Sally Rooney is 27 en heeft al twee eretitels. Die heeft ze niet zelf bedacht, ze zijn haar opgedrongen. De 'Salinger van de Snapchatgeneratie' wordt ze genoemd, en de 'eerste grote millennial-auteur'. Dat is heel wat, maar marketing gedijt nu eenmaal niet bij gematigdheid. Twee romans in twee jaar heeft ze uitgebracht, ­Gesprekken met vrienden en ­Normale mensen. Voor de eerste kreeg ze nominaties, voor de tweede prijzen. Beide zijn bestsellers, boekhandelaars moeten hun voorraad constant aanvullen, en niet alleen in het Verenigd Koninkrijk en Ierland. 'Tip in je eindejaarslijstje voor de krant alsjeblieft niet ­Normal people', verzocht Steven Van Ammel van Passa Porta in Brussel me in de kerstperiode. 'We kunnen de vraag nu al niet bijhouden.' Toen moest de Nederlandse vertaling nog uitkomen.

'Raar' en 'normaal'

Normale mensen is een verhaaltje van dertien in een dozijn. ­Marianne is 'raar', Connell is 'normaal'. Zij draagt lelijke schoenen en heeft geen vrienden. Hij speelt voetbal en is populair. Allebei zijn ze slim en ze wonen in hetzelfde Ierse provinciestadje, waar Connells moeder schoonmaakster is bij de familie van Marianne. Ze voelen zich onverklaarbaar tot elkaar aangetrokken, waarbij Marianne zich als vanzelf seksueel onderwerpt aan Connell - in de intimiteit wordt de sociale machtsrelatie omgedraaid. Een openlijke relatie hebben ze niet. Hij schaamt zich voor haar tegenover zijn vrienden op school en voor de macht die hij over haar heeft en waarvan hij geniet. Zij is zo verknipt dat ze denkt dat ze hem niet verdient.

Rooney volgt de millennials van 2011 tot 2015, van de middelbare school naar Trinity College in ­Dublin. Aan de universiteit, waar politicologiestudenten een fles ­Moët meenemen naar een feestje en er vertellen over hun zomer in India, wordt de rijke Marianne geaccepteerd en is Connell, een arm 'provinciaaltje' dat moet bijklussen, ineens een outsider.

De economische crisis heeft diepe wonden geslagen in Ierland, weinigen hebben toekomstperspectieven. Studenten discussiëren over het kapitalistische systeem waarin ze gevangenzitten, vaak zonder kennis van zaken, maar evengoed weten ze dat ze er niet tegen kunnen opboksen. 'Ze leest lange artikelen over de schuldencrisis in Europa en zoomt in om de kleine lettertjes op de grafieken te kunnen lezen', schrijft Rooney. En voegt droogweg toe: 'Dan valt ze weer in slaap of neemt een douche of gaat liggen en vingert zichzelf klaar.' De economische realiteit die verlamt, is onontkoombaar - Rooney is een diehard marxiste en dat laat zich voelen - maar ook slechts het decor waartegen ze het verhaal van Connell en Marianne wil vertellen, een liefdesverhaal dat zich hier en nu afspeelt, waarin het persoonlijke altijd politiek is, en dat tegelijk universeel en tijdloos aandoet.

'Leuk' en 'goed'

'Ik hou van je. Dat zeg ik niet zomaar, het is echt zo. Haar ogen vullen zich weer met tranen en ze doet ze dicht.' Het lijkt uit een goedkoop stationsromannetje te komen, maar het staat in Normale mensen. Rooney schrijft eenvoudig en (opper)vlak(kig), niet omdat ze niet anders kan, maar omdat ze zoveel zelfvertrouwen heeft als schrijfster - wie zijn romans zulke algemene en ordinaire titels als Gesprekken met vrienden en Normale mensen durft geven, heeft lef. Aan schoonschrijverij doet ze niet. Veel is voor Marianne en Connell 'leuk' of 'interessant', vaak antwoorden ze 'ik weet niet'. Als ze seks hebben, vinden ze dat 'goed'. Een vocabularium voor die overweldigende, nieuwe ervaring, hebben ze nog niet; seks is bovendien het enige wat niet wordt bezoedeld door het kapitalisme en de taal die daarbij hoort. Het is privé, het is van hen.

Rooney heeft een feilloos oor voor conversaties, ze bouwde er haar eerste roman op. Ze wilde ze 'levensecht' maken, vertelde ze in een interview. In Normale mensen puurt ze ze uit, etaleert ze minder hoe slim en gevat ze is (Rooney werd op haar 22ste de beste university debater van Europa) en sorteert ze meer effect met minder effectbejag. Mocht je jonge mensen observeren en afluisteren in een café, dan zouden ze ongeveer praten zoals Marianne, Connell, hun vrienden en familie.

Ze doen je aanvankelijk niet zoveel, haar protagonisten. Beetje bij beetje nestelen ze zich in je hoofd, steeds dieper, zoals mensen die je vrienden worden. Je begint hun verscheurdheid te voelen, hun verwarring omdat ze verlangen naar wat ze niet willen, hun pijn als ze niet kunnen zeggen wat ze voelen of willen zeggen, omdat ze bang zijn afgewezen te worden, omdat ze 'normaal' willen zijn. Op het eind van het boek heeft Rooney je met al haar schijnbare eenvoud en oppervlakkigheid volledig in haar greep, heb je een diep besef van wie Marianne en Connell zijn en treft ze je recht in het hart. Het lijkt alsof je een briljant, literair scenario hebt gelezen voor een romantische tragikomedie - wat ook anderen niet is ontgaan, want van de roman wordt een tv-serie gemaakt voor de BBC, en Rooney zal het scenario schrijven.

