Al 20 jaar inmiddels schrijft Roberto Saviano over de maffia. Met zijn eerste boek Gomorra (2006), over de bloederige vete tussen twee Camorra-clans, werd hij wereldberoemd. Van zijn leven bleef daarna niet veel over, want de maffia wilde hem dood hebben en Saviano moest onderduiken. Maffiosi vergeten niet.

Dat blijkt ook uit zijn nieuwe boek, Wij tweeën horen bij elkaar. De ondertitel is Seks, liefde, geweld en verraad binnen de Italiaanse maffia, en in dit boek staan vooral de vrouwen binnen de maffia centraal.

De verhalen draaien om nietsontziend geweld en om de codes en regels van de maffiawereld. Verhalen die Saviano optekende op basis van getuigenissen van bijvoorbeeld Joe Pistone, een FBI-agent die succesvol infiltreerde in de Italiaans-Amerikaanse maffia onder de naam Donnie Brasco (in 1997 werd zijn verhaal verfilmd, met Johnny Depp en Al Pacino in de hoofdrollen).

Baarmachine

De proloog draait om een zekere Lou, een boekhouder met een gokprobleem, die wordt vermoord nadat hij zijn vrouw heeft vergokt en zij een hele nacht lang door de twee winnaars wordt verkracht. Niet het verraad jegens zijn vrouw is hier het probleem, maakt Saviano fijntjes duidelijk.

De man wordt niet gestraft om wat hij zijn vrouw heeft aangedaan, maar omdat zijn gedrag aantoont dat hij als boekhouder voor de onderwereld niet betrouwbaar meer is: als hij in staat is zijn vrouw te vergokken, wat geeft hij dan prijs als hij bij een verhoor onder druk wordt gezet?

De verhalen in Wij tweeën horen bij elkaar maken duidelijk hoezeer vrouwen in maffiakringen een gebruiksartikel zijn. Ze worden uitgehuwelijkt om bondgenootschappen te smeden of bekrachtigen, weggegeven als geschenk, zijn een seksueel genotsmiddel of een baarmachine, dat wil zeggen: voor jongetjes, want ze moeten mannelijke opvolgers voortbrengen om de familie in stand te houden.

Verborgen wereld

Elk verhaal dat Saviano vertelt, belicht een ander aspect van de relaties binnen deze angstaanjagende onderwereld, waarin voor liefde zelden plaats is. Een huwelijk is immers zó belangrijk, daar mogen hartenroerselen geen rol in spelen.

Naast de soms wat complexe zinsbouw maken ook de vele namen en ingewikkelde relaties de verwikkelingen soms wat lastig te volgen. Maar de ontluisterende inhoud maakt dat meer dan goed. Laat het maar aan Saviano over om een spannende en boeiende inkijk te geven in die verborgen wereld.

 

Met een beetje geluk kan de Italiaanse journalist en schrijver Roberto Saviano (45) volgend jaar een bijzondere verjaardag vieren, zij het een ongelukkige: dan zal het twintig jaar geleden zijn dat de camorra, de maffia uit Napels, hem ter dood veroordeelde.

De figuren die het vonnis velden - de bosses van de Casalesi-clan, onder wie Francesco Schiavone, bijgenaamd Sandokan, en Francesco Bidognetti, bijgenaamd Bolle Middernacht - zijn ondertussen opgepakt en zitten een levenslange gevangenisstraf uit. Maar Roberto Saviano leeft net zo goed al twintig jaar in eenzame opsluiting. Hij verschijnt nog wel in het openbaar - hij geeft lezingen, neemt deel aan debatten, duikt op in rechtbanken - maar ik heb eens van dichtbij gezien hoe dat gaat. Twee identieke geblindeerde auto's komen aanrijden. Eerst stappen zijn zes gewapende lijfwachten uit. Pas als die de kust veilig achten, komt hij tevoorschijn uit één van de wagens - bleek, schichtig - om linea recta naar het podium te worden gedirigeerd. Nadat hij zijn nummertje heeft opgevoerd wordt hij terug in de klaarstaande wagen geduwd. Om te verdwijnen zoals hij is gekomen.

Saviano's leven is een gangsterfilm waarvan hij de regie uit handen heeft moeten geven. Hij heeft geen vaste verblijfplaats - hij overnacht vaak in legerkazernes en hotels -, geen vaste geliefde met wie hij zich kan vertonen, geen ruimte om af te wijken van de vastgelegde agenda en de uitgestippelde route. In een hotel mag hij onder geen beding op het balkon postvatten. Als hij trek heeft in koffie kan hij niet spontaan een bar binnenstappen. 'Ik ben minder bang van de dood dan van de gedachte dat ik dit kogelwerende bestaan zou moeten volhouden tot het einde van mijn dagen,' zei hij eens in een interview, alweer tien jaar geleden.

