Twintig jaar geleden kende de Vlaamse auteur Guido van Heulendonk (°1951) zijn moment de gloire. Als winnaar van De Gouden Uil in 1996 met Paarden zijn ook varkens leek zijn literaire bedje gespreid. Maar ondanks voortreffelijke romans als Buiten de wereld (2000) en Terug naar Killary Harbour (2004) verzeilde Van Heulendonk langzaam in de luwte, ook al omdat hij zelf elk mediagedruis afweerde.

In zijn verhalen en romans krioelt het van enigszins onhandige mannelijke protagonisten die licht gedesillusioneerd de wereld tegemoet treden. Ze houden zich staande met een verbaal harnas waarvan het sarcasme durft af te spatten. Edward Bottelaer uit Paarden zijn ook varkens is een typevoorbeeld, net als Dorian Dewit uit Barnsteen (2010).

En ook Blancke uit zijn nieuwe roman Niemand uit België is niet meteen begiftigd met een hoge aaibaarheidsfactor. De man van middelbare leeftijd is eind 2014 met zijn vriendin Cynthia op weg naar het Zuid-Engelse kuststadje Hastings, bekend van 'eeuwenoud wapengekletter'. Daar moet hij het huwelijk van zijn dochter Fleur met de Engelse Sebastian bijwonen.

Tongue-in-cheek

Dat hij de trouwplannen slechts via de uitnodiging verneemt en zijn aanstaande schoonzoon hem onbekend is, maakt hem korzelig. En zal zijn ex-vrouw, een succesvolle hoogleraar biochemica, er ook zijn? Het zet Blancke flink aan het mijmeren over zijn verleden en over zijn gekapseisde huwelijk met Marie-Claire, die een fascinatie had voor slagvelden. Hij snoepte haar ooit af van zijn beste vriend Zeger Boon, wat nog altijd af en toe wonden openrijt. Tot de gebeurtenissen een vreemde wending nemen.

Er worden veel tijdssprongen gemaakt in het doorwrochte Niemand uit België en Van Heulendonk loodst slag om slinger de grote geschiedenis binnen - van de vluchtelingenthematiek tot de UKIP van Nigel Farage, naast een resem historische weet-jes. Er kleeft een zeker ennui aan het hoofdpersonage, maar telkens haalt Van Heulendonk tijdig zijn tongue-in-cheekhumor van stal, waardoor de whiskydrinkende Blancke nooit zomaar in bitterheid vervalt. Zo neemt hij de grimmige karaktertrekjes en driftbuien van zijn antiheld geregeld subtiel op de hak.

Soms zie je wat te opzichtig de lasnaden van de romancompositie doorschemeren, maar toch blijft Van Heulendonk vakwerk afleveren, tjokvol referenties en intellectuele spielereitjes waar je lang zoet mee bent. En er is plots opstekende weemoed, die niemand kan verklaren.

De Arbeiderspers, 208 p., 21,50 euro.

Hide text

Eventjes, in de tweede helft van de jaren 90, was Guido van Heulendonk een grote naam. Voor Paarden zijn ook varkens kreeg hij in 1996 de Gouden Uil. De opvolgers Aimez-vous les moules? (1998) en Buiten de wereld (2000) voelden nog de warmte van de spotlights, maar daarna was het uit. Werd hij onder de voet gelopen door jonger talent als Verhulst, Mortier, Verbeke en Vekeman of was hij te licht bevonden?

In Niemand uit België leven we mee met een bijna-gepensioneerde, slechts aangeduid met zijn familienaam, Blancke. Samen met zijn nieuwe vriendin Cynthia steekt hij het Kanaal over. Het is december 2014, Ukip is het onderwerp van de dag, maar Blanckes aandacht is elders. Hij moet naar Hastings, voor een feest waar hij erg tegenop ziet: het huwelijk van zijn dochter.

De relatie met Fleur is al jaren onderkoeld. Ze heeft niet volledig gebroken met haar ouders, maar ze houdt Blancke en Marie-Claire toch op afstand. De officiële uitnodiging voor het huwelijksfeest was het eerste wat Blancke hoorde over Fleurs trouwplannen. Tegen het weerzien met Marie-Claire, zijn dominante, veel succesrijkere ex, ziet hij nog meer op.

De vraag waarom Fleur haar ouders zo behandelt, durft Blancke niet te stellen. Dus scharrelt hij in de marge. Hij rijdt langs het huis van zijn dochters toekomstige schoonvader. Hij komt te weten dat zij met hem wél een goede band heeft. Intussen malen in zijn hoofd de herinneringen aan zijn vorige huwelijk en aan de manier waarop de relatie met Marie-Claire indertijd begon.

Slag bij Hastings

In recensies wordt Van Heulendonks werk dikwijls zorgvuldig gecomponeerd genoemd. Op dat vlak was ik juist niet altijd overtuigd. Een voorbeeldje. Het boek start met een flashback, naar het allereerste examen dat Blancke ooit aflegde aan de universiteit. Hij moest er de Slag bij Hastings beschrijven en werd met een 'u heeft dat zeer goed begrepen' beloond. Daarom was zijn resultaat, slechts negen-plus op twintig, hem een raadsel. Er is duidelijk toch iets wat Blancke niet gesnapt heeft. Op dit punt laat Van Heulendonk de anekdote los. In de loop van de roman verwijst hij er nog enkele keren naar en aan het einde, op bladzijde 195, wordt de betekenis van de anekdote uitgeklaard.

