Met haar derde romanRoundhay, tuinscène heeft Marente de Moor de onbekende en interessante wereld tot leven willen roepen van Bell, Daguerre, Edison, Lumière: de grote, gedreven uitvinders van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. Elektriciteit, telefonie, fotografie en alle nieuwigheden en verworvenheden waarzonder we nu de wereld niet voor kunnen stellen, zijn ontdekt en uitgevonden in die spiltijd voor de cultuur en de wetenschappen. Met geestige zelfverzonnen reclameteksten trapt De Moor die tijdgeest vol op de staart: 'De nieuwste pantografen zetten niet alleen uw bewegingen op papier, ook uw hersenspinsels worden haarfijn gekopieerd, zodat u te allen tijde uw gedachten erop na kunt slaan!'

De Moor richt haar spotlight op Louis Le Prince, in de roman Valéry Barre geheten, geboren 1842, die het twee seconden durende filmpjeRoundhay Garden Scene (zie YouTube) maakte ver voordat Lumière en Edison patent aanvroegen op wat hún uitvinding zou gaan heten, en met de eer gingen lopen. Het leven van Louis Le Prince is heerlijk materiaal voor een schrijver. Le Prince was onderweg naar Londen om zijn uitvinding te patenteren, toen hij spoorloos verdween in de trein tussen Dijon en Parijs. Twaalf jaar later werd zijn zoon Adolphe Le Prince, die uit was op eerherstel voor zijn vader, in New York doodgeschoten tijdens een jachtpartij.

Patent

Die dubbele verdwijning is het vliegwiel van De Moors fantasie. Verschijning en verdwijning, het geheim van film en fotografie, is het eigenlijke onderwerp van de roman. Hoe kun je iemand zien die niet meer leeft? Zegt een bewegend filmpje of iemand bestaat of bestaan heeft? Wat is binariteit, de blauwdruk van de computer, anders dan 'beeld en niet-beeld'? En, de hamvraag: kán iemand zomaar verdwijnen?

De Moor beschrijft met smaak Thomas Edison, bijgenaamd 'de verduisteraar', die vooral de uitvindingen van anderen patenteert en daarbij als Amerikaan aan het langste eind trekt, vóór de Europeanen. Zijn handelswijze zal de geschiedenis ingaan als de 'patentenoorlog'. De intrige rond Le Prince en de strijd om patenten tussen hem en Edison ontrafelen, daar slaagt De Moor niet in, en dat lijkt ook niet haar bedoeling. Een stoet personages maakt het verhaal soms wat té bedacht. In het laatste deel komt Edisons vrouw aan het woord over het drama dat haar mans levensstijl voor haar ongewone gezin betekent. Via deze zijfiguur lijkt De Moor weer terug bij Le Prince te komen, maar het verhaal verzandt.

Van haar woeste en beeldende stijl intussen valt volop te genieten. Als Roussin, een Franse variant van de fotograaf Muybridge, midden in de nacht terug zijn bed in stommelt, 'de geur in van een slapende jonge vrouw', schrijft De Moor: 'Door haar slagader sjokte het bloed als een paard voor de wagen.' Ze is ook geestig: 'het enige wat naar boven kwam was de zure nasmaak van het hoofdgerecht van gisteren. Poularde à la Quo Vadis, ergo, die kip had nog niet besloten waar hij heen ging, naar beneden of terug omhoog.'

Buizenpost

Op subtiele wijze trekt De Moor de lijn van de uitvinders met hun patenten door naar de tijd van nu, met zijn nieuwsverslaving, haast, drukte, mobiele telefoons en sociale media. Wat nu e-mail is, was toen buizenpost, en de 'hemel die we vlak boven de aarde hangen, met sterren erin die we gebruiken om met elkaar te praten (.) een heelal waarmee we elkaar kunnen zien en horen, tijd en ruimte overstijgend' is een vroege echo van internet.

Uiteindelijk duikt Valéry Barre toch weer op, in een Frans gekkenhuis waar al eerder een van de patiënten een machine heeft bedacht om mechanisch de borden af te wassen. 'Alsof iemand daar behoefte aan heeft!'

De Moor wil metRoundhay, tuinscène niet alleen een historische wereld oproepen, maar koestert ook de ambitie om de wereld van nu te spiegelen. Want wat toen belachelijk was, is nu vanzelfsprekend en dagelijkse kost: Barre werkte in het gekkenhuis aan een 'breinverbreder', een wijds visioen van de computer en internet. Knettergek, dus.

MARENTE DE MOOR

Roundhay, tuinscène.

Querido, 336 blz., 19,95 ? (e-boek 7,99 ?).

De auteur: dochter van Margriet de Moor, won metDe Nederlandse maagd in 2011 de AKO Literatuurprijs.

Het boek: een ambitieuze roman over uitvinders, film, verdwijningen en de patentenoorlog rond 1900.