De jeugdzonde waaraan Roberto Saviano zijn droeve lot te danken heeft, heet 'Gomorra', een serie undercoverreportages waarin hij de identiteit en de activiteiten onthulde van de maffiosi van Casal di Principe uit Caserta, de voorstad van Napels waar hij is opgegroeid. In 2006 verscheen het boek, waarvan tot ieders verbazing miljoenen exemplaren werden verkocht. In 2008 kwam de film en het succes buiten Italië: Grand Prix op het filmfestival van Cannes, vier European Film Awards, waaronder die voor beste film en beste regie. Daarna, tussen 2014 en 2021, schreef hij vijf seizoenen van de gelijknamige tv-serie (eerst te zien op Netflix, nu op HBO Max). Eeuwige, levensbedreigende roem werd zijn deel.

Beenharde onderzoeksjournalistiek in romanvorm, dat is het handelsmerk van Roberto Saviano. Hij ontrafelt de structuren en de strategieën van de maffiaclans - hoe de onderwereld de bovenwereld manipuleert, hoe het onderscheid tussen legale en illegale economie compleet vervaagt - maar hij heeft ook oog voor de (on-)mens in de maffioso, voor de hondsdolle klootzak in de succesvolle crimineel. Hij kent zijn personages zo goed dat hij zich perfect kan inleven in hun gevoelsleven - of het manifeste gebrek daaraan.

Vogel voor de kat

Na 'Gomorra' schreef Saviano nog een aantal indringende boeken: 'Zero zero zero', over de globalisering van de georganiseerde misdaad via de cocaïnetrafiek, 'De kinderen in de sleepnetten' en 'Wrede kus', over de tieners in Napels die hun tijd verdelen tussen hun socials, hun gameconsoles en de machinegeweren waarmee ze in opdracht van de lokale boss het territorium bewaken en de buurt terroriseren.

Maar de jongste tijd laat hij vooral van zich spreken op zijn socials, waar hij de politieke leiders van zijn land nogal onverbloemd de waarheid zegt. Zo noemde hij vicepremier Matteo Salvini een gevaar voor de democratie, een landverrader en een hoge vertegenwoordiger van de georganiseerde misdaad. Premier Giorgia Meloni schold hij de huid vol vanwege haar vluchtelingenbeleid. Wat hem twee keer op een aanklacht wegens laster en eerroof kwam te staan.

Met zijn nieuwe boek keert Saviano terug naar zijn corebusiness. 'Wij tweeën horen bij elkaar' is een serie verhalen over het lot van de vrouw in de maffia. De rode draad die erdoorheen loopt, is weinig verrassend: de vrouw is altijd de klos. Of zoals Saviano het uitdrukt: 'Echtgenote, moeder, dochter, zus, vriendin, minnares, verwante: een bestaan als vrouw is niet denkbaar zonder dat het is afgeleid van, of verband houdt met, dat van een man.' Wie het ongeluk heeft als vrouw te worden geboren in een maffiaclan, wordt in feite dood geboren. Wie het waagt een relatie of, erger nog, een huwelijk aan te gaan met een maffioso, is een vogel voor de kat. Wie het overleeft een dode ziel. Het ergst zijn de verhalen over moeders die hun kinderen verraden, of vice versa. Maar het zijn altijd de vaders en de zonen die het vonnis voltrekken. Lees en huiver.

Een onthullend true crime-boek over de rol van liefde en seks binnen de Italiaanse maffia. Roberto Saviano beschrijft hoe gezinsbanden, romantiek en seksuele verlangens machtsstructuren binnen de onderwereld definiëren, controle uitoefenen en bondgenootschappen vormen of verbreken. Het boek stelt vragen over echte liefde binnen de maffia en de rol van vrouwen binnen de georganiseerde misdaad. Saviano baseert zijn bevindingen op gesprekken, getuigenverklaringen en waargebeurde verhalen, en onthult zo een verborgen kant van de georganiseerde misdaad. Toegankelijk en in verhalende vorm geschreven. Geschikt voor een brede tot geoefende lezersgroep. Roberto Saviano (Napels, 1979) is een Italiaanse schrijver en onderzoeksjournalist. Hij schreef meerdere boeken over de maffia. Zijn werk wordt in meer dan dertig landen uitgegeven en won meerdere prijzen, zoals de Geschwister-Scholl-Preis, de Olof Palme-prijs en de Pinter International Writer of Courage Award.

