Bijna veertig jaar nadat in Umberto Eco’s ‘De naam van de roos’ de middeleeuwse monnik en deeltijdse detective William van Baskerville op een ezeltje zijn intrede in de literatuurgeschiedenis heeft gedaan, draaft in Robert Harris’ historische thriller ‘De tweede slaap’ een nieuwe speurende pater spoorslags de letteren in. De jonge geestelijke heet Christopher Fairfax en hij is in het jaar onzes Heren 1468 op weg naar een uithoek van Engeland om er de dorpspastoor te helpen begraven. In zijn studeerkamer vindt hij niet alleen verboden boeken, maar ook vreemde, historische artefacten met op de achterkant ‘het ultieme symbool van de hoogmoed en godslastering van de Ouden: een appel met een hap eruit’. Zo wordt vrij snel duidelijk dat Harris’ 15de eeuw niet de periode is die wij uit onze geschiedenisboeken kennen als het tijdperk waarin de boekdrukkunst werd uitgevonden en Christofel Columbus op zoek ging naar Indië, maar wel een postapocalyptische toekomst waarin de jaartelling ergens in het begin van de 21ste eeuw herbegon bij het jaar 666 en Kerk en Staat niet langer gescheiden zijn. Kortom, een tijd waarin eeuwen geleden het licht is uitgegaan en niemand nog de schakelaar kan vinden. Dat Fairfax zich nauwelijks een andere wereld kan voorstellen terwijl hij het verdachte overlijden van meneer pastoor onderzoekt, toont mooi aan hoe de clericus over een net iets minder scherpe geest beschikt dan zijn literaire voorganger Baskerville. Hetzelfde kan overigens ook gezegd worden van beider geestelijke vaders, want hoe vlot Robert Harris ook schrijft, aan het literaire en intellectuele vernuft van Umberto Eco kan de auteur van bestsellers als ‘Vaderland’, ‘De oicier’ en de Cicero-trilogie niet tippen. Niet getreurd echter, want de 62-jarige Brit ruilt de encyclopedische kennis en semantische spielereien van zijn Italiaanse vakgenoot in voor vertelplezier en vaart. In ‘De tweede slaap’ (de titel verwijst naar de vroegmoderne gewoonte om de nachtrust in tweeën te delen) is een thrillerschrijver aan het werk die zich jarenlang in het vak heeft bekwaamd. Wie een spannend boek kan puren uit een pausverkiezing (‘Conclaaf’), kan dat zeker ook uit een troosteloos toekomstvisioen waarin de zoektocht naar wetenschappelijke kennis als ketters wordt beschouwd en het bezit van ‘één van de apparaatjes die de Ouden hadden gebruikt om met elkaar te communiceren’ wordt bestraft met brandmerken en ophanging. Met de afkeer van feiten en accurate historiek die de door Harris verzonnen machthebbers kenmerkt, zou je in tijden van klimaatverandering en steeds populistischere politiek zomaar gaan geloven dat de schrijver zijn historisch-futuristische verhaal heeft willen gebruiken om iets te vertellen over onze eigen tijd. Of die Ouden ‘met behulp van die vreemde apparaten van ze’, zo vraagt Fairfax zich af, ‘vooroordelen, bijgelovigheden en geruchten’ niet gewoon wijder verspreidden. Harris vit met zoveel sardonisch genoegen op de hedendaagse digitale mores dat te vermoeden valt dat hij, net als zijn personages, echt gelooft dat smartphones een uitvinding van de duivel zijn. Dat ‘ze in de loop der tijd het menselijke geheugen, het menselijke denkvermogen en zelfs het normale menselijke sociale verkeer geheel hebben verdrongen’, en dat ze ‘over een bedwelmend vermogen beschikten, dat hun gebruikers niet alleen geestelijk verzwakte maar naar sommigen beweren ook tot waanzin dreef’. Meer nog dan het spannende verhaal en de (a)historische details waarmee Harris zijn detectiveverhaal kleurt, zijn het de uit stomme verbazing geboren overpeinzingen van zijn ‘middeleeuwers’ die van ‘De tweede slaap’ een entertainende zit maken. Opbeurend zijn Harris’ conclusies niet, maar toch betrap je jezelf op een zuinige grimlach wanneer zijn personages, het glas gin aan de lippen, de onvermijdelijke bedenking maken dat het geen wonder is dat onze beschaving ten onder is gegaan. Doe het licht maar uit, Robert.

Verberg tekst

Het jaar des Heren 1468. Een eenzame ruiter jakkert zijn paard over modderige Engelse wegen. Hij is gehaast: het schemert en hij wil niet na de avondklok buitenshuis betrapt worden door de strenge sheriffs van Wessex – zelfs een man Gods ontsnapt niet aan een nachtje kerker voor het breken van die regel. Binnensmonds vloekt pater Fairfax wel. Zijn taak – ergens op het platteland een dorpspriester gaan begraven – past niet bij zijn ambitie om de klerikale ladder te beklimmen, maar als de bischop beveelt, dan knik en kniel je nederig.

