Aan het slot van Henry James' Portret van een dame (1881) ontdekt Isabel Osmond dat haar echtgenoot heeft gelogen over wie de moeder was van zijn kind. Bovendien had hij samengezworen met mevrouw Merle. Osmond en Merle, het duivelse duo, wordt overtuigend opnieuw tot leven gewekt in de nieuwste roman van John Banville, Mevrouw Osmond. Toch staan beiden in de schaduw van Isabel en van de vrouwen die haar omringen, aanhalen, beschimpen - en dat zijn er veel. In wezen is Portret van een dame een theatrale roman die bestaat uit grootse confrontaties tussen de hoofdrolspelers. Die worden afgewisseld met scènes waarin de personages eenzaam hun leven overpeinzen.

Banville pakt de draad op waar James hem liet liggen. Hij doet geen enkele poging om anders te klinken dan de door hem bewonderde Amerikaanse auteur. Meer nog, hij neemt zelfs de maniërismen van James over. Dat maakt van Mevrouw Osmond een trage roman met lange, barokke zinnen. Je kunt de verhaallijn in twee zuchten vertellen en toch beslaat dit boek ruim vierhonderd pagina's. Het gaat Banville dan ook veel minder om het verhaal dan om de taal en om de verkenning van de geesten van zijn personages. Het verrassendst is het personage van Osmonds dochter Pansy, een schichtig wezen in het origineel, hier een duisterder schepsel.

Sommige metaforen zijn vergezocht. Hoe ziet haar met de kleur van 'vochtige maïs' er eigenlijk uit? Toch is dit een erg geslaagd eerbetoon aan het werk van de vader van de moderne Amerikaanse roman.

Vertaald door Arie Storm, Querido, 416 blz., 20,99 € (e-boek 11,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Mrs Osmond'.

Hide text

Henry James (1843-1916) is nog lang niet dood. Van David Lodge (The Year of Henry James) tot Colm Tóibín (The Master) en van Alan Hollinghurst (The Line of Beauty) tot Elizabeth Tallent (Felony) hebben contemporaine auteurs zich door de literaire grootmeester laten inspireren.

Aan dit gezelschap kan met de publicatie van Mevrouw Osmond (Mrs Osmond) de naam van John Banville worden toegevoegd. Banville gaat verder dan zijn collega's: hij liet zich niet alleen door James inspireren, maar schreef een vervolg op diens beroemdste roman, The Portrait of a Lady (1881).

Dit boek vertelt het verhaal van de jonge en eigenzinnige Amerikaanse Isabel Archer, die met haar tante naar Groot-Brittannië reist. Daar raken zowel haar oom als haar aan tbc lijdende neef Ralph in haar ban. Ralph zal er uiteindelijk heimelijk voor zorgen dat zijn vader Isabel een fortuin nalaat.

Isabel, ook buiten de familie geliefd, wijst verschillende aanzoeken af voordat ze uiteindelijk ingaat op dat van Gilbert Osmond en met hem in Rome gaat wonen. Het huwelijk blijkt een debacle. Na een reeks verwikkelingen en brisante onthullingen, die duidelijk maken dat Isabel op meerdere niveaus door haar echtgenoot is bedrogen, volgt een open einde. Wat gaat Isabel doen? Voegt ze zich naar haar echtgenoot, kiest ze een ander levenspad, neemt ze wellicht wraak?

Mevrouw Osmond gaat verder waar Portrait ophield. Isabel, die tegen de wil van Osmond in Engeland de begrafenis van neef Ralph heeft bijgewoond, reist via Parijs en Genève terug naar Rome. We ontmoeten enkele 'oude bekenden' uit de roman van James, alsook nieuwe personages. Via terugverwijzingen maakt Banville zijn roman ook voor wie Portrait niet heeft gelezen begrijpelijk, al verhoogt kennis van de 'prequel' beslist het leesplezier.

Mevrouw Osmond beschrijft een ontwikkeling die James reeds had ingezet, namelijk die van een charmant, onafhankelijk maar ontegenzeggelijk naïef ('Amerikaans') meisje tot een rijpere en wijzere ('Europese') vrouw.

Banville doet er alles aan om dicht bij de schrijfstijl van James te blijven: gravende, met metaforen doorvlochten formuleringen waarin wordt beoogd de zieleroerselen van de personages te ontrafelen. Meestal leidt dat tot lange, gelaagde doch elegante zinnen, maar af en toe kan het ook kort en krachtig: 'Isabel knikte met de onaangedane regelmaat van een figuurtje in een uurwerk. Ze begreep het; ze begreep het.'

