Zwarte humor en angst

Niet elke debutant is een blanco blad. Joost Vandecasteele heeft al een heel cv. Hij is acteur bij Abattoir Fermé en stand-upcomedian. Als toneelschrijver debuteerde hij vorig jaar met They eat people, een satire over de Belgische politiek. Dat hij ook proza kan schrijven, bleek toen zijn kortverhaal 'Nooit meer vrede' in 2007 bekroond werd door het Nederlandse tijdschrift Lava.

'Nooit meer vrede' is opgenomen in Vandecasteeles debuut Hoe de wereld perfect functioneert zonder mij. Dit verhaal introduceert het personage Brulletje, een jonge vrouw over wie we niet zo veel te weten komen; Vandecasteele is vooral geïnteresseerd in haar seksleven. Ze woont een oer-Vlaams familiefeest bij, dat uitloopt op een handgemeen als de erfenis ter sprake komt en maakt van de heisa gebruik om zich te laten neuken door de vriend van haar nicht. Wat niet onopgemerkt passeert.

'Nooit meer vrede' is herkenbaar Vlaamsch en hedendaags. In de andere verhalen recycleert Vandecasteele het personage Brulletje en de gebeurtenissen op het familiefeest, maar de context verandert drastisch. We bevinden ons nu in de toekomst. De realiteit die hij beschrijft, omschrijft hij treffend als 'het laatste stukje realiteit voor de onwerkelijkheid begint'.

In Vandecasteeles toekomst zijn de shoppingcentra nog nét ietsje groter en het nachtleven nog net ietsje decadenter. De superrijken kunnen een oorlog ontketenen, gewoon voor de fun. Het zal u niet verbazen dat gelukkige mensen in deze wereld zeldzaam zijn. Het is verleidelijk om parallellen te trekken met schrijvers als Douglas Coupland of Paul Mennes. Als een schrijver inzoomt op zielloos consumentisme en amorele personages kom je al gauw in de wereld van Generation X terecht. En in de nihilistische nachtmerries van filmmaker Gregg Araki. Vandecasteele maakt het ons nog wat makkelijker door te verklaren dat deze verhalen in elkaar haken als de levels van een computergame, en door te komen aanzetten met buitenaardse wezens die ook bij Coupland en Mennes opduiken. Hop, Vandecasteele is bij deze benoemd tot vaandeldrager van Generation 2.X.

Maar hét kenmerk van Generation X was de ironische humor; de schrijvers namen hun verzinsels nooit al te ernstig. Bij Vandecasteele is de humor zwart en de rest nog donkerder. Pessimisme à la Michel Houellebecq dan? Nee, veeleer een wereldbeeld waarin de angst domineert. Met zijn donker-komische toekomstvisie toont Vandecasteele zich een onheilsprofeet. Hij profileert zich als de meest pessimistische, misschien zelfs de conservatiefste van de jonge Vlaamse literatoren.

Is Hoe de wereld... een geslaagd debuut? Je voelt zeker de drive van de schrijver. Hij exploreert zijn talent in alle richtingen. Sommige verhalen zijn onderling verbonden, andere niet. Losse, soms onaffe anekdotes woekeren in weer andere verhalen. Maar de kwaliteit van de verhalen varieert nogal scherp. Aan de minzijde hebben we er enkele die niet meer zijn dan stijl- en structuuroefeningen. Het openingsverhaal, 'Hoe ik God uit het meisje kreeg', is een anekdote, opgehangen aan negen details die de verteller zich nog heel precies herinnert. 'Weer een dag zonder iets bij te leren' is één lange seksscène, verteld in Black Venus-achtig, hijgerig proza. Het zal allemaal wel zijn nut hebben in Vandecasteeles evolutie, maar onvergetelijk? Nee.

Aan de pluszijde vinden we onder meer 'Hand tot mond'. Samengevat: een jonge vrouw loopt vast in het 'kankerboek' dat ze aan het schrijven is, een van a tot z gelogen getuigenis over een ziekte. Zoekend naar een happy end komt de vrouw tot de vaststelling dat haar eigen leven vastgelopen is. Haar writer's block reflecteert haar bestaan. Ze gaat op zoek naar een vervangster. 'Het lost de tumor in de kop niet op', schrijft de auteur. Een groot stilist is Vandecasteele vooralsnog niet, maar als je zo'n zin kan schrijven, hebben wij redenen om uit te kijken naar meer werk.

