Is er een groter verschil denkbaar dan tussen de nieuwe roman van Stefan Hertmans en een artikel in een glossy vrouwenblad met de titel 'Onze redactrice getuigt: mijn leven als slettenbak'?

Het onderwerp lijkt op het eerste gezicht verwant. Een vrouw stort zich in de passie en in haar ongeluk, en rapporteert daar voortreffelijk en zonder zweem van cynisme over. Alleen is Hertmans' vrouwelijke hoofdpersonage allesbehalve sensationeel, en haar liefdesperikelen zijn dat al evenmin. De veertigjarige Jelina is ook geen journaliste. Ze is het type van de introverte, in gedachten verzonken piekeraarster. Liefdevol legt Hertmans haar in Het verborgen weefsel onder het ontleedmes: de draaikolk van emoties waarin ze belandt, hoe ze hunkert naar het simpelste geluk.

Hertmans' grote inlevingsvermogen kennen we al sinds Naar Merelbeke, waarin hij het genre van de heimatroman een groteske draai gaf. In Als op de eerste dag verschoof het gezichtspunt van kinderen naar pubers en volwassenen. Na de heftige, donkere thriller Harder dan sneeuw was het blijkbaar weer tijd voor een introspectief boek.

Jelina vindt van zichzelf dat ze aan een 'geluksneurose' lijdt. Het valt haar lastig om zichzelf te aanvaarden zoals ze is. Op haar veertigste maakt ze de optelsom: haar man, haar kind, haar minnaar, maar vooral ook haar schrijverschap en haar drogbeelden. Ze is tevergeefs op zoek naar evenwicht, innerlijke rust, 'vrede in haar gedachten'. In ongeveer tweehonderd dagboekachtige fragmenten, variërend van enkele aforistische regels tot anderhalve bladzijde, laat Hertmans haar peilen naar wat er verandert in haar leven. Waarom heeft ze zo weinig vat op 'al die kleine onzinnigheden die er werkelijk toe hebben gedaan?' Haar versplinterde ik komt vol in beeld.

Schaduwboksen

Het centrale hoofdstukje, waarnaar de titel verwijst, gaat over de onzichtbare levensdraad uit de antieke mythologie. Niemand heeft er greep op. Het verborgen weefsel, schrijft Hertmans in een poëtische bui, 'weeft zichzelf terwijl het rafelt en vergaat'.

Met zo'n thema beland je al snel bij peilloze melancholie, een stemming waar dit boek nogal eens op een vermoeiende manier omheen cirkelt. Jelina koestert haar dwaze en broze verdriet zoals in het vers van Maurice Gilliams waar slim naar verwezen wordt: 'Wie was het ook alweer die zei dat een gedicht maken zoiets was als het blazen van een zeepbel om een kever?'

Meer nog dan in het echte leven neigt Jelina als schrijfster naar introspectie en distantie. Ze zoekt de wonde bewust op. Van haar gedichten en journaals vangen we hier en daar een glimp op via ingenieuze spiegeleffecten.

Dan is er in plaats van een tekort plots een teveel. Wanneer het boek ongeveer twee derde is gevorderd, wordt ze tot over haar oren verliefd. Van de man in kwestie krijgen we alleen de contouren te zien, door de gekleurde bril van Jelina die bovendien vooral haar eigen hartslag in de gaten lijkt te houden. Passie en betovering kantelen langzaam in ontgoocheling. Wat rest, is een reddeloos gevoel van eenzaamheid, dat alleen nog te sublimeren valt. Dankzij 'de verhevenheid van een verongelijkt verdriet' kan Jelina zich een tragische heldin voelen.

De vluchtroute die Stefan Hertmans aan het slot voor haar open houdt, is een van de zwakke punten van dit plotloze boek. Na zijn verrassende vorige romans komt de auteur hier akelig dicht bij een partijtje schaduwboksen. De abstractiegraad is hoog. Jelina lijkt voortdurend te zweven in het leven, als een personage dat uit louter geest bestaat. Voor de andere figuren geldt dat nog meer. Het kind blijft een schim, met welgeteld één clichématige quote ('geen ruzie maken!').

Gelukkig is er de stijl van deze compacte roman, die flirt met poëzie. De beelden en krachtige observaties zijn te herkennen als vintage Hertmans. De fijngevoelige zinnen waarmee hij het portret schetst van een licht neurotische, postmoderne vrouw, zijn dat evenzeer.

STEFAN HERTMANS

Het verborgen weefsel.

De Bezige Bij, 156 blz., 19,90 euro.

Gudrun De Geyter praat met Stefan Hertmans en Robert Menasse.

Zondag 5 oktober, 14u, Atelier.

Ze wilde niet gelukkig zijn, maar tevreden. Zo schreef Peter Handke over zijn Linkshandige vrouw (1976), Marianne, dertig, die haar man verlaat en met hun zoontje alleen achterblijft - en waarom eigenlijk? Het boek gaf geen antwoord, stelde de vraag zelfs niet, toonde alleen wat het geval was. De nieuwe roman van Stefan Hertmans, Het verborgen weefsel , is hier op de een of andere manier familie van, al is zijn (eveneens linkshandige) hoofdpersonage wél op geluk uit. Dit is het portret-in-scherven (getekend in vignetachtige fragmenten) van een schrijfster, Jelina. Een vrouw van veertig met man en dochtertje, die lijdt aan het leven en zichzelf. Dat vindt ze tegelijk weemakend en welhaast onfatsoenlijk narcistisch, zodat je een zichzelf aanzwengelende spiraal van hyperbewustzijn en zelfverachting krijgt. Maar wat moet een derwijze bedraad mens dan ánders? Je kunt je eigen aard niet wissen, en misschien is er wel iets van authenticiteit (terug) te vinden in de poging zichzelf te verdragen.

Eén fragment: 'Je kan kiezen tussen wereldvreemd en levensvreemd, zegt ze. Ik vervreemd liever van wat men de wereld noemt dan van wat ik mijn leven noem. Nee, zegt Hans, je moet ernaar streven het verschil tussen beide op te heffen. We zijn weer goed bezig hè, zegt ze.' Voor mensen als Jelina is het maar goed dat er mensen als haar liefhebbende man Hans bestaan - die haar overigens toch ook niet kan behoeden voor de kolk in haar ziel, en voor de minnaar(s) die zij neemt. En voor de literatuur is het goed dat er, behalve ook nog heel andere boeken, toch ook nog steeds zulke als Het verborgen weefsel verschijnen. Verzenuwing, schrijven-over-schrijven, intellectualisme, het resoneert thematisch allemaal mee in dit boek - máár maakt er niet het wezen van uit. Literatuur hoeft geen snoepwinkeltje of kermisattractie te zijn. Een boek over de onleesbaarheid van het leven, dat zelf allesbehalve onleesbaar, af en toe zelfs buitengewoon accuraat en subtiel verwoord is - eigenlijk is het best een kunststukje, wat Hertmans hier voor elkaar heeft gekregen.

STEFAN HERTMANS, HET VERBORGEN WEEFSEL , DE BEZIGE BIJ, AMSTERDAM, 156 BLZ., 19,90 EURO.