Tegen het eind van Sally Rooneys roman Prachtige wereld, waar ben je klaagt een van de hoofdpersonen, Alice, over de tol van de roem. Alice is door twee succesrijke romans een beroemd schrijver geworden en gaat gebukt onder het gevoel dat ze nu publiek bezit is. Mensen geloven dat ze haar kennen omdat ze een van haar boeken hebben gelezen. Onzin! Verderop stelt ze: 'Als romanciers eerlijk over hun leven schreven, dan zou niemand romans lezen - en terecht!'

Oké, boodschap begrepen. Toch is het zo goed als onvermijdelijk deze uitspraken in elk geval deels autobiografisch te duiden. Ook Rooney heeft - met Gesprekken met vrienden en Normale mensen - twee succesromans geschreven en woonde net als haar personage een tijd in New York, waar ze zich doodongelukkig voelde. In haar boek laat Rooney Alice een zenuwinzinking krijgen en tijdelijk worden opgenomen in een psychiatrische inrichting, een lot dat haar zelf, voor zover bekend, bespaard bleef. Wel besloot ze, net als haar personage, zich na terugkeer uit de VS aan de Ierse westkust te vestigen.

Prachtige wereld, waar ben je sluit in veel opzichten naadloos aan bij Rooneys eerste twee romans, waarin overtuigend geportretteerde jonge mensen om elkaar heen cirkelen, elkaar aantrekken en weer afstoten, moeilijke gesprekken voeren over intellectuele zaken en misschien nog wel moeilijkere over relaties.

Als het boek begint heeft Alice een Tinderdate met Felix, die in het magazijn van een Amazon-achtig bedrijf werkt. Waar de meeste Rooney-personages hoogopgeleide figuren zijn, is Felix intellectueel vrij van elke ambitie. Boeken zeggen hem niets. De derde hoofdpersoon is Eileen, al sinds de middelbare school Alice' beste vriendin. Eileen werkt als onderbetaalde redactieassistent bij een literair tijdschrift. Zij en de geliefde met wie ze samenwoonde zijn net uit elkaar en nu heeft Eileen weer contact met haar jeugdvriend Simon, die werkt als politiek adviseur.

De hoofdstukken zijn afwisselend gesitueerd aan de westkust (Alice en Felix) en Dublin (Eileen en Simon) en worden onderbroken door lange e-mails die Alice en Eileen elkaar sturen. Die hebben veelal een filosofisch karakter, waarin grote, ronkende uitspraken niet worden geschuwd. Hier valt een zekere (zelf)spot richting Rooneys eigen generatie niet te ontkennen. Natuurlijk zijn Alice en Eileen piekeraars. Ze maken zich ernstig zorgen over de toekomst van de wereld. Maar hoe groots en meeslepend hun opvattingen ook mogen zijn, in hun dagelijks leven houden ze zich vooral bezig met hun eigen nimmer rimpelloze liefdesleven. Ook in hun mails worden zwaarwichtige theorieën afgewisseld met seksuele bekentenissen. Waarna ze weer in de intellectuele modus schieten en toegeven dat het een 'epistemologische misdaad is om energie te investeren in zoiets triviaals als seks en vriendschap terwijl de menselijke samenleving op instorten staat'.

Die tegenstelling tussen denken en handelen is op een interessante manier terug te zien in zowel plot als vertelperspectieven. 'Plot' is daarbij een groot woord voor de reeks door moedwil en misverstand gekenmerkte pogingen van de personages om tot een harmonieuze liefdesrelatie te komen. Moeilijke jonge mensen die noch elkaar noch zichzelf helemaal begrijpen.

Ambo Anthos, 336 p., 24,99 euro. Vertaling Gerda Baardman en Jan de Nijs.

Verberg tekst

Op 7 september verschijnt de nieuwe roman van Sally Rooney. Engelse boekenwinkels gaan vroeger open, de Nederlandse vertaling van haar verhaal over twee hartsvriendinnen en hun liefdesleven is in twee kleuren (lichtblauw en perzik) verkrijgbaar en Amerikaanse lezers die écht geluk hebben, winnen bij hun aankoop misschien wel een doos met potloden, prentbriefkaarten, een katoenen draagtas en een geel vissershoedje waar de titel van Rooneys derde roman op geborduurd staat.

