Guido Van Heulendonk. Modaler kun je een Vlaams schrijverspseudoniem amper bedenken. Maar verkijk je toch maar niet op de listigheid van Guido Beelaert (°1952), zoals deze ex-docent Engels in werkelijkheid heet. Sinds zijn debuut Hoogtevrees (1985) timmert Van Heulendonk aan een reeks consistente en hoogstaande romans, waarvoor een oeuvreprijs stilaan gerechtvaardigd lijkt. Dat hij in 1996 met Paarden zijn ook varkens de (intussen ter ziele gegane) Gouden Uil Literatuurprijs wegkaapte, begint uit het literaire collectieve geheugen weg te sijpelen. Bovendien is Van Heulendonk niet bepaald de beste ambassadeur van zijn eigen boeken. De luwte zint hem meer dan de spotlights.

Van Heulendonk mag graag stoeien met een tikje gramstorige hoofdpersonages. Hij begiftigt ze met een schrander zelfbewustzijn en laat ze voortdurend monkelen over hun eigen zwakheden. Noodlottigheid treft hen als een bliksemschicht en in de liefde ligt de complexiteit op de loer. Wie Van Heulendonks boeken weet te smaken, moet ook vatbaar zijn voor zijn ietwat Brits aandoende humor, neigend naar het sarcasme. En er is het metier om van zijn romans ware spiegelpaleizen te maken. "De taak van de schrijver is ervoor te zorgen dat er voortdurend vonken overspringen van de ene realiteit naar de andere", zei hij daarover onlangs in Knack.

Leesplezier is er op overschot in zijn elfde roman De afrekening, een verhaal tjokvol geniepige misleidingen. Wie zich laat verschalken door het omslag, zou bijvoorbeeld kunnen denken dat hij een ordinaire misdaadroman binnenstapt. Maar voor een lineaire whodunit ben je bij Van Heulendonk totaal aan het verkeerde adres.

Van Heulendonk laat in dit boek talloze in elkaar grijpende levens de revue passeren, maar we begeven ons vooral in het hoofd van Govert Delvoix, een voormalige, gedesillusioneerde boekhandelaar. Hij krijgt bij het opruimen van het huis van zijn overleden moeder een paar tergende geheimen in de schoot geworpen. In hoofdzaak zijn ze gelieerd aan zijn vader, een groothandelaar in voedingswaren, die onder meer een pistool met daarop een opzichtig getapete kogel nalaat. Is het een restant van zijn dagen als verzetsman in de Tweede Wereldoorlog, waar hij per abuis een vermeende collaborateur zou hebben omgebracht? Zo staat het tenminste te lezen in de roman die Goverts overleden en geïdealiseerde eerste echtgenote Angelique schreef. En waarvan zijn vader opvallend genoeg een exemplaar bij het pistool heeft gedeponeerd.

Raadselen die met volle kracht in het gezicht van de getormenteerde Govert worden geslingerd en zijn verleden op losse schroeven zetten. Hij gaat pulken aan de 'waarheid', om het familiale zwijgen te doorbreken. Uiteraard pluist Govert ook Angeliques roman weer uit, een boek waar hij zelf - amper versluierd - een hoofdrol in speelt.

Wat de lezer niet meteen in de gaten heeft, is dat Govert een soort afscheidstournee door zijn eigen bestaan organiseert. Een adieu met veel zijpaadjes dat hem zelfs naar Parijs brengt, waar zijn seksbuddy resideert, of naar Zermatt, waar hij zijn tweede echtgenote Michelle ooit ontmoette. Of hij neemt plaats tegenover een therapeut, wat garant staat voor stekelige dialogen. Bovenal is Govert 'klaar met deze planeet en zijn clowns', staat er al vroeg in het boek. Aan het eind overheerst 'droefheid, mild maar overweldigend'.

Verkeerd gecast

Van Heulendonk laat de literaire referenties luid resoneren. Maar nergens wordt De afrekening echt zwaartillend, protserig of zuur, zoals weleens gebeurt in romans over oudere mannelijke brompotten. Zeker, Govert voelt zich verkeerd gecast in de chaos van dit tijdsgewricht, waarin de Trumps en de Johnsons de plak zwaaien. Die krijgen harde taal te horen: 'Wie zich wereldleider noemt, moet door de wereld verkozen worden, niet door een handvol hillbilly's die de Bijbel neuken met geweervet als glijmiddel.'

