Van medio jaren 90 tot het einde van de jaren nul werd Ierland de 'Keltische tijger' genoemd. De term was een knipoog naar de 'Aziatische tijgers': landen als Singapore, Zuid-Korea en Taiwan, die vanaf de jaren 60 geweldige economische sprongen hadden gemaakt. Tegen het einde van de eeuw was het de beurt aan het relatief arme Ierland - waaruit sinds jaar en dag elke ambitieuze jongeling maakte dat hij wegkwam - om een periode van tomeloze economische groei door te maken. Die eindigde met de crisis van 2008.

"Het was in de tijgerjaren lastig om je met schrijven bezig te houden", zegt Anne Enright, die zich als eerste Laureate for Irish Fiction (2015-2018) sterk maakte voor de bevordering van de Ierse letteren. "Je was dwalende, uit de mode, als je je daar toen mee bezighield."

Literair waren de tijgerjaren een periode waarin uitvoerig werd teruggeblikt op het armoedige verleden van Ierland, met romans over emigratie, de armoede op het platteland en natuurlijk de macht van de kerk. En dat alles doorgaans in een vrij conventionele literaire stijl, waar Ierland -meer dan Engeland - toch een krachtige traditie heeft van vormtechnisch avontuurlijk en onorthodox schrijven.

Die traditie lijkt na het verscheiden van de Keltische tijger nieuw leven ingeblazen, met dank aan auteurs als Paul Murray (Skippy tussen de sterren), Colin Barrett (Jonge gasten), Eimear McBride (Een meisje is maar half af) en nog een reeks andere jongere talenten. Stuk voor stuk auteurs wier werk in het nu, het post-tijgertijdperk, zijn geworteld.

Een van de interessantste van hen is Donal Ryan, wiens debuutroman De grens van het hart (2012) in 2016 werd uitgeroepen tot 'Iers boek van het decennium'. In deze veelstemmige roman lezen we de verhalen van 21 personages, die gezamenlijk een schrijnend en schokkend beeld schetsen van een kleine Ierse gemeenschap in crisis.

Met de romans en de verhalenbundel die hierna volgden (deels in Nederlandse vertaling verschenen bij uitgeverij Koppernik), vestigde Ryan zijn reputatie als frontman van wat Sebastian Barry -Enrights opvolger als Laureate for Irish Fiction -omschrijft als 'een onverwacht gouden tijdperk voor het Ierse proza'.

bastaard

Ryans zojuist in vertaling verschenen vierde roman, Over een vlakke, kalme zee, bevestigt Barry's woorden. Net als in zijn eerdere werk vertelt de auteur in dit boek het verhaal van geslagen mensen, personages die gebukt gaan onder een tragisch verlies.

De roman kent drie verhaallijnen, die in het slotdeel van het boek nogal onverwacht, maar alleszins glorieus, bij elkaar komen. Het eerste deel is in veel opzichten het verrassendst. Hoofdpersoon is de Syrische arts Farouk. Als gevolg van oorlogsgeweld en de komst van fanatieke moslims die iedereen de sharia opleggen, is de situatie in zijn land ondraaglijk geworden. Als hij in de stad een gekruisigde jongen aantreft, besluit hij met vrouw en kind te vluchten. Wat volgt, zal iedere lezer pijnlijk vertrouwd voorkomen.

In het tweede deel van de roman is Ryan op vertrouwde Ierse bodem en beschrijft hij het dagelijks leven van de jongeman Lampy, die thuis woont met zijn moeder en grootvader. Hij heeft zijn vader nooit gekend - zijn moeder en grootvader zwijgen over dit onderwerp - maar op school is hem vroeger verteld dat hij een 'bastaard' is, in zijn geval geen scheldwoord. Lampy's universitaire ambities zijn gefnuikt, hij werkt bij een zorginstelling en heeft zojuist de bons gekregen van zijn vriendinnetje. Zijn hele bestaan ademt uitzichtloosheid en stagnatie.

