Een oorlog begint pas wanneer de laatste vredesconferentie mislukt. Dus vliegt de Britse premier Neville Chamberlain eind 1938 met zijn delegatie naar München in de hoop Adolf Hitler op andere gedachten te brengen. De Führer wil na Oostenrijk ook delen van Tsjecho-Slowakije annexeren, officieel omdat daar rasechte Duitsers bevrijd moeten worden, officieus omdat extra territorium hem militair goed uitkomt. Chamberlain hoopt op een vredevolle annexatie, ook omdat hij zich, amper twintig jaar na WO I, geen nieuwe oorlog kan permitteren: de Engelse luchtmacht is nog niet paraat en in de coulissen staat politiek rivaal Winston Churchill klaar om het premierschap over te nemen, en die heeft minder vertrouwen in de vredevolle bedoelingen van Hitler.

Vier dagen duurt de conferentie en Robert Harris brengt minutieus verslag uit van de onderhandelingen. Eerder bewees de Britse schrijver al dat hij historische gebeurtenissen levendig op papier kan krijgen: hoewel zijn boeken in de categorie fictie vallen, leest zijn werk als een documentaire. Harris bedient zich daarbij slim van literaire trucjes. Zo zijn zijn vertellers meestal figuren aan de zijlijn. Bij zijn Rome-reeks over Cicero bracht een slaaf verslag uit van het wedervaren van de beroemde redenaar die Caesar bekampte. Hier kiest hij voor twee secretarissen, een Brit en een Duitser, die elk om beurt getuige zijn van de historische ontmoetingen tussen Chamberlain, Hitler, Mussolini en Daladier, de toenmalige Franse premier.

Op de kaft van Harris’ boeken prijkt ook telkens de gruwelterm ‘literaire thriller’, maar dat mag op het conto van de promotiedienst worden geschreven. Ondanks het ragfijne spionagelijntje is er niets spannends aan München 1938, ook al omdat iedereen weet hoe het afloopt. Chamberlain werd in die tijd als een pacifistische held onthaald, maar feitelijk was de vredesconferentie van München één grote mislukking. Hitler kreeg zijn annexatie in ruil voor een symbolische belofte om verdere oorlogsdaden te vermijden. Hoogstens bekwam Chamberlain strategisch uitstel, wat de Britten wat tijd gunde om hun militaire apparaat te versterken.

Harris weet zijn thematiek altijd goed te kiezen. Niet toevallig kon je de Cicero-reeks (2006-2015) lezen als een commentaar op het bewind van Berlusconi, en met De officier (2014), een hervertelling van de Dreyfus-affaire, leek hij te waarschuwen voor het groeiend antisemitisme in Europa. Hoeft het te verbazen dat hij in tijden van verrechtsing en brutale retoriek plots een boek uitbrengt over de jaren dertig? Wanneer de hoofdpersonages een ommetje maken langs Dachau, kent u meteen het antwoord.

****

(originele titel: Munich), 350 blz., € 19,99.

Verberg tekst

Twee jonge diplomaten, Hugh Legat (Groot-Brittannië) en Paul von Hartmann (Duitsland), spelen een gevaarlijk spel tijdens de conferentie van München in september 1938, waarbij de Engelse premier Chamberlain onderhandelt met Hitler over de inname van het Sudetenland in Tsjechoslowakije. Het verhaal volgt gedurende vier dagen beurtelings de Engelse en Duitse kant in een minutieuze beschrijving van de diplomatieke handelingen, gesprekken tussen betrokkenen en achterliggende machinaties van geheime diensten en blijft tot de laatste pagina spannend omdat niet zeker is of we hier, net als in Harris’ bestseller Fatherland (1992), te maken hebben met een what-if-thriller en ook vanwege een tweede, meer persoonlijke verhaallijn over Legat en Hartmann die elkaar eerder blijken te hebben ontmoet. Harris (1957) is naast schrijver ook journalist en heeft veel onderzoek naar dit onderwerp gedaan wat goed te merken is in de gedetailleerde beschrijvingen van de verschillende locaties en stadia van de conferentie waardoor de lezer het gevoel heeft echt met Hitler en Chamberlain aan tafel te zitten. Verberg tekst

Robert Harris, die eerder naam maakte met onder meer 'De officier', over de Dreyfus-affaire, raakte geobsedeerd door het beruchte Verdrag van München, op 30 september 1938 getekend door de Britse premier Chamberlain, de Franse president Daladier en de Italiaanse leider Mussolini. In het verdrag werd toegeven aan Hitlers aanspraak op een deel van Tsjechoslowakije. Chamberlain kwam later zwaar onder vuur te liggen door het verdrag.

Harris reconstrueert in 'München 1938' de vier dagen waarin het verdrag vorm kreeg, vanuit het perspectief van een jonge secretaris van Chamberlain, Hugh Legat. Het verhaal is een geval van fictie, maar de schrijver heeft zich uitgebreid gedocumenteerd. Het portret dat wordt geschetst van het Britse ministerie van buitenlandse zaken is prachtig en soms zelfs hilarisch. In Londen worden de zandzakken klaargelegd, vrouwen en kinderen worden naar het platteland gestuurd, maar op de ministeries blijft de stiff upper lip vóór alles gaan.

Secretaris Legat heeft tijdens zijn studie in Oxford vriendschap gesloten met een Duitse medestudent, Paul Hartmann, die in 1938 als vertaler is opgeklommen tot in de hoogste kringen rond Hitler. Ook in die kringen wil niet iedereen zich in een oorlog met de rest van Europa storten. Hitler wordt door een deel van de legertop gezien als 'een onbehouwen jachtopziener die op miraculeuze wijze de leiding over het landgoed' had gekregen. De groep rond Hartmann wil het verdrag tegenhouden. Hun idee is dat Hitler zich dan zonder verdrag in een oorlog zal storten, maar dat de legertop hem zal afzetten omdat Duitsland die oorlog toch niet kan winnen.

Legat vliegt mee naar Londen om Chamberlain ervan te overtuigen het verdrag niet te tekenen. Vooral het gedeelte in München, met de ontmoetingen tussen de twee oude vrienden in de Führerbau tussen de rondstampende SS'ers, is spannend maar ook aangrijpend omdat het de veranderingen van die dagen illustreert. Het lommerrijke park waar Hartmann en Legat jaren eerder leunend tegen een boom grapjes maakten is veranderd in een kaal paradeplein voor Hitler.

'München' is geen normale thriller. We weten hoe Hitler nog geen jaar later Polen binnenviel. Maar Harris weet meesterlijk de spanning op te roepen van die vier dagen in 1938, toen velen nog even geloofden dat de verschrikkingen van een nieuwe oorlog konden worden afgewend.

Oordeel

Spannende reconstructie, scherp tijdsbeeld.

Vert. Rogier van Kappel. Cargo; 324 blz. € 19,99.

Verberg tekst