Het is een buitengewoon wapen én de achilleshiel. 'Als seks imperiums heeft gemaakt en gebroken, zou het onnozel zijn te denken dat dit niet ook binnen de maffia gebeurt.' In Wij tweeën horen bij elkaar slaat Roberto Saviano meteen wat piketpaaltjes. Of het nu in een pauperbuurt aan de kust van Lazio is of in een serene sinaasappelgaard op Sicilië: in het universum van de maffia is liefde een machtsmiddel van formaat.

Bijna twintig jaar geleden gaf de Italiaanse journalist met zijn debuut Gomorra een onthullend inzicht in de werkwijze van de Napolitaanse Camorra. Het boek bezorgde hem wereldwijde faam, maar nam hem ook zijn vrijheid af. Sindsdien kan Saviano niet zonder persoonsbeveiliging en leeft hij, in zijn eigen woorden, als een vleermuis in een kerker.

Na Gomorra volgde een reeks titels waarin hij kwalijke zaken uit de Italiaanse onderwereld onthulde. Nu verhaalt hij met Wij tweeën horen bij elkaar over de rol van seks en liefde binnen de maffia. Saviano vertelt over maffiosi die er door schade en schande achter zijn gekomen dat met de liefde niet valt te spotten.

In de hem kenmerkende, directe, wervelende literaire stijl rijgt Saviano de verhalen aaneen - chapeau voor vertaler Jan van der Haar. Een paar keer maakt de auteur een uitstapje over de grens. Die hoofdstukken, over liefdesgeschiedenissen binnen de maffia in Noord- en Zuid-Amerika, zijn wat minder levendig dan wanneer hij schrijft over de misdaadsyndicaten in zijn geboorteland.

Een van de vele liefdesgeschiedenissen uit het boek gaat over Francesco Bidognetti. Eind jaren zeventig, begin jaren tachtig is Bidognetti uitgegroeid tot een van de kopstukken van een maffiaclan in de provincie Caserta, ten noorden van Napels. In die tijd leert hij als achtentwintigjarige het veertienjarige meisje Anna Carrino kennen. Bidognetti is getrouwd, maar zijn vrouw is bedlegerig en zal niet meer de oude worden. Anna is zestien als ze zwanger raakt van dochter Katia. De vader: Francesco Bidognetti.

Saviano legt uit dat er een verschil bestaat in de manier waarop de Camorra en Cosa Nostra het huwelijk bezien. Voor de Siciliaanse maffia is de echtverbintenis heilig. De loyaliteit van de boss aan zijn vrouw is hét bewijs van betrouwbaarheid. Een rokkenjager is niet in staat een afspraak na te komen. Toen capo dei capi van Cosa Nostra, Totò Riina, in de rechtszaal geconfronteerd werd met een spijtoptant die belastende verklaringen over hem had gedaan, was zijn enige repliek: 'Ik praat niet met iemand die meerdere echtgenotes heeft'.

Echte man

In Napels ligt het anders. Een leider van de Camorra met een stuk of wat minnaressen toont dat hij het leven kent en durft te genieten. Doordat hij als 'echte man' laat zien de situatie in de hand te hebben, dwingt hij respect af en willen zijn ondergeschikten hém trouw zijn.

Het zal niet verrassen dat de Camorra er een andere redeneertrant op nahoudt bij een vrouw die het niet bij één man houdt. Als zij meer minnaars heeft, levert dat geen waardering op. Integendeel, het komt neer op een aanklacht tegen haar echtgenoot, die blijkbaar zo weinig mannelijk is dat zij het buiten de deur moet zoeken.

De bestemming van de maffiavrouw? Zoons voortbrengen. Een maffialeider zonder erfopvolger voelt zich in zijn eer aangetast. Er zijn voorbeelden bekend van vrouwen die een actieve rol krijgen binnen de misdaadorganisatie, maar dat zijn uitzonderingen.

Anna Carrino is zo'n geval. Na Katia krijgt ze met Bidognetti zoon Gianluca, gevolgd door dochter Teresa. Een paar jaar later, in 1993, wijst Bidognetti haar aan als zijn plaatsvervanger. Hij zit op dat moment achter de tralies en nu zal zij de lakens uitdelen.

Dat doet ze naar behoren. De clan richt zich inmiddels niet alleen op drugs en afpersing, maar ook op de business in vuilnis. Ondernemingen betalen de bende om het afval op te ruimen en in plaats van het vuil te verwerken dumpen de criminelen het waar ze maar kans zien het kwijt te spelen. Carrino weet niet waar ze de binnenstromende bankbiljetten laten moet.