Hoewel het jamesiaanse taalgebruik volkomen verdedigbaar is in dit project, wellicht zelfs simpelweg noodzakelijk, is het de vraag of alle hedendaagse lezers er even blij mee zijn. James nam afstand van de sterk plotgedreven opzet van de victoriaanse roman en gaf de lezer er analyses van de menselijke psyche voor in de plaats. Hij sloeg daarmee de brug naar het modernisme. Maar we zijn inmiddels natuurlijk wel 137 jaar aan literaire ontwikkelingen en verwachtingen verder.

Banville houdt de lezer bewust lang in spanning alvorens hij, in het enerverende laatste deel van de roman, de vraag beantwoordt die de lezer vanaf de eerste bladzijde door het hoofd speelt: hoe gaat Isabel reageren op wat ze heeft ontdekt? Het antwoord is precies zo soeverein als je van een auteur van zijn kaliber mag verwachten.

****

Uit het Engels vertaald door Arie Storm. Querido; 416 pagina's; € 20,99.

Hide text

Deze pastiche is een vervolg op de klassieker 'Portrait of a lady' uit 1881 ('Portret van een dame') van de Amerikaanse Henry James (1843-1916) en pakt de draad op waar James' boek eindigt: de jonge en naïeve Isabel Archer is erachter gekomen dat Gilbert Osmond haar getrouwd heeft om haar geld. Bovendien verwacht hij via haar zijn dochter, verwekt bij zijn maîtresse, aan een adellijke echtgenoot te kunnen helpen. Isabel reist van haar huis in Italië naar Engeland om haar geliefde neef Ralph Touchett bij te staan op zijn sterfbed en om zich te bezinnen op de keuzes die zij moet maken: teruggaan naar Rome en de schijn van haar huwelijk ophouden of zich vrijmaken ten koste van haar reputatie? Ze bezoekt in Londen haar vroegere vrienden om zo tot een besluit te komen. De Ierse auteur (1945) won in 2005 de Booker Prize met zijn roman ‘The sea’. Hij heeft meerdere pastiches geschreven op werken van beroemde auteurs. De stijl van James heeft hij perfect weten na te bootsen: elegante zinnen, een vloeiende verteltrant en oog voor detail. Het is een eerbetoon aan James, dat ook los van diens meesterwerk de moeite waard is. Hide text

De 'lady' uit Henry James' 'The Portrait of a Lady' (1881) springt niet voor de trein en slikt ook geen gif. Het lot van Isabel Archer, de heldin uit de beroemde roman, verschilt wezenlijk van dat van de andere literaire heldinnen uit de negentiende eeuw, die ofwel de hand aan zichzelf sloegen (Eline Vere, Anna Karenina, Madame Bovary), ofwel trouwden (Elizabeth Bennet, Jane Eyre).

De levenslustige, onafhankelijke Amerikaanse erfgename Isabel, die met de manipulatieve Gilbert Osmond net de verkeerde trouwt en er dan achterkomt dat haar man en haar vriendin, zíjn vroegere minnares Serena Merle, haar hebben misleid, laten we in het boek in verwarring achter, op de drempel van een nieuw leven. Keert Isabel terug naar de gevangenis van haar huwelijk of kiest ze haar eigen weg?

Dat open einde, de vrijheid die er voor Isabel gloort buiten de verduisterde Italiaanse villa's waarin ze met haar man leefde, was een van de dingen die filmregisseur Jane Campion inspireerde tot haar verfilming in 1996. In Campions film speelde Nicole Kidman Isabel Archer en John Malkovich speelde Gilbert Osmond. Een wat matte film, herinner ik me, maar de vertolkingen van de jongensachtige Kidman als de ambitieuze maar ook naïeve Isabel en de superieure Malkovich als haar verraderlijke man, waren sterk. Je ziet ze meteen voor je bij het lezen van de 'sequel' die nu verschijnt, 'Mevrouw Osmond', van de hand van de gelauwerde Ierse schrijver John Banville.

Een gewaagd experiment is het zeker, dit (verlate) vervolg. Niet dat het werk van Henry James niet meer in de belangstelling staat. 'What Maisie Knew' leverde in 2013 nog een geweldig spannend modern scheidingsdrama op. Colm Toíbin en David Lodge werden beiden geprezen voor 'recente' biografische romans waarin ze 'de meester' zelf tot leven riepen.