ONS OORDEEL: smakelijke kost over een fascinerende tijd.

¨¨¨¨è

Maria Vlaar ■

Verberg tekst

Dijon, september 1890. Valéry Barre, de Fransman die de film uitvond, stapt op een trein naar Parijs, waar hij nooit zal aankomen. ‘Hij kan niet even bij zichzelf besluiten dat hij er niet meer is, eerst moet iemand hem missen,’ merkt de verteller van Roundhay, tuinscène op. Dat gebeurt al snel. En weg is hij. De jongste roman van Marente de Moor over een protagonist die verdwijnt voor hij zijn rol gespeeld heeft, valt met deur in huis. De driehonderd bladzijden die volgen, schetsen het meeslepende relaas van wat een man ertoe drijft voor zijn uitvinding op de vlucht te slaan en van een zoon die jaren later naar zijn vader op zoek gaat.
Opmerkelijk is dit boek zeker wel. De Moor heeft een opvallend sterk tijdsbeeld opgetekend van de late negentiende eeuw, ‘die werkelijk oneindig leek.’ De Franse en Angelsaksische wereld zijn klaar voor het moderne leven dat de eeuwwisseling belooft. Dat voelen de figuren in deze roman zeker. Bij hun grootouders ‘bleef alles, tot en met het zoutvaatje op de kanten onderzetter in de glazen kast, een halve eeuw op zijn plek staan.’ Verandering willen ze, vernieuwing. Wind de klok opnieuw op, laat de tijd niet meer uitdoven. Tijd en vernieuwing zijn inderdaad belangrijke thematische motieven. Maar tussen de regels door leest dit boek als een aanklacht tegen een veranderende wereld. Alles gebeurt met haast. Alles lijkt reëler dan de werkelijkheid. Kijk maar naar die film die Valéry Barre in zijn tuin maakte, ‘Roundhay Garden Scene’: een contradictio-in-terminis, dat is het. Voor het eerst het leven in beweging vastgelegd. Zoiets is kunst, wordt gezegd. Maar is dat wel zo? Als de technologie het leven overneemt, zo meent een personage, dan neemt het ons geheugen over, en impliciet ons verleden, onze herinnering. Dan verdwijnt de mens, dat is nu net de fundamentele angst doorheen dit boek. En dat doet Barre ook. Hij verlaat zijn trein in een idyllisch dorpje op het Franse platteland om nooit meer teruggevonden te worden. Uitgewist. Dat De Moor bijna profetische woorden spreekt, zal de huidige lezer van Roundhay, tuinscène snel begrijpen.
Natuurlijk is deze roman meer dan dit alles. Een historisch mysterieverhaal in de wereld van Edison en Bell over plagiaat en rivaliteit, doorweven met het persoonlijke gemis van een zoon die zijn vader zoekt. Maar vooral een goed geschreven boek. In het bijzonder in haar mooie, accurate natuurvergelijkingen weet De Moor iets van de essentie van dingen te vatten, alsof ze bij Horatius in de leer is gegaan. Subtiel achter die fraaie woorden verscholen vindt de lezer een levensfilosofie zoals die van een abstracte schilder, een boodschap die dwingt tot nadenken: ‘Titiaanwit aanzetten, besloot hij, maar het verder zo donker en leeg mogelijk laten. Het leven was al vol genoeg. Leeg laten, zei zijn oude tekenleraar steeds, niet meer aan zitten, laat het los, dan wordt het misschien iets dat je verstand te boven gaat.’ [Cedric Van Dijck] Verberg tekst

Deze nieuwe roman van AKO-prijswinnares Marente de Moor (1972, dochter van schrijfster Margriet de Moor) speelt zich af in de prille dagen van de uitvinding van de film. In 1890 verdwijnt de uitvinder daarvan, Valéry Barre, in Frankrijk. Deze man is gemodelleerd naar Louis Le Prince, maker van de eerste film ooit, Roundhay Garden Scene (1888) van nog voor Edison en Lumière. Andere uitvinders en patentjagers staan te dringen om nieuwe uitvindingen op hun naam te schrijven. Zo ook Edison, de verduisteraar, die zich ideeën van anderen probeert toe te eigenen. Elf jaar na de verdwijning van Barre gaat diens zoon op zoek naar zijn vader. Op de grens van de oude en de nieuwe wereld, in een periode van geloof in vooruitgang, maar ook aarzeling, speelt deze sfeervolle ideeënroman zich af. De werkelijkheid en het vastleggen van het ogenblik in de prilste dagen van de film worden geëvoceerd. In een zorgvuldige stijl, in wisselend perspectief, met een veelheid aan leidmotieven wordt dit geheimzinnige verhaal over verdwijnen en vastleggen verteld. Geen gemakkelijk boek, deze doorwrochte roman, maar zeker origineel en betoverend. Normale druk. Verberg tekst