Is Rooney 'dé stem van een generatie'? Of is de krachtige stem vooral die van Rooney zelf? Nergens wordt wat Marianne en Connell hebben gelabeld. Niet als koppel, niet als friends with benefits, niet als relatie, niet als geliefden. Ze vinden zichzelf in de overgave aan elkaar, vrij van wat de maatschappij als normaal beschouwt. Ze zijn normaal bij elkaar. 'Ik hou van jullie', dacht ik toen ik het boek dichtklapte. Mijn ogen vulden zich met tranen en ik deed ze dicht.

Vertaald door Gerda Baardman, Ambo/Anthos, 272 blz., 20,99 € (e-boek 12,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Normal people'.

Verberg tekst

Hij is populair op school. Zij niet, maar haar huis heeft een heuse oprijlaan. En hij behoort tot dat deel van de Ierse samenleving waar ’s ochtends huismerkcornlakes op de ontbijttafel staan. Of het wat kan worden tussen die twee? Sally Rooney lijkt zich met de opvolger van haar bejubelde debuut ‘Gesprekken met vrienden’, die haar als een raket naar het irmament van de letteren schoot, op het terrein van de romantische komedie te begeven. Maar wie graag een stroperige paringsdans ziet zoals die van Julia Roberts en Richard Gere, kan beter zijn exemplaar van ‘Pretty Woman’ afstofen, want Rooneys verhaal over klassendoorbrekende liefde is niet van die aard. Wanneer Marianne Sheridan en Connell Waldron hun eerste kus uitwisselen, is hij, spits van het plaatselijke schoolelftal, de ‘begeerlijke partij’ en zij de ‘loser zonder vrienden’. Vijftig bladzijden en enkele stiekeme vrijpartijen later studeren ze allebei aan het Trinity College in Dublin, en is hij de outcast zonder MacBook en zij het vriendinnetje van de coolste jongen op de campus. Wat volgt, is het op de ‘Blijven ze uiteindelijk bij elkaar?’-vraag leunende relaas van hun knipperlichtrelatie. Tot zover niets dat een ordinaire young adult-romance overstijgt, maar dan lees je Rooneys dialogen. Die zijn zo oprecht, naturel en hartverscheurend eigentijds dat de jonge Ierse schrijfster er haar onbeschaamd romantische materiaal mee tot een sublieme zedenschets van Generatie Y omtovert.

Na ‘Gesprekken met vrienden’ werd Sally Rooney een schrijfster uit het Instagram-tijdperk genoemd en kreeg ze ronkende titels als ‘de Salinger van de Snapchat-generatie’ of ‘de Jane Austen van het precariaat’ opgeplakt. Protserige praat om simpelweg te melden dat Rooney dé stem van haar generatie is. Dat we die stem niet eerder hebben gehoord, komt wellicht omdat literatuur bezwaarlijk de belangrijkste uitdrukkingsvorm van die generatie genoemd kan worden. Maar het idee dat millennials niet meer dan 280 lettertekens in een zinvolle volgorde achter elkaar kunnen plaatsen, verwijst de twintiger uit Dublin met ‘Normale mensen’ de? nitief naar de prullenmand. In bedrieglijk vanzelfsprekend proza dat zijn technisch vernuft soms welhaast verlegen lijkt te willen verbergen, tekent Rooney de eerste jongeren die weten dat ze het slechter zullen hebben dan hun ouders als een groep die zich, met het eigen gevoelsleven als enige houvast, een weg moet zoeken in een wereld die ideologisch en economisch op losse schroeven staat. In de beschrijving van dat gevoelsleven blinkt de schrijfster uit. Rooney speelt met de chronologie van haar verhaal en maakt tijdsprongen met de gratie van een Olympische turnster. Ze keert af en toe een metafoor binnenstebuiten en laat door het weglaten van aanhalingstekens dialogen soms zo naadloos overgaan in gedachten, dat je als lezer niet meer weet waar het gesprek stopt en de gedachte begint. Met enkele zorgvuldig gekozen en terugkerende thema’s weeft ze bovendien een subtiel sociaal commentaar op de postcrisismaatschappij door haar vertelling. Het is echter in de even precieze als emotioneel overdonderende weergave van de hypergevoelige gedachtewereld van haar hoofdpersonages dat ze de taal van haar tijd heeft gevonden. En die klinkt, alle doemberichten over de gebreken van haar generatie ten spijt, wonderlijk.

Verberg tekst

Als Connell in januari 2011 zijn moeder ophaalt, die werkster is in een landhuis in een Iers stadje, treft hij in de keuken zijn klasgenote Marianne en hoewel ze op school geen contact hebben, raken ze nu aan de praat, worden verliefd en krijgen een relatie, al komen ze uit andere werelden. Connell is enig kind van een alleenstaande moeder die hem kreeg op haar zeventiende en nu werkster is in het huis van de ouders van Marianne, die advocaten zijn. Marianne is een loner die op school geen vrienden heeft. Ze zijn dol op elkaar, maar omdat Connell zich nooit helemaal uitspreekt over zijn gevoelens, niet 100% voor Marianne kiest, gaat het steeds aan en uit. Na vijf jaar laat ze hem vrij om naar New York te gaan. De verhalen van de Ierse auteur (1991) werden genomineerd voor de Sunday Times EFG Short Story Award. Ze debuteerde in 2016 met de goed besproken roman ‘Conversations with friends’ (Nederlandse vertaling: ‘Gesprekken met vrienden’). Deze tweede roman beschrijft mooi, maar wel iets te uitgebreid het verloop van de relatie en vooral de heel verschillende manier waarop beiden daarin staan. Longlist The Man Booker Prize 2018, bekroond met de Costa Book Novel Award 2018 en winnaar Book of the Year bij de British Book Awards 2019. Verberg tekst