Een geel vissershoedje! Waar de titel van Rooneys derde roman op geborduurd staat! Net wanneer je denkt dat de ironie definitief uitgestorven is, wordt het nieuwe boek van een zelfverklaarde marxiste gepromoot met een geel vissershoedje. Waar Rooney zich in haar bejubelde en bekroonde tweede roman Normale mensen nog beklaagde dat 'uiteindelijk alle boeken toch als statussymbolen in de markt gezet' worden, heeft de promotie­afdeling van haar uitgeverij inmiddels zelfs het boek niet meer nodig. Het gele vissershoedje met de titel volstaat. Prachtige wereld, waar ben je wordt gelanceerd op een manier die ooit voor nieuwe iPhones voorbehouden was.

In 2017 was Sally Rooney nochtans nog gewoon een jonge Ierse schrijfster die hoopte om met haar eerste roman Gesprekken met vrienden net genoeg te verdienen om in alle rust aan haar volgende boek te kunnen werken. Amper vijf jaar en een uiterst succesvolle Netflix-adaptatie van Normale mensen later is ze zelf een product geworden. Een merknaam om hippe draagtassen mee te bedrukken. Een auteur met haar talent verdient eigenlijk beter.

De stem van een generatie

Niemand weet nog precies wie er als eerste mee kwam, maar al bij de verschijning van Rooneys eerste roman werd de toen 26-jarige schrijfster omschreven als een 'Salinger voor de Snapchatgeneratie.' Later gaf ze toe dat ze zelf heeft moeten opzoeken wat Snapchat precies was, maar de bijnaam bleef plakken en daarmee vooral ook het idee dat Rooney de literaire spreekbuis van haar generatie is.

De verklaring voor die woordvoerderspositie waar de auteur nooit echt voor gesolliciteerd heeft, hoeft niet heel ver gezocht te worden: Rooneys personages versturen weleens een e-mail of een tekstbericht. In een literair landschap waarin internetgebruik vaak eenvoudigweg genegeerd wordt, ben je al snel een uitzondering wanneer er in je verhalen gemaild, geappt en online gedatet wordt. Met Rooney is eindelijk een schrijfster opgestaan die moderne communicatiemiddelen en sociale media niet alleen moeiteloos in haar verhalen verwerkt, ze weet onze omgang ermee ook kritisch te bevragen. Dat bleek voor veel recensenten al voldoende om haar tot de eerste grote millennialauteur uit te roepen, maar het verklaart nog niet waarom die millennials zelf zo graag foto's delen waarin Rooneys romans naast hun soja latte's, toastjes met avocado en pannenkoekenplanten figureren.

Rooney is naar eigen zeggen vooral geïnteresseerd in de beschrijving van hoe het voelt om vandaag te leven, en hoewel die uitspraak vaag genoeg is om op heel wat literair werk van toepassing te kunnen zijn, is Rooneys invulling ervan vrij specifiek. De schrijfster wordt weleens om al te oppervlakkige redenen een auteur voor het Instagramtijdperk genoemd. Ze heeft over de tijdgeest, en over het gevoelsleven van haar tijdgenoten, wel degelijk iets te vertellen. Wat Gesprekken met vrienden en Normale mensen met Prachtige wereld, waar ben je verbindt, zijn oprecht geformuleerde vragen waar romanschrijvers al honderden jaren antwoorden op zoeken. Wat is een goed mens? Waar hecht onze maatschappij waarde aan? Rooney stelt die klassieke vragen in de context van een generatie die is opgegroeid met de permanente dreiging van economische en klimatologische rampspoed aan de horizon. De centrale vraag van Rooneys drie boeken tellende oeuvre is hoe jonge mensen die geboren werden in onze laatkapitalistische samenleving er ondanks alles in slagen om te leven, lief te hebben en met elkaar in bed te belanden.

Sex sells. Met die standvastige marketingwijsheid wordt Rooneys succes ook weleens verklaard. De schrijfster is geen E.L. James, en de al bij al vrij keurige seksscènes gaan soms over naar 'de volgende ochtend…' voordat ze al te plastisch worden, maar de 'wie doet het met wie'-vraag (die ook veel soaps draaiende houdt) vormt hoe dan ook een belangrijk onderdeel van Rooneys romans. Normale mensen dreef tweehonderdvijftig pagina's lang op de vraag of de hoofdpersonages samen zouden blijven of niet, en als Prachtige wereld, waar ben je net iets minder goed werkt dan zijn voorganger dan is het wellicht omdat die specifieke aandrijving ditmaal ontbreekt.

