Zoiets hoor je toch maar zelden: "Als ik mijn eigen werk teruglees, word ik bijna fysiek onpasselijk." Dit citaat komt uit The Irish Times, aan het woord is John Banville (75) - winnaar van de Booker Prize met de roman The Sea (2005) en al jaren genoemd als kandidaat voor de Nobelprijs. Dat aanzien als 'de grootste nog levende Ierse schrijver' heeft alles te maken met zijn serieuzere werk: zeventien romans, verhalen, essays, theaterstukken, scenario's, van alle markten thuis.

Uit het artikel blijkt ook dat Banville net zoveel plezier beleeft aan een zijpad dat in de literaire wereld niet zo ernstig wordt genomen: thrillers. Die schrijft hij ook, meestal onder het pseudoniem Benjamin Black, maar voor zijn nieuwste misdaadroman Snow (Faber & Faber) houdt hij zijn eigen naam aan. Een statement? Zo van: thrillers kunnen ook literatuur zijn. Wel heeft hij gekozen voor hetzelfde tijdvak als Benjamin Black: het Ierland van de jaren 40 en 50, dat van zijn jeugd. "Ierland in de jaren 50 wás al volkomen noir." Kerk, gezin en schone schijn, en daarachter een groezelige wereld.

Snow speelt rond oudjaar 1957. Dat klinkt nog vrolijk, een beetje Agatha Christie, traditioneel. Er bestaat een hele bibliotheek aan 'knusse kerstcrimi's', en al helemaal in het Angelsaksische taalgebied. Banvilles premisse is minder opgewekt. Je hoort weleens op tv: de volgende beelden kunnen als schokkend worden ervaren. Dat geldt hier niet minder. In de proloog wordt de priester Tom Lawless in een vervallen Iers landhuis 's nachts in zijn nek gestoken, en hij stort van de trap. De volgende ochtend wordt zijn lijk gevonden. Hij is niet alleen dood, hij is ook nog eens vaardig gecastreerd én ontmand. Rituele moord. Pik eraf, dus. Je denkt: dat zal vast iets te maken hebben met een afrekening rond seksueel misbruik en de katholieke kerk, en dat is ook zo. "Als ik mijn eigen werk teruglees, word ik bijna fysiek onpasselijk."

Het verhaal moest toch worden verteld. Locatie is het graafschap Wexford, ten zuiden van Dublin. Daar waar Banville in 1945 werd geboren, en dit soort macabere verhalen op fluistertoon rondzongen. Vanuit Dublin wordt inspecteur St. John Strafford - 35 jaar, na een mislukte relatie weer single - op pad gestuurd om de zaak te onderzoeken. In het landhuis treft hij de excentrieke familie Osborne aan. Nakomelingen van protestantse Britten, de kolonialen dus, aan wie de tijd lijkt te zijn voorbijgegaan: paarden fokken, vossenjacht, aristocratisch accent. Priester Tom was een huisvriend en het gezin doet er alles aan om het onderzoek te dwarsbomen, de gepensioneerde kolonel Osborne voorop. Net als de sherry nippende aartsbisschop trouwens, want die voorziet al een (seksueel) schandaal.

Dat is de plot, de context is nog interessanter. Ierland verkreeg zijn onafhankelijkheid van de Britten pas in 1937, maar de landerijen bleven in handen van de protestanten: 5 procent van de bevolking, alsof er sinds de 17de eeuw niets was veranderd. Die spanningen resoneren mee tot in de kleinste details. Nooit geweten dat Jameson-whiskey uitgesproken katholiek is, en Bushmills protestants. Voor een protestant is Jameson 'maagdenpis', en vice versa.

Hide text

John Banvilles nieuwe moordmysterie Sneeuw opent als een spelletje Cluedo wanneer in de winter van 1957 het lichaam van een doodgestoken en gecastreerde priester gevonden wordt in de bibliotheek van het in een verregaande staat van vergane glorie verkerende Ballyglass House. 'Het ontbreekt er nog maar aan dat Poirot straks zal komen opdagen', merkt een van de opgeroepen dienders al snel op, en met dat zelfbewuste toontje vol knipogen naar de klassieke detectives kruidt Banville de eerste misdaadroman die hij niet onder het pseudoniem Benjamin Black uitbrengt. En alsof hij wilde bewijzen dat dit spannende verhaal wél serieuze literatuur betreft, knipoogt de Ierse Nobelprijskandidaat meteen ook maar naar Shakespeare, Chaucer en Joyce. Maar laat het nu net de momenten met te veel sérieux zijn die de vermakelijke whodunit met Banvilles nieuwe inspecteur St. John Strafford een beetje ontsieren.