Alleen John Banville - in 2007 met zijn boek 'The Sea' winnaar van de Man Booker Prize - pakt het anders aan. Hij biedt geen modernisering maar een pastiche: een vervolg zoals James het zelf anderhalve eeuw terug had kunnen schrijven. Banville's 'Mevrouw Osmond' is niet alleen Jamesiaans in setting en handeling, maar ook in stijl: bochtige lánge zinnen, bloemrijke beeldspraak, en archaïsch woordgebruik waar hier dan wel af en toe iets 21ste eeuws relativerends in doorklinkt. Isabel kauwt op haar vis 'met de sombere berusting van een koe' of ze zit stil 'als een vos die het schallen van de hoorn van de jager heel dicht bij zijn schuilplaats had gehoord' en raakt zich er dan van bewust 'dat haar jaagmetaforen door elkaar beginnen te lopen'. Geestig wel, maar die 21ste eeuwse toets duikt te sporadisch op om de roman als geheel een extra ironische wending te geven.

Banville pakt de draad op waar Henry James hem achterliet. Isabel arriveert in Londen voor een bezoek aan haar vriendin, de journaliste Henrietta Stackpole en doet aan haar verslag van wat er is gebeurd. In de paar dagen die 'Mevrouw Osmond' beslaat volgen we onze heldin terwijl ze met haar vriendinnen praat en nog meer nadenkt over wat haar nu te doen staat. Halverwege neemt de roman een spannende 'Liaisons Dangereuses'-achtige draai als het perspectief voor even verschuift naar de schurkachtige echtgenoot Gilbert Osmond, die in zijn huis op de heuvel van Bellosguardo bij Florence afwacht wat zijn voortvluchtige vrouw in Engeland zit te bekokstoven. En hoe hij mogelijke wraakacties van haar voor zou kunnen zijn met eigen slinkse manoeuvres.

Banville roept onderweg enkele cliffhangers op. Hij vermaakt zich met de portrettering van een paar nieuwe personages. Isabels 'ferme' dienstmeisje Staines ('iemand die eigenlijk alleen maar bestond uit hoeken, met brede polsen en grote voeten, en een kaak die leek op het blad van een primitieve bijl'), de 'keurige, stijve, scherpzinnige' mejuffrouw Janeway, een suffragette die zichzelf suffragist noemt ('suffragette is een uitvinding van de pers') en die van Banville de stereotiep blauwkouzerige gedaante krijgt aangemeten: "Ze was niet aardig en wilde dat ook niet zijn: ze was niet inschikkelijk; ze had scherpe randjes, een ongemakkelijke hoekigheid; iedere man die een neerbuigende hand op haar zou laten rusten zou die snel terugtrekken, zijn huid gestoken door de scherpe stekels van haar overtuiging, haar fanatieke en zelfbevestigende ressentiment."

Het is virtuoos gedaan - en zeer soepel en creatief vertaald door Arie Storm - maar deze roman is een historische roman zonder modern perspectief, een stijloefening en geen drama. John Banville is gefascineerd door de schrijfkunst van Henry James, het is niet dat hij zo nodig nog iets kwijt wilde over diens heldin; daarin verschilt hij van eerdere James-bewerkers als Jane Campion en de filmmakers van 'What Maisie Knew'.

Henry James is geprezen om de subtiliteit en levendigheid van zijn karaktertekening, om zijn geheimzinnigheid, diepgang, ironie, én om zijn inzicht in de 'gevangenschap' en vrijheidsdrang van een vrouw van zijn tijd. Ook Banville noemt Isabels zucht naar vrijheid, maar waar ze voorheen vast kwam te zitten in de greep van haar echtgenoot, zijn het nu de negentiende eeuwse zinnen die haar klem zetten.

Neem deze passage: "Maar overpeinsde ze, het leven is geen metafoor, geen dramatische monoloog of een duizelingwekkend circusnummer. Het is een mondain iets, niet iets wat je uitvoert in gepoederde lucht of op gepolijste planken, maar gewoon op de grond, zonder de transfigurerende aanraking van de kunst, zonder welke omzetting dan ook, behalve tijdens de gelegenheden die zeldzaam en kostbaar zijn, als in gewoon daglicht, en voortgebracht door raadselachtige krachten die groter zijn dan wij, de wereld voor ons uit elkaar barst in een onaardse straling."

Zo is dat, als ik het goed begrijp. Hooggestemd blijft Isabel, en steeds vastbeslotener, maar levensecht, van vlees en bloed, wordt ze niet.

Vert. Arie Storm. Querido; 416 blz. € 20,99.

oordeel

Stijlvast, virtuoos maar taai.

Hide text