Net als Rooneys tweede bestaat Prachtige wereld, waar ben je uit een uitgebalanceerde en onbeschaamde mengeling van romantiek, sentiment en politiek, maar waar de afspraakjes, stiekeme vrij­partijen en de filosofische discussies over sociaaleconomische status zich in Normale mensen op organische wijze vermengden, houdt Rooney ze in haar nieuwe worp netjes gescheiden. Wanneer Karl Marx, het katho­lieke geloof, de klimaatverandering, roem of de status van de eigentijdse Europees-Amerikaanse roman in Prachtige wereld, waar ben je ter sprake komen, dan is het enkel in de hoofdstukken met e-mails van de twee vriendinnen die het kloppende hart van de roman vormen. Rooney beseft als geen ander dat de vraag of twee mensen samenblijven in wezen even belangrijk is als de vraag of de mensheid de boel als geheel een beetje sa­men­houdt, maar deze keer weet ze de romantische en globale kwesties verhalend net iets minder vlot met elkaar te verweven. Gelukkig blijft ze haar inzichten over de Grote Thema's wel neerschrijven met het retorisch vernuft van de debatkampioene die ze ooit was, en de liefdeslevens van haar personages stelt Rooney ook nog steeds verfijnd samen uit de duizend kleine misverstanden waarop menselijke relaties worden gebouwd (of afgebroken).

In Prachtige wereld, waar ben je zie je een auteur voorzichtig zoeken naar nieuwe manieren om hetzelfde verhaal te vertellen, en hoewel Rooney inmiddels een stem is waar bepaalde verwachtingen aan gekoppeld zijn, verdient ze het lezersgeduld om af en toe te dwalen. Of Sally Rooney nu de stem van een generatie is of niet, je blijft er geboeid naar luisteren.

Vertaald door Gerda Baardman en Jan de Nijs, Ambo/Anthos, 336 blz., 24,99 € (e-boek € 14,99). Oorspr. titel: 'Beautiful world, where are you'.

Verberg tekst

Tegen het eind van Sally Rooney's roman Prachtige wereld, waar ben je (Beautiful World, Where Are You) klaagt Alice, een van de hoofdpersonen, over de tol van de roem. Zij is door twee succesrijke romans een beroemd schrijver geworden en gaat gebukt onder het gevoel dat ze nu publiek bezit is. Mensen geloven dat ze haar kennen omdat ze een foto van haar hebben gezien en haar boeken hebben gelezen. Onzin! Verderop stelt ze: 'Als romanciers eerlijk over hun leven schreven, dan zou niemand romans lezen - en terecht!'

Oké, boodschap begrepen. Toch is het zo goed als onvermijdelijk deze uitspraken in elk geval deels autobiografisch te duiden. Ook Rooney heeft - met Gesprekken met vrienden (Conversations With Friends, 2017) en Normale mensen (Normal People, 2018) - twee succesromans geschreven en woonde net als haar personage een tijd in New York, waar ze zich doodongelukkig voelde.

In haar boek laat Rooney Alice een zenuwinzinking krijgen en tijdelijk worden opgenomen in een psychiatrische inrichting, een lot dat haarzelf, voor zover bekend, bespaard bleef. Wel besloot ze zich, net als haar personage, na terugkeer uit de VS aan de relatief rustige Ierse westkust te vestigen.

Prachtige wereld, waar ben je sluit in veel opzichten naadloos aan bij Rooney's eerste twee romans, waarin overtuigend geportretteerde jonge mensen om elkaar heen cirkelen, elkaar aantrekken en weer afstoten, verwarring zaaien en verward raken, moeilijke gesprekken voeren over intellectuele zaken en misschien nog wel moeilijkere over relaties.

Aan het begin van het boek gaat schrijver Alice op een Tinder-date met Felix, die in het magazijn werkt van een Amazon-achtig bedrijf. Waar de meeste Rooney-personages hoogopgeleide figuren zijn, is Felix intellectueel en anderszins vrij van elke ambitie en heeft hij geen enkele interesse in boeken. Wel is hij een lokale populaire bink en kan hij uitgesproken bot zijn. Het lijken juist die eigenschappen die Alice in hem aantrekken.

De derde hoofdpersoon van de roman is Eileen, al sinds de middelbare school Alices beste vriendin. Eileen werkt als onderbetaalde redactie-assistent bij een literair tijdschrift in Dublin. Zij en de geliefde met wie ze jarenlang samenwoonde zijn zojuist uit elkaar en nu heeft Eileen weer contact met haar jeugdvriend Simon, die werkzaam is als politiek adviseur.