De centrale figuur in het derde deel is John, een oudere man die op sterven ligt. Zijn relaas heeft de vorm van een lange biecht. John heeft veel om op te biechten. Als accountant en lobbyist heeft hij een spoor van verwoesting achtergelaten. Hij is te beschouwen als de belichaming van de meedogenloze hebzucht van de tijgerjaren. Ook John is mede gevormd door een tragisch verlies.

Hoewel Over een vlakke, kalme zee een korte roman is, opgebouwd uit korte hoofdstukken, is het geen snelle weglezer. Door zijn beeldende stijl, die vooral in deel drie tegen stream of consciousness aanschurkt, is dit een boek dat een rustige, aandachtige lectuur afdwingt. Je krijgt er een topbeleving van het Nieuwe Ierse Schrijven voor terug.

De Arbeiderspers, 216 p., 20,99 euro. Vertaling Arjaan en Thijs van Nimwegen.

Hide text

Van medio jaren negentig tot het einde van de jaren nul werd Ierland wel de 'Keltische tijger' genoemd. De term was een knipoog naar de 'Aziatische tijgers': landen als Singapore, Zuid-Korea en Taiwan, die vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw geweldige economische sprongen hadden gemaakt. Tegen het einde van de eeuw was het de beurt aan het relatief arme Ierland - waaruit sinds jaar en dag elke ambitieuze jongeling maakte dat hij wegkwam - om een periode van tomeloze economische groei door te maken. Die eindigde met de financiële crisis van 2008.

De tijgerjaren waren geen bloeiperiode voor de literatuur. 'Geld vermoordt de verbeelding', constateert een personage in Claire Kilroys roman The Devil I Know (2012) treffend. Wanneer de goedbetaalde banen voor het opscheppen liggen en je slapend rijk kunt worden door het kopen en verkopen van onroerend goed, ga je dan zwoegen aan een roman?

'Het was in de tijgerjaren lastig om je met schrijven bezig te houden', aldus Anne Enright, die zich als eerste Laureate for Irish Fiction (2015-2018) sterk maakte voor de bevordering van de Ierse letteren. 'Je was dwalende, uit de mode, als je je daar toen mee bezighield.' Haar woorden worden geechoot door het personage Paul uit Paul Murrays roman The Mark and the Void (Het doel en de leegte, 2015), die het schrijven eraan geeft en het financiële slechte pad opgaat.

Literair waren de tijgerjaren een periode waarin uitvoerig werd teruggeblikt op het armoedige verleden van Ierland, met romans over emigratie, de armoede op het platteland en natuurlijk de macht van de kerk. En dat alles doorgaans in een vrij conventionele literaire stijl, waar Ierland - meer dan Engeland - toch een krachtige traditie heeft van vormtechnisch avontuurlijk en onorthodox schrijven.

Die traditie lijkt na het verscheiden van de Keltische tijger nieuw leven ingeblazen, met dank aan auteurs als de eerdergenoemde Paul Murray (die ook het meesterlijke Skippy tussen de sterren schreef, 2010), Colin Barrett (Jonge gasten, 2015), Eimear McBride (Een meisje is maar half af, 2014) en nog een reeks andere jongere talenten, die de laatste jaren hun opwachting hebben gemaakt. Stuk voor stuk auteurs wier werk in het nu, het post-tijgertijdperk, zijn geworteld.

Een van de interessantste van hen is Donal Ryan, wiens debuutroman De grens van het hart (2012) in 2016 werd uitgeroepen tot 'Iers boek van het decennium'. In deze veelstemmige roman lezen we de verhalen van 21 personages, die gezamenlijk een schrijnend en schokkend beeld schetsen van een kleine Ierse gemeenschap in crisis.

Met de romans en de verhalenbundel die hierna volgden (deels in Nederlandse vertaling verschenen bij uitgeverij Kopernik), vestigde Ryan zijn reputatie als frontman van wat Sebastian Barry - Enrights opvolger als Laureate for Irish Fiction - omschrijft als 'een onverwacht gouden tijdperk voor het Ierse proza'.

