Ida De Ridder leest Willem Elsschot : verzen
Pensioen
De grenzeloze liefde van een moeder voor haar krijgsgevangen zoon die in den vreemde aan de griep sterft zorgt voor verwikkelingen om het pensioen met de ongehuwde moeder van haar kleinkind.
Details
Genre
Romans
Onderwerp
Hebzucht
Titel
Pensioen / Willem Elsschot ; bezorgd en toegelicht door Peter de Bruijn
Auteur
Willem Elsschot
Redacteur
Peter de Bruijn
Taal
Nederlands
Uitgever
Amsterdam: Athenaeum, 2021 (Andere uitgaven)
109 p.
109 p.
ISBN
9789025313265
Besprekingen
De Standaard
Elsschot uit de schaduw
Peter Jacobs - 19 mei 2017
'Willem Elsschot is een van de belangrijkste Nederlandstalige auteurs ooit.' Zo staat het…
'Willem Elsschot is een van de belangrijkste Nederlandstalige auteurs ooit.' Zo staat het zelfverzekerd op het achterplat van de eerste drie delen in de nieuwe editie van zijn werk. Het lijkt dan ook een evidentie dat zijn boeken nog in druk zijn, zodat nieuwe generaties lezers die absolute uitspraak aan de lectuur kunnen toetsen. Maar bijna zestig jaar na de dood van de auteur was zijn bescheiden oeuvre aan het wegdeemsteren. Alleen Elsschots verzameld werk in één band was nog courant verkrijgbaar.
Het initiatief om alle werken afzonderlijk in paperback en met een nieuw nawoord te herdrukken, komt niet van Elsschots vaste Nederlandse uitgever Athenaeum-Polak & Van Gennep, maar van Polis. De Vlaamse uitgeverij gaat met de erven-Elsschot in zee om de romans, de novellen en de gedichten opnieuw onder de aandacht te brengen. De vormgeving van Herman Houbrechts is alvast opvallend en niet vals-nostalgisch of strak-uniform. Ze geeft de nieuwe editie ook de nodige allure voor Elsschotkenners en -verzamelaars. De redelijke prijs (17,50 euro per deel) moet dan weer de jonge lezers over de streep halen. Maar dat is niet voldoende: sociale media worden in de strijd om de aandacht betrokken, en er is de nieuwe website elsschot.polis.be.
De eerste lading van de elfdelige reeks bevat drie minder bekende prozawerken van Elsschot - op Kaas, Het dwaallicht, Lijmen en Het been is het nog even wachten. Maar ook in Pensioen, De verlossing en Het tankschip is Elsschot in goeden doen. Sowieso is er de scherpte van zijn observatie, de afgemetenheid van zijn taal, de subtiele milde humor, de nu eens meedogende dan weer meedogenloze portretten van de kleinburgers. Elsschots stijl en taal doen bovendien zelden verouderd aan; meer nog, 'meestal hebben de jaren een aangenaam patina op Elsschots stijl achtergelaten', schrijft Eric Rinckhout terecht in zijn nawoord bij De verlossing, Elsschots enige plattelandsroman van 1921.
Hopelijk is de lancering van dit trio het begin van een waar Elsschotrevival. Rinckhout vertelt over een filmpje uit 1957 dat nog op YouTubete vinden is. Jos De Haes interviewt 'meneer Elsschot' naar aanleiding van de publicatie van het Verzameld werk in één band. Of de schrijver zijn werk herlezen heeft, is de vraag. En of het hem beviel. 'Ja', antwoordt Elsschot. 'Dat is mij zéér meegevallen. Tot mijn eigen verwondering.' Dat is het effect dat deze heruitgaven in het beste geval ook moeten hebben: verwondering over zoveel tijdloze en grenzeloze kwaliteit.
Polis, 160 blz., 17,50 €.