De hoofdstukken van de roman zijn afwisselend gesitueerd aan de westkust (Alice en Felix) en Dublin (Eileen en Simon) en worden onderbroken door lange e-mails die Alice en Eileen elkaar sturen. Deze hebben veelal een filosofisch karakter, waarin ronkende uitspraken niet worden geschuwd. Hier valt een zekere (zelf)spot richting Rooney's eigen generatie niet te ontkennen.

Natuurlijk zijn Alice en Eileen piekeraars. Ze maken zich ernstig zorgen over de toekomst van de wereld. Eileen meent dat de mens zijn instinct voor schoonheid is kwijtgeraakt in 1976, 'toen plastic het meest gebruikte materiaal in ons leven werd'. Alice houdt het op 1989, toen de Muur viel. 'Ik zie de twintigste eeuw als één lange vraag waarop we uiteindelijk het verkeerde antwoord hebben gegeven. Zijn wij niet te beklagen, wij kinderen die zijn geboren toen de wereld ophield te bestaan?'

Maar hoe groots en meeslepend hun opvattingen over mensheid en wereld ook mogen zijn, in hun dagelijks leven houden Alice en Eileen zich toch vooral bezig met hun eigen, nimmer rimpelloze liefdesleven. Ook in hun mails worden zwaarwichtige theorieën afgewisseld met seksuele bekentenissen en steelse vragen naar elkaars liefdesleven. Waarna ze weer in de intellectuele modus schieten en toegeven dat het een 'epistemologische misdaad is om energie te investeren in zoiets triviaals als seks en vriendschap terwijl de menselijke samenleving op instorten staat.'

Die tegenstelling tussen denken en handelen komt op een interessante manier terug in zowel het plot als de vertelperspectieven die Rooney voor dit boek heeft gekozen. 'Plot' is daarbij een groot woord voor de reeks door moedwil en misverstand gekenmerkte pogingen van de personages om tot een harmonieuze liefdesrelatie te komen. Moeilijke jonge mensen die noch elkaar, noch zelfzelf helemaal begrijpen.

De vertelwijze van de roman sluit hier op aan. Die bestaat enerzijds uit hoofdstukken waarin een alwetende verteller het doen en laten van de vier hoofdpersonen beschrijft, maar uitsluitend van de buitenkant. We horen wat ze zeggen, maar krijgen geen toegang tot hun gedachten. Sommige passages zijn zo afstandelijk geschreven dat ze ogen als aanwijzingen uit een filmscript, zoals wanneer Alice en Eileen elkaar eindelijk weer ontmoeten: 'Op een perron, eind van de ochtend, begin juni: twee vrouwen die elkaar omhelzen na een scheiding van maanden.'

Daarnaast zijn er de mails. Daarin lezen we wat Alice en Eileen denken, maar stiekem natuurlijk alleen de gedachten die ze digitaal naar buiten wensen te brengen.

Uitzondering is hoofdstuk 23, waarin iedereen bijeen is op een bruiloft. Eén hoofdstuk lang krijgen we via korte gedachtenflarden even toegang tot de zielen van de personages. Daarna is het weer voorbij. Het lijkt Rooney's boodschap: als het erop aankomt krijgen we slechts een glimp van elkaars innerlijk te zien. Voor de rest blijft het aftasten. Dat geldt voor mijn personages onderling, maar ook voor mijn lezers richting mij. Verbeeld je niet dat je me kent.

****

Uit het Engels vertaald door Gerda Baardman en Jan de Nijs. Ambo Anthos; 336 pagina's; € 24,99.

