In 2012 verscheen Stoner, de Nederlandse vertaling van een Amerikaanse roman uit 1965. Stoner was geschreven door John Williams (1922-1994), een auteur van wie in onze contreien op een professor Amerikaanse literatuur na nog niemand had gehoord. Arnon Grunberg prees de Nederlandstalige uitgave van het semiautobiografische boek aan met de voor hem ongewoon lovende woorden: "Als u een boek wilt lezen dat uw leven zal veranderen, lees dan dit." Opvallend, voor een boek waarin weinig tot niets gebeurt. Maar wel o zo mooi neergepend. Helder en indringend. Een moderne klassieker was geboren.

Opvolger Butcher's Crossing scoorde in Nederlandse vertaling ook perfect. Het verhaal uit 1960 over de jonge drop-out William Andrews die op bizonjacht trekt, boorde net als Stoner eenzaamheid, het onbegrip van de ene medemens ten aanzien van de andere, afgunst, de diepste depressie... als thema's aan. De zintuiglijkheid spatte van elke pagina. De constante dreiging. Het onbehagen. De knagende desillusie... nee, een vrolijk boek was Butcher's Crossing niet. Net als in Stoner vind je geen greintje moraal, wel een kalme aanvaarding van wat het leven is.

Twee bijzondere boeken. Uitkijken naar nummer drie dus. Groot was echter onze verbazing toen dat boek over het Oude Rome bleek te gaan. Geen roman dus over de leefwereld van een Amerikaanse professor (Stoner), noch over het wedervaren in het Wilde Westen (Butcher's Crossing), maar wel eentje over levens duizenden jaren en kilometers van de auteur verwijderd. Daarenboven koos John Williams met Augustus - waarmee hij trouwens in 1972 de National Book Award won - ook nog eens voor de stijlfiguur van de brievenroman. Dit boek zou dus per definitie anders, totaal anders, zijn dan zijn voorgangers. Of toch niet?

Het spannende Rome

Dat je een ijzersterk verhaal kunt schrijven over het Oude Rome is al meermaals bewezen. Denk maar aan de Ciceroromans Imperium en Lustrum van Robert Harris of aan Ik Claudius van Robert Graves. Een mythisch figuur als die van de allereerste Romeinse keizer Augustus (63 v. Chr - 14 n. Chr) kan zich niet anders dan lenen voor een ijzersterk verhaal.

De man die nota bene op 19 augustus precies 2.000 jaar dood zal zijn, werd geboren als Gaius Octavius. Hij krijgt de macht in de schoot geworpen nadat zijn oom Julius Caesar in 44 voor Christus wordt vermoord. Nu ja, geworpen. Hij is op amper achttienjarige leeftijd eerder een magneet die de macht naar zich toe trekt. Hij doet het goed als keizer. Hij brengt voorspoed naar de stad en het platteland, creëert vrijheid en zorgt voor een stevige sociale cohesie. De keizer trekt bovendien ten strijde tegen roofzuchtige rijken, wispelturige warhoofden en corrupte criminelen. En toch wordt hij niet door iedereen op handen gedragen. Augustus trouwde drie maal en was vader van één dochter: Julia.

John Williams deelt het levensverhaal van Augustus op in drie 'boeken', springend in de tijd en verteld door veel verschillende stemmen. Augustus komt trouwens pas vrij laat in het boek zelf aan het woord. Het gevolg: de roman brengt ons een coming of age van een opmerkelijk man, een inkijk in de politieke keuken en menig huiskamer en ja, ook slaapkamer.

Beginnen doen we met een brief van Julius Caesar aan Gaius Octavius' moeder: dat ze "de teugels moet laten vieren en (haar) zoon de man moet laten worden die hij volgens de wet feitelijk al is". Die eerste brief is trouwens meteen al een literair en humoristisch pareltje. Of wat moet u denken van de zin: "Trouwens, hoe gaat het met Marcius Philippus, de man die jij je echtgenoot mag noemen? Hij is zo onnozel dat hij me bijna dierbaar is."? Die eerste brief zuigt je in het boek en katapulteert je twee eeuwen terug in de tijd, waar je de kans krijgt eerstehands alles mee te maken.

Gaius Octavius heeft veel geleerd van zijn oom: "al te veel voorzichtigheid kan evenzeer tot de dood leiden als overhaast handelen". Hij grijpt en bestendigt zijn macht in de "uiterst bijzondere stad, die zelfs de meest krachtige geesten volledig dreigt te overweldigen". Dat niet iedereen daar om staat te springen vernemen we in brieven van zijn moeder, Marcus Tullius Cicero, Marcus Agrippa, Maecenas en vele anderen. Passeren ook de revue: Marcus Antonius en Cleopatra. Kortom, iedereen die 'iets' was in het Oude Rome. In hun brieven komen deze historische hoofdrolspelers tot leven. Als politicus, filosoof, vriend, vijand, minnaar, minnares... maar vooral als mens. Een kleine opmerking richting uitgever: een namenlijst of schematisch overzicht van de onderlinge familiale en politieke verwantschappen zou handig zijn om eenieder te kunnen plaatsen.