Dat Banville een klassieke detectiveroman wilde schrijven en tegelijkertijd de machinerie erachter wilde blootleggen, valt nog te verdedigen. De schrijver beperkt de slimmigheden voordat ze gaan irriteren. Sneeuw lezen is als kijken naar een vakman die je uitlegt wat hij doet terwijl hij het doet.

Nu hij Benjamin Black naar eigen zeggen heeft opgesloten met een pistool, een handvol slaappillen en een fles whisky waagt Banville zich ook iets vaker aan de gracieuze omschrijvingen en het antropomorfisme waar zijn andere romans voor bekendstaan. Bij Banville is sneeuw 'een spektakel van ongerepte witheid' terwijl de stukken vochtige turf 'nors' smeulen in de haard. Al drijft de 75-jarige auteur de beschrijvingen ook weleens te ver. Banville heeft verbazingwekkend veel aandacht voor de kleren van personages die uiteindelijk weinig om het lijf hebben.

De kolonel op rust, de rebelse dochter, de overspannen echtgenote en de detective die het vertikt om een schandaal in de doofpot te stoppen, zijn gemaakt van het soort bordkarton dat net stevig genoeg is om de voorspelbare moordintrige overeind te houden, maar wanneer Banville zijn creaties ook probeert in te zetten voor een stukje sociaalhistorische kritiek op het godsdienstige conflict dat Ierland en Noord-Ierland tot vandaag verdeelt, valt vooral op hoe schetsmatig de personages getekend zijn.

St. John Strafford is geen speurneus die naast Maigret, Miss Marple of Poirot mag gaan staan, maar zijn eerste optreden leverde wel een boek op dat ronduit gezellig is wanneer het zichzelf niet te ernstig neemt. Sneeuw is het soort klassiek gecomponeerde en vakkundig uitgevoerde detectiveverhaal waarin een bloedige castratie netjes omschreven wordt als het afsnijden van 'het hele zaakje'. Niet de sterkste Banville, maar zeker spannender dan een avondje Cluedo.

Vertaald door Arie Storm, Querido, 352 blz., 22,99 € (e-boek 12,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Snow'.

Hide text

Kolonel Osborne vindt het allemaal nogal hinderlijk gedoe, zo’n lijk in de bibliotheek. Zeker, hij kon pastoor Lawless wel pruimen – fijne kerel om mee te gaan jagen – maar om nu leeg te bloeden op het Perzisch tapijt, dat getuigt van weinig manieren. Daarenboven moet hij nu al dat plebs in zijn mansion verdragen: agenten aan de deur, forensische pathologen die met hun besneeuwde schoenen het huis in en uit banjeren, nieuwsgierige buren die onder het mom van rouwbetuigingen op roddeljacht komen, en dan die inspecteur Strafford die zijn neus in allerlei familiegeheimen steekt.

Neen, het zint de kolonel niet, maar hij begrijpt ook dat een onderzoek noodzakelijk is. Dit is het Ierland van de jaren vijftig en een neergestoken priester kan de religieuze spanning danig oppoken. Ook Strafford snapt dat een doofpot dreigt. Zijn oversten zouden het lijk liefst onder het bewuste tapijt vegen en de aartsbisschop uit nu al zijn ‘bezorgdheid’ over mogelijke personthullingen, temeer omdat Lawless vroeger al eens berispt werd wegens té vriendelijke omgang met minderjarige jongetjes. Dat type schandaal heeft de katholieke kerk niet nodig.

Strafford wordt er dan nog eens fijntjes op gewezen dat zijn protestantse achtergrond geen alibi mag zijn om al te gretig op onderzoek uit te trekken, en hij doet er goed aan te onthouden dat de vader van pastoor Lawless een advocaat van de IRA was – niet meteen lieverdjes.