Verberg tekst

*****

Zou het als een provocatie bedoeld zijn, het motto waarmee Sally Rooney de opvolger van haar bestseller ‘Normale mensen’ opent? ‘Als ik iets schrijf, denk ik meestal dat het heel belangrijk is en dat ik een geweldige schrijver ben,’ citeert ze Natalia Ginzburg. ‘Maar eigenlijk weet ik heel goed wat ik ben: een heel, heel klein schrijvertje.’ Wil ze zichzelf behoeden voor hoogmoed na de hype rond ‘Normale mensen’? Of wil ze de verwachtingen van de lezer temperen? Dat zou in ieder geval terecht zijn. Haar nieuwe roman ‘Prachtige wereld, waar ben je?’ laat genadeloos zien dat Rooneys talent beperkt is. Ze schetst het portret van vier bevriende dertigers: de schrijfster Alice, die zich na een succesvol boek en een mentale instorting heeft teruggetrokken in een kustplaatsje; haar jeugdvrienden Eileen en Simon, die in Dublin zijn gebleven; en Felix, een magazijnier met een onverkwikkelijk verleden die ze in haar nieuwe woonplaats heeft leren kennen via Tinder. Net als in ‘Normale mensen’ draait het in deze roman niet om de actie of de plot – de vrienden komen bij elkaar op bezoek, gaan op reis of naar een feestje, dat is het. Des te meer aandacht wordt geschonken aan de verhoudingen tussen hen en aan de twijfels en gedachten waar de vrienden in hun levensfase mee kampen – de dertigersdip. De jeugd is voorbij, de nagestreefde levensdoelen blijken niet het verhoopte geluk op te leveren, en de nog niet gehaalde doelen enthousiasmeren niet meer. Op Simon na, die belijdend katholiek is en troost vindt bij God, zitten de personages vast in een puberaal soort zelfmedelijden. De maatschappij is niet oké, het kapitalisme is slecht, het werk biedt geen vreugde, alles zou moeten veranderen, maar ze zien die verandering op geen enkel moment mogelijk. Wat rest, is zelfhaat om het besef van hun geprivilegieerde positie (de met zijn handen werkende magazijnier Felix dient als contrapunt) en om het feit dat ze desondanks niet gelukkig zijn. En gejammer, eindeloos gejammer: hoe te leven zonder leidraad? Is er dan geen hoop, geen troost? Toch wel, die vinden ze bij elkaar. Rooney weet ook in dit boek af en toe de spanning en de broosheid op te roepen van mensen die zich aan elkaar blootgeven. Ze schetst een paar keer heel fijn en precies hoe verhoudingen tijdens een leven kunnen evolueren. En in enkele suggestieve, breekbare dialogen komt haar subtiele inzicht in de psyche naar boven, dat ‘Normale mensen’ zo krachtig maakte. Maar expliciet geformuleerd en uitentreuren herhaald klinkt de boodschap van haar nieuwe roman verpletterend banaal, stompzinnig als een slechte soap: ‘Misschien zijn we wel geboren om van de mensen die we kennen te houden en bezorgd om hen te zijn,’ suggereert Eileen in één van haar mails aan Alice. Wellicht was het Rooney er net om te doen een roman te schrijven die recht doet aan de banaliteit van alledag, daar lijken enkele uitspraken van Alice over wat een roman moet zijn tenminste op te wijzen. En misschien is het wel verfrissend weer te beseffen dat ook onze gevoelens en ervaringen, net als die van Alice, ‘aan de ene kant superintens en aan de andere kant volstrekt triviaal’ zijn. Maar op een paar intense scènes na is ‘Prachtige wereld, waar ben je?’ geen roman die naam waardig. Het is een stomvervelend boek, een melig melodrama zonder één enkele originele gedachte waarover, if anybody, alleen een dweperige young adult een kreetje van verrukking zal slaken. Van een heel klein schrijvertje, inderdaad. Maar, en daar heeft Rooney wel een punt, heel kleine mensen zijn we wellicht allemaal.

Verberg tekst

Romanschrijfster Alice betrekt tijdelijk een huis aan de Ierse kust. Na het overweldigende succes van haar vorige boek werd ze een tijdje opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis omdat de opdringerigheid van haar lezers en de druk van de uitgeverswereld haar te veel werden. Via Tinder leert ze Felix kennen, die in een distributiecentrum werkt en nog nooit een boek van Alice heeft gelezen. De twee voelen zich tot elkaar aangetrokken, maar slagen er eerst niet in tot om tot elkaar door te dringen. Als Alice Felix meevraagt naar Rome, worden ze vertrouwelijker, al hebben ze daar wel veel woorden voor nodig. Via lange gesprekken en observaties analyseert Alice alles wat zij en Felix wel of niet doen, denken en voelen.

Eileen, de beste vriendin van Alice, werkt in Dublin voor een literair tijdschrift. Terwijl ze via sociale media het doen en laten van haar ex-vriend volgt, zoekt ze opnieuw toenadering tot Simon, die ze al sinds haar jeugd kent. Eileen en Simon vertrouwen elkaar bijna alles toe, gaan ook af en toe met elkaar naar bed en kunnen toch maar niet beslissen om een vaste relatie te beginnen. Want wat als die mislukt? Komt er dan ook een einde aan hun vriendschap?