In de teksten zie je dat Gaius Octavius uitgroeit tot Augustus en "heerser van de wereld, en een god, en de wereld weet allang dat het gedrag van een god, hoe vreemd stervelingen het ook vinden, bij hem past, en ten slotte onvermijdelijk lijkt voor degenen die hem vereren". Tegelijkertijd botst deze Augustus vaak onzacht met zichzelf en worstelt hij met de tegenstellingen geest en lichaam, privéleven en publieke figuur, vrije keuze en voorbestemdheid.

Dochter in ballingschap

De enigmatische eerste Romeinse keizer moet bovendien zijn geliefde dochter Julia op ballingschap sturen naar het kleine eiland Pandateria omdat ze de door hem geïnitieerde wetten over overspel heeft overtreden. Hoe veel hij ook van haar houdt, ze moet gestraft worden. Dat kan hij anders als gezagsdrager niet maken, vindt hij. Of hoe een vaderhart door de functie kaltgestellt wordt. Hoe pijnlijk deze zaak is, vernemen we in vele brieven over hem: "Als hij een onvolkomenheid heeft, dat is het dat zijn gevoelens voor haar te hevig zijn. Hij heeft met meer zorg op haar opleiding toegezien dan menig minder drukbezet man op die van zijn zoon."

"Ik ben zesenzeventig jaar", zo blikt Augustus op het einde van het boek terug, "ik heb langer geleefd dan ik heb gewild, en zo'n dodelijke verveling is niet bevorderlijk voor de levensverwachting." Hij voelt zelfs enige jaloezie jegens zijn vroegere nanny, wier dochter hij ontmoet. Zijn nanny lijkt hem wel onbezorgd te hebben geleefd en haar kinderen wel te hebben zien opgroeien. Toch geheel cynisch eindigt de man niet. Hij dankt zijn vrouw: "Na ons trouwen hebben we slechts een paar jaar van elkaar gehouden, maar we zijn beschaafd gebleven, en ik geloof dat we ten slotte min of meer bevriend zijn geraakt. We begrijpen elkaar."

Eloquent

Augustus is een wondermooi boek over een man als vat vol tegenstrijdigheden. Hart tegenover hard, om een flauw woordspelletje te hanteren. Aan flauwiteiten bezondigt John Williams zich gelukkig nooit. Net als in Stoner en Butcher's Crossing - nee, eigenlijk nog veel meer - blinkt de schrijver uit door gebeurtenissen, emoties en gedachten te vatten in heerlijk eloquente zinnen. Augustus is daardoor een poëtisch mozaïekje om te koesteren. Politiek cynisme - inderdaad een House of Cards uit de oudheid -, geweld en het geworstel met de eigen zielenroerselen en vooral ook liefdesperikelen... Williams houdt alle balletjes mooi in de lucht. Als het Augustus' bedoeling was "de wereld tot een gedicht te smeden" waarin alle elementen elkaar versterken, dan is dit boek dat ook. Als u het mij vraagt, de beste John Williams.

John Williams, Augustus, Lebowski, 432 p., 19,95 euro.

Vertaling: Edzard Krol.

JOOST HOUTMAN ■

Verberg tekst

S toner, de verrassende herontdekking van 2013 in Nederland en Vlaanderen, was niet de eerste roman van John Williams; het was zijn derde en meest autobiografische. De setting was een universiteitscampus, wat de schrijver als docent goed kende. Nog voorStoner in 1965 verscheen, publiceerde de AmerikaanNothing but the night (1948) enButcher's Crossing (1960), Williams' versie van een western. Met geen van deze titels had hij tijdens zijn leven succes, alleen zijn vierde,Augustus (1972), kreeg veel kritische bijval.

Augustus is een briefroman over de Romeinse keizer die vrede bracht, de slaven bevrijdde, niet van luxe hield en die zijn enige dochter, Julia, verbande om een nieuwe burgeroorlog te vermijden.

Williams wilde het verre verleden niet in scènes tot leven wekken uit vrees te klinken als Cecil B. DeMille, regisseur van epische films alsThe Ten Commandments enSamson and Delilah.Augustus bestaat daarom uit brieven, dagboekfragmenten, stukken uit autobiografieën, decreten en andere geschreven documenten. Williams leefde jaren in Italië om zich onder te dompelen in de geschiedenis maar de documenten in de roman zijn fictief, vormen Williams' interpretatie van hoe het geweest moet zijn.

Het duurt even voor de schrijver je helemaal meeneemt. De roman begint na de moord op Julius Caesar en in de eerste hoofdstukken wordt er druk heen en weer geschreven over hoe het nu verder moet. Sommigen, zoals Cicero, willen een herstel van de republiek, anderen willen dat Gaius Octavius, zoals Augustus dan nog heet, de macht krijgt. Caesar, zijn oom, heeft hem aangewezen als zijn erfgenaam.

