Iedereen die kort na de aanslagen van 22 maart 2016 een Brusselse metro heeft genomen, weet wellicht nog precies hoe het voelde om op die harde stoeltjes hardnekkig naar de eigen schoenen te zitten staren. In zijn nieuwe roman Verlos ons van het kwaad beschrijft de zelfverklaarde schrijver/scenarist/sukkel Joost Vandecasteele wat er gebeurt wanneer de maatschappij als geheel dat gevoel niet van zich kan afschudden omdat politici, internettrollen en algoritmes het steeds nieuw leven blijven inblazen.

Geweld en de grootstad zijn de G-krachten die Vandecasteeles literaire universum hoe dan ook bepalen, maar met de aanslagen in onze hoofdstad komt de Brusselse schrijver echt thuis. Dat voel je aan alle details, alle haat en alle liefde waarmee hij het Brussel van kort voor en vlak na de terreurdaden tot leven brengt. De woonplaats waarin hoofdfiguur Koen B. geobsedeerd raakt door de zoektocht naar de voortvluchtige terrorist Salah Abdeslam is een stad vol 'nachtwinkels gedrapeerd in de fletse kleuren van telecombedrijf Lycamobile', een plek waar 'de walm van uitgebraakte churros en bessenjenever' het hout van de blokhutten van de kerstmarkt heeft aangetast. Vandecasteele nodigt je niet meteen uit om te gaan wonen in het 'gigantisch betonnen lijf dat zijn adem inhield om de aangekondigde ontploffing te incasseren', maar de schrijver lijkt elk stukje zwerfvuil (en elke debiele campagne om sluikstort te ontmoedigen) persoonlijk te kennen.

uiterst rechtse afslag

Verlos ons van het kwaad vangt aan in november 2015 met de nasleep van de aanslagen in Parijs om te eindigen in januari 2024, en als Vandecasteele zijn verhaal over terreur en digitale angstzaaierij tot grofweg 2016 boeiend weet te houden, heeft dat alles te maken met de manier waarop hij de feiten reconstrueert. Van de vlucht van Abdeslam tot de arrestatie van Mohamed Abrini, Vandecasteele geeft het weer als een literaire newsfeed geschreven door een verteller met weinig geduld voor hypocrisie en veel gevoel voor metaforiek en alliteratie. Proestend en protesterend trekt hij zijn lezers mee in het hoofd van een bange witte man die zich met zijn angst geen blijf meer weet. Dat je ergens samen met hem een uiterst rechtse afslag neemt, heb je pas door wanneer de radicalisering zich al voltrokken heeft.

Als brutale vertelling die een beitel tussen de breuklijnen in onze samenleving slaat, had het verhaal van Koen B. ruimschoots volstaan. Alleen voegt Vandecasteele er ook nog een thrillerlaagje aan toe. 'Enter Elise E.', een Nederlandse hackster die als freelancer beveiligingssystemen van bedrijven en overheden kraakt. Vandecasteele vermaakt zich even kostelijk met het beschrijven van alle gadgets die bij haar professie komen kijken als met het foeteren op de falende Belgische en Brusselse overheden, maar in vergelijking met het andere luik van zijn verhaal is deze in de nabije toekomst gesitueerde nevenplot veel minder relevant. Ook over cybersecurity, fake news en 'de smalle spatie tussen de echte en de virtuele wereld' heeft de schrijver zinnige dingen te melden, maar Verlos ons van het kwaad dankt zijn belang veel meer aan de even grof als grappig geformuleerde analyse van wat er nu op het spel staat, dan aan de uit genreclichés opgetrokken projectie van waar dat binnen luttele jaren toe kan leiden. De finale waarin de twee losse eindjes als in een seizoensfinale van de zoveelste dystopische tv-reeks aan elkaar worden geknoopt, mist zeggingskracht.

Joost Vandecasteele is een begenadigd schrijver die een gezond wantrouwen koestert tegenover Literatuur met een grote L. Dat vertaalt zich iets te vaak in een door B-films en populaire fictie aangedreven verteldrang die soms diepgang mist, maar wanneer hij echt op dreef is, resulteert het in een speelse omgang met taal en werkelijkheid die iedereen zou moeten kunnen bekoren.

Borgerhoff & Lamberigts, 239 blz., 22,99 €.