Ryans zojuist in vertaling verschenen vierde roman, Over een vlakke, kalme zee, bevestigt Barry's woorden. Net als in zijn eerdere werk vertelt de auteur in dit boek het verhaal van geslagen mensen, personages die gebukt gaan onder een tragisch verlies.

De roman kent drie verhaallijnen, die in het slotdeel van het boek nogal onverwacht, maar alleszins glorieus, bij elkaar komen. Het eerste deel is in veel opzichten het verrassendst. Hoofdpersoon is de Syrische arts Farouk. Als gevolg van oorlogsgeweld en de komst van fanatieke moslims die iedereen de sharia opleggen, is de situatie in zijn land ondraaglijk geworden. Als hij in de stad een gekruisigde jongen aantreft, besluit hij met vrouw en kind te vluchten. Wat volgt, zal iedere lezer pijnlijk vertrouwd voorkomen.

In het tweede deel van de roman is Ryan op vertrouwde Ierse bodem en beschrijft hij het dagelijks leven van de jongeman Lampy, die thuis woont met zijn moeder en grootvader. Hij heeft zijn vader nooit gekend - zijn moeder en grootvader zwijgen over dit onderwerp - maar op school is hem vroeger verteld dat hij een 'bastaard' is, in zijn geval geen scheldwoord. Lampy's universitaire ambities zijn gefnuikt, hij werkt bij een zorginstelling en heeft zojuist de bons gekregen van zijn vriendinnetje. Zijn hele bestaan ademt uitzichtloosheid en stagnatie.

De centrale figuur in het derde deel is John, een oudere man die op sterven ligt. Zijn relaas heeft de vorm van een lange biecht. John heeft veel om op te biechten. Als accountant en lobbyist heeft hij een spoor van verwoesting achtergelaten. Hij is te beschouwen als de belichaming van de meedogenloze hebzucht van de tijgerjaren. Ook John is mede gevormd door een tragisch verlies.

Hoewel Over een vlakke, kalme zee een korte roman is, opgebouwd uit korte hoofdstukken, is het geen snelle weglezer. Door zijn beeldende stijl, die vooral in deel drie tegen stream of consciousness aanschurkt, is dit een boek dat een rustige, aandachtige lectuur afdwingt. Je krijgt er een topbeleving van het Nieuwe Ierse Schrijven voor terug.

Uit het Engels vertaald door Arjaan en Thijs van Nimwegen.

De Arbeiderspers; 216 pagina's; € 20,99.

Hide text

Vierde roman van Donal Ryan (1977), die zich inmiddels heeft ontwikkeld tot een van Ierlands meest vooraanstaande auteurs. Een korte roman in vier delen, waarvan de eerste drie de naam van de hoofdpersoon dragen. Farouk is een Syrische arts die als bootvluchteling aan de oorlog in zijn land probeert te ontkomen, maar tijdens de gruwelijke overtocht zijn vrouw en dochter verliest. Lampy is de 23-jarige, ietwat sullige chauffeur van een bejaardenbusje. Hij woont in het westen van Ierland bij zijn moeder en zijn grootvader. Zijn vriendin Chloe heeft na haar verhuizing naar Dublin hun relatie verbroken. In het derde deel blikt John – als in een lange biecht – terug op zijn leven als lobbyist (in feite was hij een oplichter die met steekpenningen dingen wist te ‘regelen’) en zijn buitenechtelijke escapades. In het vierde deel, ‘Lake Islands’, komen deze drie los van elkaar staande verhaallijnen op een verrassende manier samen. Prachtig, lyrisch proza, vol lange zinnen zonder aanhalingstekens. Een klein meesterwerk! Stond op de Longlist Man Booker Prize 2018. Hide text

Maar liefst eenentwintig stemmen telde het prijswinnende debuut van de Ierse schrijver Donal Ryan. In zijn vierde, door Arjaan en Thijs van Nimwegen soepel vertaalde, roman 'Over een vlakke, kalme zee' beperkt hij zich tot zes stemmen, drie hoofd- en drie nevenstemmen.

