ROMAN - De doorsnee familie heeft één familielid dat fungeert als verhalenleverancier. Sebastian Barry kan putten uit een legioen. Nadat hij eerder onder meer de verhalen van een grootoom (The Whereabouts of Eneas McNulty) en een groottante (De geheime schrift) als inspiratie gebruikte, is het in De tijdelijke gentleman de beurt aan zijn grootvader van moeders kant.

We ontmoeten hoofdpersonage Jack McNulty achter een schrijftafel in Ghana in 1957. De kalende Ierse ex-majoor is een ex-dronkenlap die ondanks de tijdelijke titel van gentleman die hij tijdens de oorlog kreeg er nooit echt een geweest is. Niet dat hij het niet in zich had: hij heeft zijn kansen simpelweg verspeeld, en dat beseft hij maar al te goed. De tijdelijke gentleman leest dan ook als een verontschuldiging van Jack, in de eerste plaats aan Mai, zijn intussen overleden vrouw.

Een boek met de therapeutische werking van schrijven als insteek is niet nieuw, om het zacht uit te drukken, maar Barry is evenmin van gisteren. Met De geheime schrift (2008), waarin hij het verhaal vertelde van Jacks schoonzus, werd hij niet voor niets genomineerd voor de Man Booker Prize. In De tijdelijke gentleman, zijn achtste roman, maakt hij duidelijk waarom. Jack McNulty geeft zich niet enkel bloot: hij snijdt zichzelf open. Hij geeft toe dat zijn relatie met de rijkere Mai veel had om alles te worden en dat hij het moeilijk heeft om te zien waarom die voor hen, en dan vooral voor Mai, op weinig uitgedraaid is. Dat hij er voor veel tussen zit, blijkt snel. Hij speelde haar ouderlijke huis kwijt door gokschulden en als zij even alcoholvrij was, bleef hij zich onvermoeibaar volgieten. Maar ook de karakterisering van Mai is foutloos. De scène waarin ze het op hun huwelijksdag op een lopen zet, is ijzersterk en tekenend voor de depressies die haar hele leven om zich heen blijven grijpen.

Wat die scènes vleugels geeft, is de taal die Barry hanteert om ze vorm te geven. Zo herhaalt Jack vaak de laatste woorden van een zin, een hapering die zijn aarzeling weerspiegelt om terug te keren naar zijn dochters in Ierland. Ook de ellenlange zinnen zijn tekenend. De openingspassage, bijvoorbeeld, laat een Jack zien die bijna verdrinkt, en de stijl zorgt ervoor dat de lezer op het eind net zozeer in ademnood verkeert als hij.

Bijzonder knap ook is de interactie tussen het Ierland van toen en het Ghana anno 1957. Het verhaal van Jack en Mai wordt bovendien herhaald in dat van Jacks Ghanese huisknecht. Net als Jack was hij jaren weg van huis, bezig met het uitvechten van andermans oorlogen.

Welk familielid Barry als volgende een fictionele draai zal geven is niet te voorspellen, maar het zou mooi zijn als hij voor een van Jacks dochters zou kiezen, die nu gereduceerd werden tot stille toeschouwers. Barry's stijl in combinatie met de oorverdovende oprechtheid van Ursula of Maggie staat bij voorbaat garant voor vuurwerk. Ook De tijdelijke gentleman eindigt met een knal die in de oren blijft hangen en de vraag naar welke stukken waar zijn en welke uitgevonden, compleet overbodig maakt.

Sebastian Barry, De tijdelijke gentleman, Querido, 256 p., 18,99 euro.

Vertaling: Johannes Jonkers.

SOFIE DE SMYTER ■

Verberg tekst

Een lappendeken, dat vormen de romans van Sebastian Barry, die in De tijdelijke gentleman zoals altijd gebruik maakt van de verhalen uit zijn familie. Het is een ruw en schurend deken, hoe liefelijk het paar op de cover van het boek ook oogt.

Jack McNulty, de ik-verteller, is de broer van Eneas McNulty - bekend uit Barry's romanThe whereabouts of Eneas McNulty - en de schoonbroer van Roseanne uitDe geheime schrift. Zo werkt Barry: personages die in de ene roman in de coulissen verbleven, treden in een andere voor het voetlicht.

Net als Roseanne, die door toedoen van haar echtgenoot ten onrechte in een psychiatrische instelling belandt, stelt Jack zijn leven te boek, niet in opdracht van een arts maar voor zichzelf. Deze voormalige soldaat en VN-waarnemer is na zijn ontslag blijven hangen in Accra, de hoofdstad van Ghana. Het is 1956, hij heeft er niets meer te zoeken. Na een leven van omzwervingen durft hij niet naar huis toe. Jack is beslist geen homerische held. Hij werkte als 'tijdelijke gentleman', een Ier zonder vaste aanstelling, bij het Britse leger en later legde hij wegen aan in de Britse kolonies. Toch was hij bovenal op de vlucht voor de stormen die raasden op het thuisfront.