En nog over Donald: 'Misschien moet hij eens op officieel bezoek in Dallas, in een open cabriolet.'

We zeiden het al: Van Heulendonk schiet gretig met scherp in deze opvallend eigentijdse roman vol aanstekelijke formuleringslust en schakelt verhaaltechnisch behendig tussen heden en verleden. De afrekening is een literaire echokamer vanjewelste.

****

De Arbeiderspers, 272 p., 19,99 euro.

Hide text

Van Heulendonks jongste boek, De afrekening, is een literair spel van een roman in een roman, maar is ook meer dan dat. In hoofdstukken die bestaan uit tientallen gefragmenteerde passages laat de auteur Govert Delvoix zijn leven reconstrueren. Delvoix is een personage zoals Van Heulendonk ze graag opvoert: een halfzachte, wat vereenzaamde cynicus die beseft dat het leven nooit brengt wat het belooft. Hij is bijna 63, verloor zijn eerste vrouw vele jaren geleden en hertrouwde met een Zwitserse. Die relatie bloeide na zes jaar dood. Zijn vader had graag gewild dat hij zijn rechterhand zou worden in de groothandel in voedingswaren, maar Govert studeerde literatuur en opende een boekhandel die nooit echt goed draaide. Zijn twee kinderen zijn uitgezworven naar Londen en Zürich. Seks heeft hij met zijn 'Weldoenster', een vrouw met wie hij soms in hotelkamers afspreekt. De enige gesprekken op niveau die hij nog voert, zijn met zijn psycholoog en met een kind, de kleinzoon van een oude studiegenoot die zijn plaats innam in het bedrijf van zijn vader. Soms schrijft hij lange brieven aan zijn overleden vrouw waarin hij probeert niet te ontgoocheld te klinken.

Twee dingen zijn voor Delvoix belangrijk: hij wil een duidelijke laatste wilsbeschikking opstellen én hij probeert te ontdekken waarom zijn overleden vader, die ooit in het verzet zat, loog over het pistool dat hij in huis had. Had hij er collaborateurs mee neergeschoten? En waar zijn de kogels gebleven die Govert ooit ontdekte? Nu is er nog maar één over, vast getapet aan het wapen.

Grimlachen

Guido van Heulendonk (pseudoniem voor Guido Beelaert) bouwt al vele jaren aan een fijnzinnig oeuvre - in 1996 won hij De Gouden Uil met zijn roman Paarden zijn ook varkens. Hij is een milde satiricus die schrijft over ontmoedigde mensen die murw geslagen zijn door het leven en tegen beter weten in alleen nog maar kunnen grimlachen. Hij schrijft beknopt en loepzuiver en de structuur van zijn romans is altijd doordacht gecomponeerd. Zo ook in De afrekening: in vele kleine scènes maakt hij langzaam duidelijk wie het getroebleerde hoofdpersonage is en wat er allemaal aan de hand is.

Heel mooi speelt hij met de actualiteit. De afrekening is gesitueerd in de eerste maanden van 2017 en alleen al in het openingshoofdstuk, waarin Govert op de eerste dag van het jaar met een auto door Parijs rijdt, komen 'The Donald', 'Alternative für Deutschland', De Da Vinci Code, Fox News en Sapiens, het succesboek van Yuval Noah Harari ter sprake. Talrijk zijn ook de literaire en mythologische verwijzingen. Govert strooit kwistig met citaten uit de wereldliteratuur en verwijst naar Poe, een favoriet van zijn vrouw, Flaubert, Sophocles en Engelse romantische dichters als Worthworth en Coleridge. Storen doet die literaire namedropping geenszins omdat Van Heulendonk die perfect in het verhaal verweeft - zijn hoofdpersonages zijn tenslotte literatuurfanaten. Bovendien is De afrekening ook een roman over het literaire bedrijf en hoe meedogenloze en ongenuanceerde kritieken die vooral geschreven lijken ter meerdere eer en glorie van de criticus vaak zo hard binnenkomen dat ze een carrière en zelfs een leven kunnen slopen. Dit alles overgiet Van Heulendonk met pittige oneliners, subtiele ironie en een melancholische ondertoon. De afrekening graaft op een onnadrukkelijke manier diep in de levens van mensen die vechten tegen de stormen die altijd opsteken wanneer je ze het minst verwacht.