De roman opent met Farouk. Een Syrische arts die samen met vrouw en kind de burgeroorlog ontvlucht. In een boordevol sloepje varen ze naar de vissersboot die midden op zee op hen wacht. En terwijl hij wordt overvallen door een 'plotse trots dat hij een man was die de ontsnapping van zijn gezin kon regelen' voel je de bui al hangen. Nadat ze als slaven zijn opgesloten in het ruim van het gammele bootje, gaan ze op zoek naar de hen beloofde reddingvesten. Tevergeefs.

Lampy, uit het tweede hoofdstuk, is een simpele ziel. Een jongen die zijn kwade buien niet onder controle krijgt. Lampy heeft geen vader en als hij daarmee gepest wordt wil hij nog wel eens uithalen. Het heeft hem de halve finale hurling (een Ierse balsport) gekost. 'Probeer je buiten vechtpartijen te houden, jong,' heeft opa gezegd, 'maar als je ooit een klap moet uitdelen, mik dan op de adamsappel.' Lampy werkt in een bejaardentehuis. Af en toe rijdt hij de oudjes met een busje naar therapie of naar hun kinderen. Als de oude Ford Transit wordt ingeruild voor een peperdure Mercedes gaat het mis, behoorlijk mis.

In het derde verhaal vraagt John aan God om vergiffenis voor zijn wandaden. John is een rotzak (geworden) en hij weet het. Zijn oudste broer daarentegen was een heilige. 'Ik denk niet dat mijn broer Edward in staat was een zonde te begaan. Hij speelde zo goed hurling en voetbal dat oude mannen erbij in tranen uitbarstten.' Maar Edward stierf en toen pa ontdekte dat John een lafbek was 'liet hij me helemaal los; alle hoop was vervlogen'. John wordt de bullebak van zijn school. Na de voordracht van een gedicht over de invasie van de Noormannen (die 'over een vlakke, kalme zee' kwamen) neemt hij de dichter ervan te grazen. De jongen buigt noch barst. 'Hij was bang maar niet laf. Ik wilde dat hij mijn minachting voelde, zijn arrogante zwijgen maakte me razend.' John begint geruchten over hem te verspreiden, 'als je iets maar vaak genoeg zegt, maakt de herhaling het waar'. John maakt er zijn professie van. Hij wordt lobbyist, waarbij hij niet schroomt mensen af te persen met (zelfverzonnen) laster.

Dat die drie verhalen in het slothoofdstuk 'Eilanden' samenkomen, komt niet als een verrassing, want zo gaat dat in caleidoscopische romans, maar de manier waarop Ryan zowel plottechnisch als thematisch deze autonome stemmen bij elkaar weet te brengen is even intrigerend als subtiel. Zo subtiel dat ik er in eerste instantie de vinger niet helemaal achter kreeg. Noodlot, onschuld, schuld? Was dat het? Een verloren ziel, een simpele ziel, een kwade ziel? Tot ik nog eens nalas wat John zegt over zijn duistere praktijken: 'Je kunt iets maken uit het niets, zo waar als God bestaat'. De alchemie van het woord. De belofte van een mensensmokkelaar bijvoorbeeld, waardoor Faroux de oversteek waagt, of de lobby waarmee de vergunning voor een bejaardentehuis geregeld wordt. Dromen, sprookjes, leugens, zelfbedrog en soms gewoon de waarheid: woorden zijn het die, zowel in de échte wereld als in deze gelaagde roman, iets tot stand brengen met échte consequenties, soms op leven en dood.

Vert. Arjaan en Thijs van Nimwegen. De Arbeiderspers; 216 blz. € 20,99.

Hide text