In 1922 - hij is dan nog een jongen - ontmoet Jack Mai Kirwan. Haar blouse is zo wit dat ze hem doet denken aan 'een blinkend schild'. Zij komt uit een beter milieu, is stijlvol, ironisch en slim. Net als Jack studeert ze aan de universiteit, uitzonderlijk voor vrouwen in die periode. De Kirwans hebben uitstekende connecties; de Ierse revolutionaire leider Michael Collins is een familievriend. Mais vader verzet zich tegen de romance en pas na de dood van de Kirwans kan de bruiloft plaatsvinden.

Whisky en gin

'Maar het is allemaal natuurlijk lang geleden, en talloze verschillende lotsbestemmingen en verhalen hebben mijn kameraden opgeslokt, zoals mijn eigen lot mij heeft opgeslokt', schrijft Barry en het zijn die lang geleden vergeten verhalen die de schrijver hier wil laten weerklinken. Dat van Jack en Mai is rauw en smerig, en toch is er altijd een onderstroom van liefde.

Jack drinkt zijn eerste whisky om zijn zenuwen te temperen bij de kennismaking met zijn toekomstige schoonouders, het is het begin van een van alcohol doortrokken leven. Mai geraakt na de geboorte van hun eerste kind verslaafd aan gin. Ze heeft een zwartgallige natuur die ze lange tijd voor Jack verborgen weet te houden. Mysterieus is ze in de ogen van Jack, onpeilbaar. Hij is geoloog maar weet niets 'over de geologie van zijn nieuwe vrouw'.

Op de momenten dat ze hem hard nodig heeft, krijgt Jack koudwatervrees, zoekt hij werk in verre kolonies. Nu, in Ghana, doet hij schriftelijk boete. Zijn enige troost is de vriendschap van zijn huisknecht, Tom, die ook huwelijksperikelen kent.

'Het was alsof de bakstenen van het huis zelf doordrenkt waren met alcohol', schrijft Barry in deze donkere roman. Over dronkenschap, de scheldpartijen en tijdelijke verzoeningen schrijft hij grandioos.

Hij verbindt het intieme met het globale. De burgeroorlog en de twee wereldoorlogen laten al dan niet rechtstreeks sporen in de levens van de personages. Barry lees je om zijn psychologische diepgang en om zijn stijl. 'Alles kolkt door dit moment heen als vuil vloed water', lezen we. Barry schrijft beeldend, soms tegen het barokke aan. Enkele zinnen zijn twee pagina's lang.

Hij weet een mooie balans te treffen tussen duisternis en lichtvoetigheid in dit meeslepende noodlotsdrama.

SEBASTIAN BARRY

De tijdelijke gentleman.

Vertaald door Johannes Jonkers, Querido, 256 blz., 18,99 ? (e-boek 13,99 ?). Oorspronkelijke titel: 'The temporary gentleman'.

De auteur: Ierse schrijver die internationaal doorbrak met 'Een lange, lange weg' en 'De geheime schrift', die allebei op de shortlist stonden van de Man Booker Prize.

Het boek: een donkere roman over dronkenschap, scheldpartijen en tijdelijke verzoeningen.

ONS OORDEEL: meeslepend en grandioos. Een mooie balans tussen duister en lichtgevoelig.

¨¨¨¨è

Kathy Mathys ■

Verberg tekst

De ik-verteller is Jack McNulty, een zwager van Roseanna uit ‘De geheime schrift’* en de broer van Eneas uit ‘De omzwervingen van Eneas McNulty’**. De karakters zijn ook nu deels gebaseerd op familieleden van de auteur. Als Jack tijdens de Tweede Wereldoorlog dienst neemt in het Britse leger wordt hij als officier een ‘tijdelijke gentleman’. Hij gaat naar Ghana, toen nog een Britse kolonie (Goudkust). Na de oorlog blijft hij daar als VN-waarnemer wonen en schrijft er na zijn ontslag zijn levensverhaal, dat begint als een oorlogsroman, maar dat gaandeweg afglijdt in de zelfbekentenissen van een chronische alcoholist, wiens huwelijk door zijn drankzucht en gokverslaving op de klippen is gelopen. Heen en weer springend in plaats (Ierland, Engeland, Ghana) en tijd (van 1922 tot 1957) ontstaat zo een beklemmend beeld van een mislukt leven. Vooral in het laatste deel doet Jack beurtelings denken aan de bezeten Kurtz uit ‘Hart der duisternis’ (Joseph Conrad) en de zich dooddrinkende consul uit ‘Onder de vulkaan’ (Malcolm Lowry). Opnieuw een meesterwerk van deze Ierse auteur, in een prima vertaling. Kleine druk. Verberg tekst