De Arbeiderspers, 272 blz., 19,99 €. (e-boek: 11,99€).

Hide text

Govert is een in het leven teleurgestelde zestiger die vroeger een boekhandel had en uit gewoonte nog steeds in literaire termen naar de wereld kijkt. Een wereld waarin hij trouwens al net zo teleurgesteld is als in het leven. Na de dood van zijn moeder ontdekt hij in de nalatenschap een doos met spullen van zijn vader. Tot zijn verbijstering zit er ook een exemplaar van De afrekening in, de roman die Goverts eerste, vroeg gestorven vrouw Angelique ooit heeft geschreven en waarin hij zelf de hoofdrol speelde, naast zijn vader en een revolver, die óók in die doos zit. In Angeliques boek schoot de vader met die revolver tijdens de oorlog per abuis een onschuldige man neer die hij voor een collaborateur hield. In de realiteit kocht Goverts vader het schiettuig pas na de oorlog, omdat er vaak ingebroken werd in de buurt, zei hij altijd. Maar wat is waar? Wist Angelique meer van zijn vader dan hijzelf? En waarom zit er aan die revolver een kogel getapet, als wilde zijn vader hem een wenk geven?

Guido van Heulendonks nieuwe roman speelt een spel van schijn en werkelijkheid waarbij niet alleen Govert, maar ook de lezer stapsgewijs de waarheid ontdekt. En die waarheid is bitter – Van Heulendonk maakt er geen geheim van dat zijn boek een kroniek van een aangekondigde dood is. Govert neemt het hele boek lang afscheid. Hij bezoekt zijn zoon in Zürich en zijn dochter in Londen. Hij denkt terug aan Angelique, aan Michelle, met wie hij nadien zes jaar een relatie had, en aan zijn Weldoenster, met wie hij nu om de twee weken seks heeft. En hij neemt ook afscheid van de boeken waarvan hij hield, van Samuel Coleridge, Edgar Allan Poe en Primo Levi, waarmee Van Heulendonk zowel Angeliques als zijn eigen roman in gesprek laat gaan.

Die Van Heulendonk is wellicht geen lachebek, denkt u nu ongetwijfeld, maar dat valt nog wel mee. De afrekening weerstaat aan de verlokkingen der zwaarmoedigheid door de stilistische bravoure van de auteur, waardoor je na een tijd zozeer in vervoering raakt dat je stomweg vergeet dat Govert een gewisse dood tegemoetgaat. Zoals in iedere superieure roman is immers niet de bestemming het werkelijke doel, maar de weg ernaartoe, de vergezichten die hij biedt en de inzichten die hij oplevert. Bij Van Heulendonk valt er achter iedere bocht wel iets nieuws te ontdekken.

****

De Arbeiderspers, 272 blz., € 19,99.

Hide text

Govert vindt in zijn ouderlijk huis een doos van zijn overleden vader, met daarin een pistool en het schrijversdebuut ‘De afrekening’ van zijn eerste vrouw Angelique. Hij herleest het boek en herkent zichzelf, zoon van een verzetsman. Hij heeft nu, vele jaren na de dood van Angelique, spijt dat hij zijn vrouw niet meer heeft gesteund toen het werk werd afgekraakt. Dat hij en Angelique besloten de familie niet mee te nemen in de schande en de roman te verbergen voor hun kinderen. Dan krijgt Govert, bij bezoek aan zijn zoon, van zijn kleinkinderen het boek in handen gedrukt. Met daarin een opdracht van zijn tweede vrouw Michelle. De vrouw die Angelique nooit kon vervangen. Terwijl Govert in het verleden van zichzelf en dat van zijn vader duikt op zoek naar antwoorden, krijgt het pistool een steeds duidelijkere bestemming. Hoe mooi verwoordt deze Vlaamse schrijver het leven als een achtbaan! Vol kleine pretjes, mislukkingen en heel veel liefde. Voor literatuurfans, met vele lagen en veel verwijzingen naar literaire werken. Hide text