robin Hood zien die reageert tegen de verziekte kapitalistische maatschappij en de zwijgcultuur van zijn ouders, en met ingrijpende acties de in slaap gewiegde bevolking wil wakker schudden. Vera, die filosofie studeert, verdiept zich in Wittgenstein, die in WOI actief vocht en voortdurend laveerde tussen 'wanhoop en vaderlandsliefde, tussen zijn diepste twijfels en het verlangen om in het zicht van de dood zichzelf te vinden.'

Spaey verweeft in korte alinea's de leef- en denkwereld van Stefan en Vera, maar ook hun familie­geschiedenissen, hun diverse relaties en hoe ze verder leven nadat de waanzin is gestopt. Overtuigend vermengt ze actie met reflectie. Ze beschrijft hoe Stefan wordt opgeleid in Zuid-Jemen en Libanon tot 'Killer Stefan' en hoe Vera's zus Marie een gedreven oorlogsjournaliste wordt. Zelf probeert Vera ankerpunten te vinden in de filosofie, maar ze ontdekt dat niet alles eenduidig verklaard kan worden. Spaey kiest treffende citaten die de hoofdstukken voorafgaan, waarvan vooral dat van de Zweedse schrijver en Nobelprijswinnaar Pär Lagerkvist nazindert: 'Alle mensen willen eigenlijk oorlog. Daardoor wordt het leven eenvoudiger en dat ervaren ze als een opluchting.'

Spaeys secure stijl, de doordachte structuur waarin zij talloze verhaallijnen met elkaar laat pivoteren en de genuanceerde analyse van karakters die worstelen met hun keuzes maken van Oktober is de mooiste maand een verfijnde literaire roman die vooral reflecteert op de vraag waarom mensen onder het mom van het goede toch kiezen voor het kwade.

De Geus, 205 blz., 20,50 €.

Op vraag van haar zus Marie brengt Vera een tas spullen naar Brussel. Ze moet die afleveren in een appartement waar ze twee Duitsers aantreft. Vooral met Stefan kan ze het opperbest vinden, ook al zegt hij haar ronduit dat haar fascinatie voor de filosofie van Pascal en Levinas getuigt van een reactionair-burgerlijke kijk op de realiteit en dat ze die heren beter zou inruilen voor Hegel en Marx. Stefan maakt deel uit van de Rote Armee Fraktion (RAF), de terroristische organisatie die met steun van de Oost-Duitse Stasi vooral in de jaren 1970 via bankovervallen, ontvoeringen en moorden West-Duitsland rijp wilde maken voor de revolutie. En die in Brussel een schuilhol had.

In Oktober is de mooiste maand neemt Johanna Spaey een duik in de psyche van Stefan en probeert ze te achterhalen hoe en waarom een geschiedenisleraar niet alleen een ontvoerder en koelbloedige moordenaar wordt, maar ook na bijna twintig jaar gevangenis nog steeds een gevoelig mens is. Want Spaeys roman valt uiteen in twee verhaallijnen: een die speelt in de late jaren zeventig, wanneer Stefan van een sympathisant van extreemlinks uitgroeit tot een regelrechte terrorist, en een die speelt in 2002. Stefan is dan net uit de gevangenis. Hij mag het Duitse grondgebied niet verlaten, maar trekt toch naar een camping in de Belgische Oostkantons, waar de wapens van weleer nog steeds verborgen zitten. De sporttas waar ze hun geld in bewaarden, blijkt leeg te zijn. Maar in feite komt hij niet echt daarvoor. Hij wil verder, naar Leuven om precies te zijn, waar Vera woont, de Vera die hij al die jaren niet gezien heeft, maar die hem een brief heeft geschreven.

Oktober is de mooiste maand is een filosofische roman over de wijze waarop extremisme en geweld doorgegeven worden van generatie op generatie, een proces waarvan niemand gevrijwaard blijft. Vera werkt bijvoorbeeld aan een doctoraat over de invloed van WO I op Ludwig Wittgensteins Tractatus , waarin het befaamde 300 mm-kanon ter sprake komt dat die filosoof in 1916 uit eigen zak voor het Oostenrijkse leger wilde bekostigen. Spaey heeft voor dit boek duidelijk heel wat info verzameld en als lezer voel je daar jammer genoeg het gewicht te veel van.

***

Johanna Spaey , De Geus, 205 blz., € 20,50.