Verberg tekst

Welkom in de nachtmerrie van CityBis. In een hevig coloriet en met sardonische humor schildert Hoe de wereld perfect functioneert zonder mij, het debuut van Joost Vandecasteele, de contouren van een antiutopie die in de Vlaamse literatuur van het korte verhaal tamelijk ongezien is. Je moet al teruggaan tot Blokken van Ferdinand Bordewijk om een vergelijkbare, gitzwarte toekomstfantasie van apocalyptische signatuur tegen te komen. In de Vlaamse romanliteratuur construeerden Ward Ruyslinck met Het reservaat of Peter Verhelst met Zwerm al even unheimliche doemscenario's. Kortom, Vandecasteele is niet je doorsneedebutant die uitpakt met de obligate, schrijnende getuigenissen uit la Flandre profonde . Hij toont daarentegen hoe de onmiddellijke, grootstedelijke toekomst er zou kunnen uitzien en hanteert daarbij een rauwe, directe stijl die zijn personages nauwelijks op adem laat komen, laat staan de lezer.

Het begint al in 'Hoe ik God uit het meisje kreeg', het openingsstuk. 'Dit zijn de oorlogsverhalen van onze generatie', luidt het in de zevende momentopname van een liefdesscène die veel weg heeft van een duiveluitdrijving en met een laconieke anticlimax eindigt. Op de vierkante centimeter demonstreert Vandecasteele rechttoe rechtaan zijn talent voor het filmische detail en de scherpe montage die zonder commentaar de hoofdpersonages in hun noodlot stort. In het titelverhaal, dat de allures van een korte roman heeft, laat Vandecasteele zien waartoe hij misschien ooit echt in staat is: een dystopische roman te schrijven van een visionaire kracht die in de Nederlandse letteren voorlopig ver te zoeken is. In een wereld vol callcenters en dolgedraaide shoppingparadijzen ontstaat een regelrechte burgeroorlog tussen zwerverslegers die worden aangevoerd door infofetisjisten: 'Er zijn berichten over een treffen tussen de neosituationisten en de antiantiglobalisten, een ultrarechtse knokploeg van agressieve zakenmannen die opkomen voor de rechten van de rijken.' Niemand kan ontsnappen aan het conflict en Heaven 2.0 , het beveiligde kunstmatige paradijs van de nouveaux geeks , wordt meedogenloos onder de voet gelopen. Tegen al die grimmige agressie rest slechts de al even grimmige en intense levensstijl van jeugdige hoofdpersonages die zo snel en energiek mogelijk alles trachten te vergeten in uitzinnige erotiek. Als de verlossing immers érgens vandaan komt, dan is het uit het passionele contact van twee hunkerende lichamen. In die zin is er nog toekomst voor de mens, maar het labyrint van de wereld waarin hij terechtkomt, lijkt onontwarbaar.

In 'Bijna-mens', het tiende en laatste verhaal van deze bundel, tracht het hoofdpersonage vergeefs uit de gesloten wereld van een appartementsblok te ontsnappen, achternagezeten door verwilderde honden en strijders van de Overurenoorlog, die veertig jaar geleden uitbrak. Hoeft het gezegd dat zelfs de BV's in Vandecasteeles brave new world alle hoop op een menswaardig leven hebben moeten laten varen? 'Deze stad eist het beste en het ergste van een mens. In donkere steegjes bieden ouwe soapacteurs seksuele diensten aan trouwe fans aan. "Ken je mij nog? Vijf euro voor een date met mijn hand?"'

Vandecasteele laat in 'Negen' de voornaamste rekwisieten van zijn claustrofo-bische universum de revue passeren en citeert er, allicht bij wijze van hommage aan zijn grote voorbeeld, de naam van Philip K. Dick. Dick was de Amerikaanse sciencefictionauteur die met zijn cultverhalen de stof leverde voor sf-klassiekers in het film-noirgenre, zoals Minority Report van Steven Spielberg of Blade Runner van Ridley Scott. Om maar te zeggen uit welke ruiven Vandecasteele eet.

Vandecasteele heeft zijn literaire debuut dus zeker niet gemist. Benieuwd of hij ook in het grotere werk even overtuigend het beste aan het ergste kan koppelen zonder in overacting te vervallen.

Verberg tekst

Joost Vandecasteele (Brugge, 1979) is stand-up comedian en theatermaker. Hij debuteert hier als fictieschrijver met tien korte verhalen, over twintigers in een verstedelijkte samenleving in de toekomst. In en rondom een gigantische shopping mall worstelen de personages met problemen als anonimiteit, consumptiegekte, werkloosheid, seksualiteit en zingeving. De verhalen kennen een lichte samenhang qua locatie en personages. Vertelperspectief is meestal de innerlijke monoloog, met een rauwe, humoristische toon die expliciet taalgebruik niet schuwt, maar zich ook geregeld laat afwisselen door meer prozaïsche verhandelingen. De verhalen verschenen eerder in literaire tijdschriften, en een ervan won een prijs voor beste korte verhaal. Het boek plaatst op overtuigende wijze herkenbare personages in een onwerkelijke samenleving. Met enerzijds vaart en humor, anderzijds een forse dosis cynisme en uitzichtloosheid, behandelt het boek een problematiek die vooral jongvolwassenen zal aanspreken, op een wijze die blijft boeien tot de laatste pagina. Paperback; normale druk. Verberg tekst