Alles gaat goed totdat Bidognetti's advocaat Anna vraagt om een document te tekenen waarmee ze toestemming geeft om een som geld naar ene Angela Barra over te maken. Angela wie? Anna begint te graven, komt erachter dat Bidognetti al twintig jaar iedere maand vijf miljoen lire (pakweg 2500 euro) aan deze Angela schenkt, én dat die vrouw drie kinderen met hem heeft. Anna is in alle staten. Furieus gaat ze naar de gevangenis. Ze snauwt Bidognetti toe dat ze bij hem weggaat. Zijn reactie: 'Als je dat doet, laat ik je inmetselen'.

Het wordt nog erger. Dochter Katia is uit op de macht. Nu er een conflict bestaat tussen haar vader en moeder stookt ze het vuurtje nog wat op. Ze stuurt haar vader brieven waarin ze vertelt over hoe Anna haar hoofd is verloren.

Wraak

En het werkt: Bidognetti ontneemt Anna haar taken en draagt ze over aan Katia. Hij laat Anna weten dat ze zich zo snel mogelijk uit de voeten moet maken als ze wil blijven leven. Katia, Gianluca en Teresa verbranden uit zelfbehoud alle spullen van hun moeder, een duidelijk signaal aan wiens kant ze staan.

Anna neemt wraak door als spijtoptant de clan mee te nemen in haar val. Ook dochter Katia lapt ze erbij. Hard echoot de zin na die Saviano aan het begin van zijn boek opschreef: 'De maffiosi die door liefdesaangelegenheden in de problemen zijn geraakt, zijn talrijk'.

Anna Carrino is niet het enige tienermeisje uit Wij tweeën horen bij elkaar dat moet trouwen, al gaat Saviano vreemd genoeg niet verder in op die kwestie. Maria Concetta is nog maar een kind als ze aan bendelid Salvatore Figliuzzi wordt gekoppeld. Vijftien jaar is ze als ze haar oudste zoon krijgt.

Concetta hoopt dat ze bij haar man een mooier leven kon leiden dan onder de knoet van haar ouders, beiden stammend uit een voorname 'Ndrangheta-familie. Ze komt bedrogen uit. Figliuzzi slaat haar meermaals in elkaar en dreigt haar dood te schieten.

Maria beklaagt zich bij haar vader, die kort en bondig is: 'Het is jouw huwelijk. Dit is je leven, en daar hou je je maar aan.' Scheiden tast de eer aan en is geen optie. En dus is het zoals Saviano het stelt: 'Concetta is er algauw achter dat vrijheid voor haar een illusie zal blijven, en dat ze door te trouwen eenvoudigweg het eigendomsrecht heeft overgedragen aan een andere man.'

Als Figliuzzi in de gevangenis belandt, wordt Maria's autonomie nog verder ingeperkt. Wie het doet met de vrouw van een maffioso die in de bak zit, verkracht niet alleen de eer van de gedetineerde, maar van de hele organisatie. Dus kan die vrouw maar beter aan de leiband worden gelegd. Concetta kan nergens gaan of staan of haar familie gaat haar gangen na.

Net als Figliuzzi zit ze gevangen. Hij in de nor. Zij thuis. Waar ze in het echte leven niet weet te ontsnappen, lukt haar dat wel online. Via het web komt ze in contact met een man op wie ze verliefd wordt. Als haar familie de romance ontdekt, eindigt het met eerwraak. In 2011 sterft Concetta.

Net burgermeisje

Maffiamannen selecteren hun partners niet alleen uit eigen kring. Saviano zet uiteen dat het nuttig kan zijn om vrouwen uit de bovenwereld hun organisatie in te trekken. Altijd handig, want op hun naam kunnen bijvoorbeeld bezittingen worden gezet. Zo gebeurde het bij Anna Carrino. Voordat ze met Francesco Bidognetti omging, was ze een net burgermeisje.

We schrijven hier over de mannen die hun echtgenoten kiezen, want zelf hebben de vrouwen maar weinig in te brengen - Anna Carrino en Maria Concetta niet, en evenmin alle andere vrouwen uit Wij tweeën horen bij elkaar.

De dochter van Pasquale Condello, superboss van de Calabrese 'Ndrangheta, probeert het nog wel. Condello wil dat zij een strategisch huwelijk aangaat met de maffioso die hij heeft aangewezen. Maar zij is verliefd op een ander. Het behoeft geen uitleg wie er aan het langste eind trekt.

Het is zoals met de oude adel: liefde doet er bij de huwelijksvoltrekking niet toe. Saviano: 'Een maffioso kan het huwelijk, een dermate belangrijk instituut voor controle, bondgenootschappen, nageslacht, niet laten aantasten door de meest turbulente hartenroerselen'.