Fairfax wordt met gepaste argwaan én eerbied ontvangen door de lokale paupers en de begrafenis lijkt een koud kunstje te worden, tot hij in de bibliotheek van de dode priester een reeks verboden boeken ontdekt. Boeken die op de brandstapel thuishoren. Boeken over de Ouden, over hun verderfelijke cultuur en hun godslasterlijke gewoontes. Boeken over de pre-Apocalyptische tijd. De priester hield zich duidelijk bezig met ketterse praktijken. Als amateurarcheoloog speurde hij de heuvels af op zoek naar artefacten uit de Oude Tijd en zijn vitrinekast ligt vol verboden vondsten, sommige zelfs gemarkeerd met het blasfemische symbool van de gebeten appel.

Omdat er aanwijzingen zijn dat meerdere dorpsgenoten deel uitmaakten van een occult genootschap, stelt Fairfax een onderzoek in. Maar wie het Kwaad nadert, kan ermee besmet worden en tijdens zijn queeste komt Fairfax meermaals in conflict met zijn geloof én zijn geloftes. Wie waren die Ouden eigenlijk, en waarom wil de kerk de restanten van hun beschaving koste wat het kost vernietigen?

Laat u niet in de luren leggen: Robert Harris schrijft nooit zomaar een thriller. Zijn spannende romans, of ze nu historisch zijn of niet, bevatten altijd een waarschuwing voor hedendaagse lezers. Eerder al illustreerde hij met zijn Cicero-reeks hoe snel de democratie ten prooi kan vallen aan de machtswellust van demagogen en in De officier waarschuwde hij voor oprukkende Jodenhaat.

De tweede slaap is ook niet de zoveelste middeleeuwse detective – wie kent broeder Cadfael nog? – maar een sluw spel waarin heden en verleden door elkaar gehaspeld worden. Waarom woedt er een oorlog met Schotland? Waren er Moren aanwezig in het Engeland van de vijftiende eeuw?

De titel verwijst niet alleen naar de oude gewoonte om de nachtrust in twee periodes op te delen, Harris doelt ook op ons tijdperk en hoe we ons in slaap laten wiegen door onze hoogmoed. Een thriller die geen slacht of seriemoordenaars nodig heeft om je wakker te houden: opnieuw knap gedaan van Robert Harris.

***

Cargo (oorspronkelijke titel: The Second Sleep), 364 blz., € 20,99.

Verberg tekst

Het is het jaar 1468. Niet het jaar Anno Domini, maar het jaar na de Apocalyps. Engeland zucht onder het juk van fanatieke christenen. In een klein Engels dorp in Wessex vindt pastoor Lacy, een oude priester, op verdachte wijze de dood. Hij had een obsessie voor archeologie en de omgeving ligt vol met overblijfselen van de oude wereld: plastic, glas en ruïnes. Christopher Fairfax, zijn jonge collega, wordt op onderzoek uitgezonden. Hij ontdekt dat Lacy zich bezighield met verboden geschriften. Samen met een tot armoede vervallen aristocrate en een onbehouwen kolonel probeert hij achter de waarheid van de dood van Lacy en de waarheid over de val van de vroegere beschaving te komen. Hij brengt daarmee zijn leven en geloof in gevaar. Robert Harris (1957) is bekend van zijn historische thrillers die zich veelal afspelen in de Romeinse tijd en rond de Tweede Wereldoorlog. Zijn boeken zijn meerdere malen verfilmd, onder anderen door Roman Polanski.

Met een goed gevoel voor timing lanceert de Britse bestsellerauteur Robert Harris, schrijver van historische thrillers als 'De officier', 'Pompei' en 'Conclaaf', deze herfst zijn nieuwste roman: 'De tweede slaap', over een postapocalyptisch Engeland. Als één boodschap het afgelopen jaar in beeld, woord en geluid overheerste dan wel dat we aan de vooravond van rampzalige tijden staan, of erger: een zondvloed, een armageddon. Brandhaarden, brexit, het klimaat: jonge activisten spijbelen, liggen op trambanen, steken woedend per zeilboot de oceaan over om regeringsleiders verantwoordelijk te stellen voor de onvermijdelijke catastrofes waar we op afkoersen.

Wat dus áls de fundamenten van onze door wetenschap en techniek beheerste samenleving worden weggeslagen door een of andere ramp? Wat als alle kennis is verdwenen en vernietigd? Keren we dan terug naar duistere Middeleeuwen? Met nare ziektes, doodgeboren baby's en een vroege avondklok? Met zompig kaarslicht en de Bijbel als belangrijkste boek? Waar een dogmatisch pre-Verlichtingsgeloof heerst en de mensen klein worden gehouden met angst voor ketterij, boze geesten en de duivel? Waar schapehart op het menu staat?