Dichters als vrienden

Het blijft allemaal wat afstandelijk in die eerste hoofdstukken. Het verhaal komt wel tot leven in de delen over Marcus Antonius, de een zet hem neer als driest handelend, de ander als zij aan zij strijdend met zijn soldaten. Antonius noemt Cleopatra in zijn eigen brieven 'zijn poesje'.

In essentie gaatAugustus over het spanningsveld tussen het intieme en het publieke, een thema dat ook inStoner zit. Na het moeizame begin lees je fragmenten uit Julia's dagboek. Drieënveertig is ze dan en verbannen naar het eiland Pandateria (vandaag Ventotene). Door en door verkild, zo klinkt deze fascinerende vrouw, die Williams met veel overtuigingskracht een stem geeft. Het boek bloeit open, ook in de andere passages, en steeds meer doemt een rijkgeschakeerd beeld op van een keizer met veel gezichten en een rijk met net zoveel belangen.

Augustus liet zich omringen door dichters voor wie hij alle respect had, door filosofen. Vergilius en Horatius waren vrienden. Hun stemmen klinken hier door, net als die van Cicero, Ovidius en anderen.

Williams voert niet enkel beroemdheden op, maar ook een anonieme soldaat die zich afvraagt wat voor zin oorlogsvoering heeft. Alle documenten hebben een heel eigen stijl en klankkleur. Sommige schrijvers klinken direct en gefragmenteerd, hun epistels zijn neergepend wanneer het stof op het slagveld nauwelijks is neergedaald, andere blikken terug naar tijden waarin ze meer onbezonnen handelden. Al lees je dus geen scènes en nauwelijks dialogen, toch isAugustus een vlot lopend verhaal dat niet gefragmenteerd aandoet, het is zelfs spannend.

Hartverscheurend

Is het dit allemaal waard geweest? Het is een vraag die vader en dochter zich stellen en waar ze, naargelang van het moment in hun leven, verschillende antwoorden op geven.

Hartverscheurend is de laatste brief van Augustus aan zijn vriend en biograaf Nicolaus van Damascus. Daarin geeft hij toe dat macht hem niet interesseerde, wel de veiligstelling van de grenzen. Daarin overdenkt hij de geheimzinnigheid van elk mensenleven, ook dat van zijn vijanden. De enige wijsheid die de oude Augustus bezit, is het besef van zijn eigen zwakheid. En ja, in de tweede helft van deze roman, wanneer het minder over de branie van jonge lefgozers gaat, wel over mensen met in hun huid de afdrukken van een heel leven, verkent Williams opnieuw de meest belangwekkende thema's: liefde, seksualiteit, ouderschap, verval.

Wanneer je de woorden van de oude vader en van de versteende dochter leest, vergeet je dat ze duizenden jaren geleden leefden, zo intens klinkt hun stem.

JOHN WILLIAMS

Augustus.

Vertaald door Edzard Krol, Lebowski Publishers, 448 blz., 19,95 ? (e-boek 12,99 ?). Oorspronkelijke titel: 'Augustus'.

Blz. L4-7: reportage

in de voetsporen van John Williams

De auteur: Amerikaanse auteur (1922-1994) en professor literatuur die na het succes van 'Stoner' een revival beleeft.

Het boek: Williams' vierde en laatste roman, in 1973 bekroond met de National Book Award.

ONS OORDEEL: intens, rijkgeschakeerd, tijdloos en spannend.

¨¨¨¨è

Kathy Mathys ■

Verberg tekst

De romans van John Williams (1922-1994) worden opnieuw uitgebracht en dit zorgt in Nederland en daarbuiten voor hoogstaand leesplezier. Na ‘Stoner’ (2012) en ‘Butcher’s Crossing’ (2013) is de heruitgave van ‘Augustus’ wederom een literaire sensatie. Williams schetst een intens en intiem portret van de grootste keizer die het Romeinse Rijk heeft gehad. Tegelijk brengt hij een tijdperk tot leven waarin Rome in een dynamiek van intriges en expansie een enorme sprong voorwaarts maakte. Het verhaal wordt door een hele reeks tijdgenoten verteld in brieven en (dag)boekfragmenten. Het knappe daarbij is dat Williams de verhaallijn naadloos door de diverse bijdragen heen loodst. Augustus was de beoogde opvolger van Julius Caesar, maar toen Caesar werd vermoord verkeerde het Romeinse Rijk in een staat van burgeroorlog. Met hulp van drie vrienden en snel wijs geworden weet de 19-jarige Augustus de machtsintriges te beteugelen en Rome op te stuwen naar grote hoogte. Maar Augustus’ succes heeft een tragische schaduwzijde, die Williams op een prachtige manier in de plot uitwerkt. Vrij kleine druk. Verberg tekst