In 1965, kort nadat de Franse schrijver Louis-René des Forêts in een gedicht de verdrinkingsdood van een kind had beschreven, verdronk zijn eigen 14-jarige dochter. Des Forêts was zo geschrokken van wat hij als de invloed van de taal op de realiteit ervoer, dat hij voor vele jaren stopte met schrijven.

Ellen, de 11-jarige verteller van Welkom in Amerika, kent dat gevoel. 'Ik heb hardop aan God gevraagd om papa dood te laten gaan en toen deed hij dat.' Ze kreeg wat ze wilde, maar is bang geworden voor de kracht van haar gedachten. Daarom is ze 'al een tijdje geleden opgehouden met praten'.

Er is natuurlijk meer aan de hand. Ellen worstelt met volwassen worden. Ze voelt dat ze niet tegelijk kan 'groeien en praten'. Voor haar moeder is haar zwijgen theatraal, 'een soort weigering' van het leven; voor Ellen voelt het als een levensnoodzakelijke keuze.

Theater heeft het leven van het gezin bepaald. Ellens mooie, vrolijke moeder werd actrice toen ze op een dag besefte dat 'ons leven' 'zo klein' is. Ze houdt van het grote gebaar. Voor Ellen bood het theater een sprookjesachtige, 'absolute geborgenheid', voor haar vader daarentegen was het het begin van het einde. Het gezin moest er noordwaarts voor verhuizen, waarop hij wegzakte in psychische problemen, alcoholmisbruik en huiselijk geweld. Zijn overlijden is een verlossing voor het gezin. 'Na zijn dood was het alsof we allemaal rustiger konden ademhalen', vertelt Ellen.

Toch verdwijnt hij niet helemaal: Ellen en haar vader praten met elkaar in haar dromen, waarin ze 'net als de anderen' praat, 'ongehinderd en spontaan'. Hij houdt haar voor: 'Je hebt alles goed voor elkaar. Precies zoals het moet zijn.'

Na haar vaders dood verdwijnt Ellens behoefte aan theater. De laatste keer dat ze haar moeder ziet spelen, is ze een 'gevallen vrijheidsgodin die immigranten welkom heette in Amerika'.

Duister

Welkom in Amerika herinnert sterk aan Linda Boström Knausgårds debuutroman De val van Helios. De verteller is opnieuw een getroebleerd vroegrijp meisje dat zich in haar eigen wereld terugtrekt. Depressie, stemmen horen, hallucinaties, zelfverminking, moeilijke familierelaties, psychologische oorlogsvoering: de thema's zijn dezelfde, maar Welkom in Amerika is de betere roman.

Boström Knausgård is een schrijfster van het clair-obscur. De Zweedse ex-vrouw van de bekende Noorse auteur Karl Ove Knausgård zet de contrasten tussen licht en duister zwaar aan. 'Wij zijn een lichte familie', zegt Ellens moeder vaak. Maar Ellen vraagt zich af waar dat licht dan wel mag zijn - behalve, etymologisch, in haar eigen naam.

De uitspraak moet de duistere kanten van Ellen en haar vader bezweren: de vrijheidsgodin mag dan gevallen zijn, ze heeft haar toorts nog vast. Net zoveel als over volwassen worden gaat dit boek over macht: wie heeft de sterkste wil, wie kan de realiteit buigen naar zijn eigen beeld?

'Lieve God die in de hemel zij. Ontferm u over mijn moeder. Maak haar gelukkig en zorg dat ik doodga', smeekt Ellen. Toch gloort er ook hoop in Welkom in Amerika. Boström Knausgård, die twintig jaar geleden debuteerde als dichteres, houdt haar intense, uitgepuurde proza opvallend licht door het wit op de amper 120 pagina's even belangrijk te maken als de woorden. Daarnaast blijken er, ondanks alles, meer opties te zijn dan alleen de dood. Stap voor stap evolueert Ellen richting aanvaarding, op een onbewaakt moment geeft ze zowaar toe dat ze gelukkig is. 'Het was alsof we iets vierden, maar het was niet duidelijk wat we vierden', beseft ze.

Vrolijker wordt het niet, maar de echte vraag is of dat iets uitmaakt, zolang we kunnen vieren, zolang het 's ochtends weer licht wordt?

Vertaald door Maydo van Marwijk Kooy, De Geus, 120 blz., 16,99 € (e-boek 9,99 €).

Verberg tekst

Stille kinderen. Veel ouders zouden er een nier voor over hebben, maar Ellen drijft haar zelf opgelegde zwijgplicht wel heel consequent door. Ze is namelijk bang voor haar eigen woorden. Tijdens een gesprek met God smeekte ze Hem om de dood van haar vader, en nu die onder de zoden ligt, is ze toch enigszins geschrokken van haar woorddaad. Met stomheid geslagen observeert ze haar broer, die zich heeft opgesloten in zijn muziekkamer, en haar moeder, die in de woonkamer toneelles geeft – zij maken lawaai voor drie. Onder die stolp krijgt Ellen nog spookbezoek van haar manisch-depressieve vader, maar die neemt haar niets kwalijk: zijn leven was heftig genoeg, de rust is welgekomen. In korte zinnetjes naait Linda Boström Knausgård – ja, de vrouw van – het leed van Ellen tot een lappendeken van waanzin. Kleine naaldenprikken zijn het: eentje doet geen pijn, maar hou het lang genoeg vol en je krijgt een boek dat bloedt als een open wonde. Boström laat Ellen groeien in de taal. Naar het einde toe worden haar zinnen langer en sijpelen grotemensenwoorden binnen in haar benauwende relaas. En ook Boström weet hoe ze moet zwijgen: tussen de regels kiert het inzicht dat het soms beter is je mond te houden en de pen ter hand te nemen. Met dit verontrustende boekje als resultaat.

***

De Geus, (oorspronkelijke titel: Välkommen till Amerika), 120 blz - € 16,99.

Verberg tekst

'Ik ben nu al een tijd geleden opgehouden met praten. Iedereen is eraan gewend. Mijn moeder. Mijn broer. Mijn vader is dood, dus ik weet niet wat hij ervan zou zeggen.' Zo begint het relaas van de elfjarige Ellen. Ze voelt zich schuldig aan de dood van haar vader, een manisch-depressieve man die dronk en agressief kon zijn: 'Ik had toegang tot God. God en ik hebben mijn vader gedood. We hadden het definitief opgelost. God en ik.' Met haar zwijgen daagt ze haar broer uit, en haar moeder, een succesvolle actrice: 'We waren een licht gezin. Mama was licht genoeg voor ons allemaal. Ze overstelpte ons met licht.’ Soms krijgt Ellen bezoek van haar overleden vader: 'Toen ik op mijn kamer kwam, was papa er. Hij zat in mijn stoel te fluiten. Hoe kon ik hem zijn mond laten houden? Niet met mijn mes, want hij was al dood.' Met haar stilte heeft ze het huis opnieuw ingericht: 'Het was alsof het appartement stond na te hijgen van de inspanning.' Moet ze de rest van haar leven zwijgen? De Zweedse auteur (1972) laat het haar 117 pagina's lang vertellen in korte, heldere en vaak mooie, poëtische zinnen. De auteur schreef eerder 'De val van de Helios'*. Verberg tekst