Leeswolf
Pensioen is het zevende deel in het verzameld werk van Elsschot dat uitgegeven wordt door het…
Pensioen is het zevende deel in het verzameld werk van Elsschot dat uitgegeven wordt door het Constantijn Huygensinstituut. De eigenlijke tekst beslaat 92 bladzijden, en er komen nog een kleine vijftig bladzijden tekstverantwoording en annotaties bij. Het is het bijwijlen hilarische verhaal van de moeder van Willem Verstappen, die tijdens de oorlog eerst krijgsgevangen is en daarna sterft. Zij levert een bizarre strijd met Bertha, de zwangere vriendin van Willem, eerst met het versturen van pakketten en later met het inpikken van het oorlogspensioen. Wanneer Bertha later trouwt met ene meneer Wouters, die Willems zoon Alfred erkent en zijn naam geeft, gaat het hele pensioen naar Willems moeder. Wanneer twintig jaar later Alfred ontdekt dat hij niet Wouters heet maar Verstappen, eist hij het volledige pensioen dat hem ontzegd is op, en moet het huisje van de ondertussen demente moeder verkocht worden. Hierdoor zien de erfgenamen, in dit boek steevast de Grote Raad genoemd, hun erfenis aan hun neus voorbijgaan. Een van de leden van die raad is Frans Laarmans, die ons van de hele geschiedenis op de hoogte brengt.
Het is een schitterend geschreven verhaal, dat verder weinig om het lijf heeft, maar door zijn humor en ironie bijzonder aangenaam leest, en bij z'n verschijning terecht een goede pers kreeg. Elsschot weet goed de vaart in zijn verhaal te houden door slechts het hoogstnoodzakelijke neer te schrijven, zodat de lezer er de rest zelf bij kan denken. Met enkele woorden weet hij een hele filmsequens te schetsen. Alleen het slothoofdstuk vind ik een afknapper van formaat. Elsschot weet wat hij heeft opgebouwd niet op hetzelfde niveau af te ronden. Het verhaal heeft niet echt een pointe. Als basistekst voor deze editie koos Peter de Bruijn de eerste druk uit 1937. [Johan Vanhecke]
Het is een schitterend geschreven verhaal, dat verder weinig om het lijf heeft, maar door zijn humor en ironie bijzonder aangenaam leest, en bij z'n verschijning terecht een goede pers kreeg. Elsschot weet goed de vaart in zijn verhaal te houden door slechts het hoogstnoodzakelijke neer te schrijven, zodat de lezer er de rest zelf bij kan denken. Met enkele woorden weet hij een hele filmsequens te schetsen. Alleen het slothoofdstuk vind ik een afknapper van formaat. Elsschot weet wat hij heeft opgebouwd niet op hetzelfde niveau af te ronden. Het verhaal heeft niet echt een pointe. Als basistekst voor deze editie koos Peter de Bruijn de eerste druk uit 1937. [Johan Vanhecke]
NBD Biblion
L. Torn
De boeken van Willem Elsschot (1882-1960) worden nog steeds gelezen. Bekende titels zijn ‘Lijmen’ …
De boeken van Willem Elsschot (1882-1960) worden nog steeds gelezen. Bekende titels zijn ‘Lijmen’ (1923) en ‘Kaas’ (1933). De roman ‘Pensioen’ is gebaseerd op een waargebeurd verhaal waarin Elsschots schoonmoeder een kwalijke rol heeft gespeeld. De namen zijn gefictionaliseerd, maar het verhaal zelf was al zo bizar dat Elsschot er niets aan hoefde toe te voegen. Soldaat Willem Verstappen wordt tijdens de Eerste Wereldoorlog geïnterneerd in een Duits gevangenkamp. Aan het thuisfront bevalt zijn vriendin Bertha van een zoontje, Albert. Vlak voordat Willem in gevangenschap overlijdt, erkent hij Albert als zijn wettige zoon. Willems moeder trekt zich niets van deze bekentenis aan en incasseert Willems militiegeld en na diens overlijden het soldatenpensioen. Bertha trouwt met een andere man en zo komt het bedrog niet uit. Als Albert op volwassen leeftijd zelf wil trouwen, blijkt wie zijn wettige vader was en dat hij de rechtmatige erfgenaam is van het pensioen. In een nawoord noemt Matthijs de Ridder ‘Pensioen’ de ‘bulldog’ in Elsschots oeuvre: ‘klein’, maar ‘nijdig’ en ‘meedogenloos’. Met aantekeningen van Peter de Bruijn en een korte tekstverantwoording, maar zonder het nawoord uit de vorige aangeboden editie* (2017).