Ja, is volgens Harris het antwoord op al deze vragen, tenminste: als we zijn scenario volgen voor 'De tweede slaap', waar een dystopie à la Gilead in 'The Handmaid's Tale' wordt opgebouwd. Mooi is de verwarring die Harris tot pagina 35 in stand houdt, als een jonge monnik op een oud paard over modderige wegen moeizaam onderweg is naar het dorpje Addicott St George in Wessex, "in het jaar Onzes Herrezen Heren 1468''. Pas tijdens zijn inspectie van de studeerkamer van de dode priester die hij in Addicott moet begraven snapt de lezer: dit is geen historische, maar een futuristische vertelling. De godvrezende jonge monnik, Christopher Fairfax, ontdekt verboden boeken en een vitrine met spullen 'uit de elizabethaanse tijd': plastic rietjes, plastic bankbiljetten, gele en rode plastic baksteentjes die keurig op elkaar zijn gezet. Het bijzonderste voorwerp is zwart glad en glanzend, het is van glas en plastic en voelt in zijn handpalm 'prettig zwaar en stevig' aan. "Op de achterkant stond het ultieme symbool van de hoogmoed en godslastering van de Ouden: een appel met een hap eruit."

'De Ouden', dat zijn wij. In 2025 is inderdaad door een onduidelijke ramp onze beschaving vernietigd. Geen elektriciteit meer, geen brandstof, medicijnen, computers, internet, helemaal niets. Moderne gebouwen stortten in, alleen kerken bezweken niet, en niet geheel toevallig is de kerk ook het instituut dat door het totalitaire regime is opgetuigd om alle kennis weg te houden. De jaartelling is opnieuw begonnen met het jaar 666, het getal van het beest, en zo kunnen we uitrekenen dat de Apocalyps op het moment dat monnik Fairfax in het dorp van pastoor Lacy arriveert een jaar of 800 geleden is.

Aanvankelijk is Fairfax in shock over de vondsten in de studeerkamer: hij zal deze ketterse voorwerpen moeten rapporteren aan bisschop Pole die hem hierheen stuurde. Maar al snel slaat de shock om in fascinatie: wat bewoog Lacy, wat had hij ontdekt, hoe kwam hij aan zijn archeologische vondsten en vooral: stierf hij door een ongeluk of werd hij vermoord vanwege zaken die hij op het spoor was?

Al snel maakt Fairfax kennis met dorpsgenoten die hem willen helpen bij zijn zoektocht. Kapitein Hancock, de robuuste eigenaar van een weverij, en de stoere, knappe weduwe Durston, want ja: Harris ruimt ook pagina's in voor een romantische lijn die de vertelling voortstuwt. De jonge monnik valt best snel van zijn geloof en in de armen van de weduwe. Het maakt Fairfax tot de ideale protagonist: hij weet net zo weinig als wij, de onwetende lezers, maar we gunnen hem en dus onszelf de verlichting. Ik ga hier uiteraard niet verklappen of die verlichting er ook komt.

Voormalig BBC-journalist Harris schreef veel historische thrillers waarvan de afloop min of meer vaststond, zoals 'Pompei' (inderdaad, met een vernietigende vulkaanuitbarsting) en 'München 1938' (over een verdrag dat geen vrede bracht). In 'De tweede slaap' weten we, zoals The Guardian al vaststelde, juist het begin niet. En inderdaad is het de vraag hoe voorstelbaar het grimmige toekomstbeeld is dat Harris schetst, met zo een dominante rol voor een op dit moment in onze contreien tamelijk uitgeblust christelijk geloof. Zou het kunnen? Dat we alles kwijtraken, vrijheden, emancipatie, kennis, techniek, dat we zelfs weer in archaïsche taal gaan spreken? Soms neigt de vertelling daarin naar het potsierlijke.

En toch. Naast de als altijd spannende verhaallijn zet Harris je wel aan het denken over de kwetsbaarheid van al die duur bevochten verworvenheden, of we wel behoedzaam genoeg zijn, wakker genoeg, zoals de mensen in het boek, die na een paar uur slaap 's nachts even opstaan en wat gaan ronddolen, voordat ze aan die duistere 'tweede slaap' beginnen.

Wie is Robert Harris?

Journalist Robert Harris (59) werkte voor gerenommeerde BBC-nieuwsprogramma's als 'Newsnight' en 'Panorama'. Later werd hij schrijvend journalist voor onder meer The Observer. In 1992 verscheen zijn eerste literaire thriller 'Vaderland', die zich afspeelt in een fictief Duitsland waar Hitler de oorlog gewonnen heeft. Het was de eerste in een reeks succesvolle historische misdaadromans. Harris heeft een voorkeur voor de Romeinse tijd. Hij schreef een thriller over de uitbarsting van de Vesuvius in 79 na Christus en een trilogie rond de Romeinse staatsman Cicero. In 2013 verscheen 'De officier', over de beruchte Dreyfuss-affaire, die aan het begin van de vorige eeuw heel Frankrijk in de ban hield. Die roman werd onlangs verfilmd door Roman Polanski. Na 'De officier' verschenen ook nog 'Het Conclaaf' en 'München, 1938'.

Vert. Rogier van Kappel. Cargo; 368 blz. € 20,99.

oordeel

Meeslepende thriller die aan het denken zet.

Verberg tekst