Omdat ze nu verder van elkaar wonen, houden Eileen en Alice elkaar via mails op de hoogte van hun relaties, gedachten en gevoelens. En daarbij gaan ze in alle eerlijkheid geen enkel heikel punt uit de weg: mag je jaloers zijn op het succes van je vriendinnen? Zijn relaties niet in eerste instantie een dam tegen eenzaamheid? Welke rol spelen sociale media en bijvoorbeeld porno voor hun zelfbeeld? Waarom ziet niet iedereen het marxisme als een oplossing voor de extreme ongelijkheid in deze wereld? En, niet onbelangrijk, is God voor hun generatie wel zo dood als ze denkt? Sally Rooney kruipt diep in de wereld van haar leeftijdgenoten, die zich kwetsbaar, overgevoelig en compleet op zichzelf gericht staande proberen te houden.

Eigenlijk gebeurt er niet veel in deze roman. Twee vriendinnen onderzoeken hun leven, analyseren alles wat ze denken en voelen en sturen elkaar mails waarin ze teloorgang van de überkapitalistische wereld becommentariëren, maar die vooral op zoek zijn naar liefde en verbinding. Net dat gebrek aan actie en extra verhaallijnen maakt Prachtige wereld, waar ben je een vrij taaie homp, waarin de zelfbeschuldigingen en weeklachten te vaak de bovenhand krijgen. Als Alice en Eileen elkaar eindelijk weer in levenden lijve zien, wordt Rooney zelfs melodramatisch en zo dooft haar roman na een sterk begin een beetje slapjes uit.

In deze derde roman gaat Rooney eigenlijk ook dieper in op de onzekerheden en angsten die gepaard gaan met alle aandacht die haar te beurt viel na haar vorige roman Normale mensen . In het personage van Alice wordt duidelijk hoe klein de wereld van de schrijfster daardoor is geworden. Misschien moet ze ook maar even een schrijfpauze inlassen en buiten haar eigen generatie op verkenning gaan.

 ***

Ambo/Anthos (oorspronkelijke titel: Beautiful World, Where Are You), 336 blz., € 24,99.

Verberg tekst

Roman over vier millennials. De jonge schrijfster Alice Kelleher is duidelijk alter ego van Rooney zelf. Ze is binnen een paar jaar zeer succesvol en rijk geworden met haar romans. Maar niet gelukkig. Er volgde een breakdown en een kort verblijf in een psychiatrische inrichting. Nu leeft ze teruggetrokken in een oude pastorie in het Ierse Mayo. Via Tinder ontmoet ze de jonge magazijnmedewerker Felix met wie ze een vage relatie begint. Derde hoofdpersoon is Alice’s jeugdvriendin Eileen, werkzaam bij een literair tijdschrift in Dublin. Zij heeft een ingewikkelde relatie met jeugdvriend Simon die politiek adviseur is. Nauwgezet worden hun levens en relaties beschreven, o.a. een boekpromotiereis naar Rome van Alice met Felix, een weekend van het viertal in de pastorie en lange mails van de twee vriendinnen aan elkaar over hun leven, relaties en de wereld van nu. Goed geschreven, indringend en raak portret van vier millennials die zo vastzitten in een krampachtige relatie met zichzelf en de wereld dat het voor hen bijna onmogelijk is om spontaan lief te hebben of te leven. Rooney’s succesvolle tweede roman ‘Normal people’ ('Normale mensen') is bewerkt tot tv-serie. Ook deze roman krijgt veel aandacht in de media, o.a. Sunday Times Bestseller. Verberg tekst

Ergens in Sally Rooneys succesroman Normal People (2018) staat een schijnbaar achteloos neergepend zinnetje: 'Life is the thing you bring with you in your own head'. In het inmiddels verfilmde verhaal over de liefde tussen de rijke misfit Marianne en de populaire volksjongen Connell is dat een cruciale observatie. Beide jonge mensen zijn sensitief en intelligent, maar het leven zit in hun hoofd opgesloten, waardoor echt contact ontstellend moeilijk is - een stuk moeilijker dan seks, zeg maar. Lichamen samenbrengen is eenvoudig, maar hoe krijg je hoofden bij elkaar?