Is dat zorgvuldig componeerwerk? Of gewoon voorspelbaar? Ik zat er alleszins op te wachten.

Gelukkig zijn er ook subtieler voorbeelden. Eveneens aan de universiteit hoorde Blancke een college over S.T. Coleridge en zijn 'Ballade van de oude zeeman'. Daarin wordt verhaald hoe een zeeman toegeeft aan de aanvechting om een albatros die het schip hardnekkig volgt, dood te schieten. Het schip wordt getroffen door 'tegenslag en rampspoed', de bijgelovige bemanning dwingt de albatrosdoder het lijk van de vogel 'als een molensteen om de nek te dragen', maar niettemin wordt het 'een dodentrip'.

Met zo'n rorschachtestachtig verhaal kun je alle kanten op. Wat het personage erover denkt, zal dus zijn eigen psychologie blootleggen. Blancke leest er een verhaal in van 'jammerlijke jaloezie, frustratie om de onbeholpenheid, gebrek aan eigen talent'. De albatros, een 'hemelprins', confronteerde de zeeman al te zeer met zijn beperkingen, meent Blancke.

In Blanckes leven was collega-student Zeger Boon de albatros. Zelfverzekerd, geëngageerd en met een prachtige vriendin aan de arm: Marie-Claire. Maar Marie-Claire verkoos Zegers vriend Blancke en die liet zich verleiden. Hun relatie begon achter de rug van Zeger. Dat verraad, geboren uit jaloezie, hangt Blancke zijn leven lang 'als een molensteen' om de hals.

Ramptoerisme

Ook typisch voor de gemiddelde Vlaamse roman: de auteur tracht de triviale familiale toestanden op een hoger niveau te tillen, door ze te koppelen aan geschiedenis en/of politiek. Marie-Claire sleepte hem en de kleine Fleur altijd mee naar beroemde slagvelden. De locatie van Fleurs huwelijk, Hastings, past mooi in het rijtje. Maar wat leerde al dat ramptoerisme hen? Blancke ziet in dat de concrete plaatsen (zij het de slagvelden, of de huizen waarin de schoonfamilie woont) weinig te melden hebben en alleen maar meer vragen oproepen. De geschiedenis wordt er niet duidelijker van. Het blijft allemaal ongrijpbaar. Wat is precies de Engelse cultuur die Ukip wil verdedigen? 'Wil Führer Farage terug naar het Engeland van vóór 1066 (het jaar van de Slag bij Hastings, red.)? Een krabbenmand van twistzieke, moordzuchtige Angelsaksen en Denen, met een bloeiende slavenhandel als economische pijler van noord tot zuid?' En ook op privéniveau valt de geschiedenis amper te reconstrueren. Blanckes huwelijk, de niet-relatie met zijn dochter: het is niet meer dan een verhaal van botsende temperamenten en onbegrepen persoonlijke motivaties.

En dat is alles. Een stilistisch nette roman, bevolkt met personages die je al kende (maar die menselijk blijven), geconstrueerd volgens technieken die je ook al kende (maar het is wel goed gedaan). Waar het verhaal het laat afweten, houdt de auteur je aandacht vast met historische weetjes. Ik heb er genoegen aan beleefd. Het klinkt niet als een compliment, ik weet het, maar: aan Van Heulendonk zul je je echt geen buil vallen.

De Arbeiderspers, 207 blz., 21,50 € (e-boek 11,99 €).

De auteur: kende in de jaren 90 zijn hoogtepunt met het bekroonde Paarden zijn ook varkens.

Het boek: een huwelijksfeest in Hastings in 2014: heden en verleden, in relaties en wereldpolitiek.

ONS OORDEEL: stilistisch net, goed geconstrueerd, maar breekt geen potten.

Hide text

De meermaals bekroonde Belgische auteur (1951) situeert deze roman eind 2014 en schuurt net als zijn eerdere werk weer aan tegen de actualiteit, zoals de immigrantencrisis, de crisis binnen de EU, inclusief de aanstaande verkiezingen rond Brexit. Blancke, ‘erfgoedverzorger’ en voormalig financieel expert, wordt uitgenodigd op de bruiloft van zijn dochter Fleur uit zijn eerste huwelijk met Marie-Claire, een bio-chemica met een voorliefde voor slagvelden uit het verleden. Met zijn tweede vrouw Cynthia vertrekt hij naar Hastings, waar de trouwerij zal plaatsvinden. Deze badplaats aan de zuidkust van Engeland is bekend van de slag uit 1066 waar Willem de Veroveraar de Saksische koning Harold II versloeg en zo de basis legde voor het huidige Engeland. De auteur speelt handig met thematische overeenkomsten (persoonlijke en historische crises) en wisselt de reis naar de bruiloft af met herinneringen van Blancke aan zijn moeizame huwelijk met Marie-Claire. De heldere stijl, met prachtige ‘bon mots’ illustreert met verve de breekbaarheid van het leven. Voor een breed publiek. Hide text