Paul Claes is met stip de erudietste schrijver uit onze Nederlandse letteren. Die geleerdheid vormt zowel de meerwaarde als de relatieve zwakte van zijn werk. Heel wat lezers haken immers af bij een oeuvre dat nauwelijks leesbaar is zonder tal van verwijzingen naar de Europese literatuur, naar de mythologie en de kunst. Nochtans leunt Claes in feite slechts aan bij een lange traditie uit de kunst, die maniëristisch genoemd kan worden. De dichter is in die optiek niet iemand die in zichzelf zoekt naar zijn intiemste emoties, maar iemand die uitdrukking geeft via de bestaande culturele modellen. Het is een programma dat Claes heeft omgezet in een geheel eigen lyriek, met veel aandacht voor intertekstualiteit, via allerlei verwijzingen, citaten en allusies. In die zin is het geen toeval, en ook geen bijkomstig detail, dat zijn werk vaak vergezeld gaat van een commentaar of van een notenapparaat. Dat bewuste karakter van dit dichterschap wordt trouwens ook doorgezet in de strenge, haast mathematische opbouw van verzen en bundels. Claes' eersteling, Rebis (1989) ? waarin de eerdere plaquette De zonen van de zon (1984) werd hernomen ? spitst zich bv. toe op de seksualiteit en de geslachtelijkheid van de mens. Daarbij worden elementen overgenomen uit de klassieke mythologie maar ook uit de alchemie. Dat leidt tot een indrukwekkend vertoon van taalkracht, maar het is geen toeval dat de meeste lezers net de minder opzettelijk intertekstuele teksten het meest zullen appreciëren: 'Haarspeld' speelt bv. evenzeer met antieke motieven, maar hier is toch meer sprake van een krachtige en herkenbare lyriek. Elk van de daaropvolgende bundels maakt gebruik van dezelfde visie, maar hanteert telkens weer een ander stramien. In De Bloomiade (1996) wordt gespeeld met het meesterwerk van James Joyce, zijn Ulysses, die overigens door Paul Claes en Mon Nys werd vertaald. De bundel is een intrigerende herschepping, die zowel de grote lijnen van het verhaal als de vele stijloefeningen magistraal handhaaft. Tegelijk echter toont net deze bundel misschien het sterkst de beperkingen van dit oeuvre, aangezien de bundel voor niet-lezers (of zelfs niet-kenners) van Joyces boek zo goed als onbegrijpelijk is. Dat geldt in mindere mate voor het recentere werk. Tot in De waaier van het hart (2004) blijft Claes zich beroepen op het verleden, vanuit de overtuiging dat niemand 'origineel' kan zijn en dat die monumenten telkens opnieuw vragen om herinterpretaties en nieuwe versies. Tegelijk echter worden zijn teksten ook in grotere mate leesbaar zonder kennis van die bronnen. Op die manier ontstaat een soort van dubbele tekst: enerzijds een intrigerende maar bijzonder erudiete dialoog met het verleden, anderzijds het verhaal van de moderne mens en de moeizame relatie tussen man en vrouw, vader en zoon, moeder en kind. Die oedipale constellatie stelt een belemmering aan de 'eindeloze' en 'bandeloze' vrijheid van de mens, maar betekent tegelijk ook de bron voor elke zingeving. Naar die kosmische benadering, die in de mythologie schering en inslag is, verwijst trouwens de titel van deze verzamelbundel: de mens, geprangd tussen zon en maan, tussen de gestrenge, castrerende vader en de bezitterige maar tegelijk onbereikbare moeder.

Deze oogst van ruim twintig jaar dichterschap toont alvast hoe Claes boven alles een oeuvre-auteur genoemd kan worden. De thema's die zijn poëzie haast obsessioneel beheersen, zijn immers ook de krachtlijnen van zijn meer bekende proza. In die zin is deze uitgave alleszins een belangrijke aanvulling. [Dirk De Geest] Verberg tekst

De beste lezer van de gedichten van Paul Claes moet Paul Claes zelf zijn. Als je de korte, bijkans hautaine commentaren van eigen hand op de (natuurlijk) zeven hier verzamelde dichtbundels leest, weet je zeker dat je belezenheid en verwijzingskracht mateloos tekort zullen schieten: “[Embleem] Deze bundel kwatrijnen is een kunstgeschiedenis, een canon, een allegorie en een levensverhaal”, “[Glans/Feux] Deze dubbelbundel staat in het teken van de tegenstelling tussen oud en nieuw, vreemd en eigen, vrouw en man. Antieke mythologie spiegelt zich in moderne psychologie”, “[Atlantis] Deze tweetalige bundel epigrammen verbeeldt het leven als een rondvaart langs de eilanden van de Middellandse Zee”. De bevlogen zelfbeheersing die Claes aan de dag legt in zijn poëzie is bewonderenswaardig en volstrekt uniek, hoezeer ook tot in alle vezels doortrokken van de traditie. De dichter spreekt in tongen (vele talen), hij is vormgericht en laat ook daarin de culturele achtergrond meespelen. Inderdaad is er veel spel in het werk, met woorden, met klanken, met versvormen en met (intertekstuele) inhouden en betekenissen. Dat heeft iets imposants opgeleverd, dat van iedereen, maar toch alleen van Paul Claes kan zijn. Verberg tekst