Normal People zorgde voor een heuse Rooney-koorts. Ze werd de eerste grote millennial-schrijver genoemd, de vrouw die de problemen van haar generatie (ze is geboren in 1991) een stem gaf. De hunkering naar ware liefde en vriendschap is ook het onderwerp van haar nieuwe roman Prachtige wereld, waar ben je. De titel is ontleend aan een gedicht van Friedrich Schiller waarin staat 'Schöne Welt, wo bist du?' en inderdaad, die prachtige wereld, die moet toch ergens buiten dat hoofd te vinden zijn?

Prachtige wereld, waar ben je begint stroef, zo stroef dat het wel opzet moet zijn. De succesvolle maar eenzame schrijfster Alice, die in een enorm huis buiten Dublin verblijft, heeft een tinderdate met ene Felix, een hoekig working-class type. Dat gaat zo:

En wat voor mens denk je dat ik ben? vroeg ze.

Iets in haar kalme, koele blik leek hem van zijn stuk te brengen en hij stootte een snelle, keffende lach uit. Ja zeg, zei hij, ik ken je nog maar een paar uur, ik weet nog niet wat ik van je moet vinden.

Als het zo ver is, laat je het wel weten, hoop ik.

Misschien.

Rooneys proza kun je spaarzaam noemen, naar binnen gericht. Er wordt naar de vloertegels gekeken, gezwegen, tegen het afwaswater geglimlacht, peinzend wordt een doek uitgewrongen, enzovoort. Het gaat allemaal om die onmacht en het gebrek aan contact, maar anders dan bij eerder werk van Rooney had ik hier meermalen het gevoel regieaanwijzingen voor acteurs te lezen; het kleine spel dat zoveel moet betekenen op het doek.

Felix is nodig om door te dringen in de binnenwereld van de eenzame Alice, dat is helder. Alice heeft het afstoten van mensen tot kunst verheven. Je weet dus dat het pijn gaat doen. Dit is precies waar Rooney goed in is, het tekenen van gecompliceerde personages die in de wereld buiten hun hoofd van misverstand naar misverstand strompelen.

Daarnaast lezen we lange mails van Alice en haar beste vriendin Eileen. Eileen heeft een slecht betaald baantje bij een literair tijdschrift, ze rommelt wat aan met haar jeugdvriend Simon, een relatie die een millennial zou kwalificeren als ingewikkeld. Opvallend is de cerebrale toon van de jonge vrouwen in de mails, ze praten op hoge toon over maatschappelijke kwesties (Rooney heeft de link met de echte wereld dit keer nadrukkelijk in haar boek gebracht), maar je vraagt je wel af waarom de twee zo goed bevriend zijn en of er iets aan de hand is.

Alice is door haar succes vereenzaamd, ze ziet schrijvers als mensen die willens en wetens uit het gewone leven zijn gestapt. In een opvallend felle passage: 'Waarom doen ze alsof ze geobsedeerd zijn door dood, verdriet en fascisme terwijl ze in werkelijkheid geobsedeerd zijn door de vraag of hun nieuwste boek wel in de New York Times zal worden besproken?'

Flink over de helft van het boek komt het viertal Alice, Felix, Eileen en Simon bij elkaar, ook dat begint moeizaam en aftastend. Gebeurtenissen zijn er nauwelijks in deze roman, ze praten, eten, gaan naar een feestje, naar hun werk, een dagje naar het strand, maar je voelt de harde confrontatie nabijkomen. Dat is vooral te danken aan de steeds sympathiekere Felix die doodgewone vragen durft te stellen: waarom duurde het zo lang voordat Eileen eens bij Alice langskwam? En waarom draait Simon bij Eileen zo om de hete brij heen?

Het heeft iets treurigs, hoe deze jonge mensen maar niet de juiste woorden en juiste houding kunnen vinden. Niet de schrijver Alice, maar de heftruckchauffeur Felix slaagt er het beste in, omdat hij het gedoe, de maniertjes en de nonsens doorziet.

Prachtige wereld, waar ben je is een wat onevenwichtige roman, die toch overtuigt en aan het slot ontroert. Of Rooneys lezers deze jonge dertigers net zo massaal in de armen zullen sluiten als de twee dolende studenten uit Normal People is de vraag. Ik hoop dat het antwoord haar koud laat.

 

Vert. Gerda Baardman en Jan de Nijs, Ambo|Anthos; 336 blz. €24,99.

Verberg tekst