Met al die tegenwerking vlot het onderzoek niet echt. En hoewel iedereen vol lof is over pastoor Lawless, blijkt ook iedereen verdacht. De kolonel vond dat de priester wel heel vaak in het salon van zijn vrouw bleef hangen – zijn twééde vrouw trouwens, want de moeder van zijn kinderen is jaren geleden ongelukkig ten val gekomen na een ruzie. Ongelukkig? Daar denkt zijn wulpse dochter Lettie anders over: een licht duwtje is gauw gegeven. Tegelijk heeft ook Lettie een motief. Misschien was pastoor Lawless van plan haar ouders in te lichten over haar losbandige gedrag met stalknecht Fonsey, op zijn beurt ook een verdachte: in zijn jonge jaren verbleef hij in een instelling waar Lawless met zijn grijpgrage handjes leraar was.

Ondertussen raakt de plaats delict ingesneeuwd zodat auteur John Banville al zijn protagonisten gevangen kan houden in een spannende thriller die niet gespeend is van ironie. Zijn mondige personages spotten zelf met het Poirot-gehalte van zijn misdaadverhaal en zo is de auteur de clichékritiek handig voor. Banville lijkt zich danig te amuseren met het genre en dat schrijfplezier slaat over op de lezer. Alleen jammer dat pientere lezers al halverwege zullen doorhebben waarom de dolk net in de nek belandde.

***

Querido (oorspronkelijke titel: Snow), 350 blz., € 22,99.

Hide text

St John Strafford, een protestantse inspecteur van politie uit Dublin, wordt in de winter van 1957 naar het Ierse platteland gestuurd vanwege de brute moord, inclusief castratie, op een katholieke priester. Tot zijn frustratie ervaart Strafford tijdens zijn onderzoek steeds meer tegenwerking van katholieke zijde, waar men probeert om de moord te verdoezelen en uit de publiciteit te houden. Dit vergroot alleen maar zijn vastberadenheid om de zaak tot de bodem uit te zoeken, temeer daar hij de indruk heeft dat iedereen zwijgt over de ware achtergrond. Met prachtig beschrijvend proza en fraaie landschaps- en karakterbeschrijvingen schetst de auteur de sociale en politieke sfeer in het Ierland van de jaren vijftig, een land dat na een bloedige onafhankelijkheidsstrijd tegen de Britse overheerser en een burgeroorlog nog niet lang op eigen benen staat en waar de katholieke kerk veel macht in handen heeft. In het licht van de recente schandalen die naar buiten zijn gekomen over misbruik in de katholieke kerk een extra aangrijpend verhaal. Bevat expliciet seksuele scènes. Het 18e boek van Banville (1945) die literaire en misdaadromans, korte verhalen en tv-scripts schrijft. Hij verwierf voor zijn eerdere werk o.a. de de Booker Prize. Deel 1 in een serie over St John Strafford. Hide text

In de bibliotheek van een Iers landhuis ligt het lijk van een priester. Wie is de dader en waar is het moordwapen? Het begin van Sneeuw van John Banville lijkt een spelletje Cluedo. Grimmige details zoals de afgesneden genitaliën van het slachtoffer en de alomtegenwoordige sneeuw en kou geven het verhaal een scheut Nordic noir, en de politie-inspecteur, St John (spreek uit: 'Sinjun') Strafford heeft in de manier waarop hij van de ene naar de andere locatie drentelt zonder het onderzoek echt verder te helpen trekjes van commissaris Maigret. Het lijkt nu misschien een allegaartje, maar dat is het niet. Banville schreef een heerlijke detective met een bijzonder authentieke sfeer.

Voor de beroemde Ierse schrijver is het niet het eerste uitstapje naar de misdaadroman. Hij schreef een serie moordmysteries onder het pseudoniem Benjamin Black, bij wijze van ontspanning in het vaak moeizame schrijfproces van zijn literaire romans - waarmee hij overigens talloze prijzen in de wacht sleepte. Banville vond zijn eigen detectiveromans bij nader inzien beter dan hij eerst dacht, besloot daarom zijn alter ego van het toneel te laten verdwijnen en Sneeuw onder eigen naam te publiceren. Dat is goed te begrijpen, want er is niets in Sneeuw waarvoor een schrijver van zijn statuur zich hoeft te schamen.

Inspecteur Strafford wordt uitgenodigd op het landgoed om de moord te onderzoeken. Daarmee wekt de familie Osborne de schijn van openheid, terwijl duidelijk is dat de joviale praat van de heer des huizes van alles moet verbergen - bijvoorbeeld het medicijngebruik van zijn jongere tweede vrouw en de stuurloosheid van zijn kinderen. Het ongemak dat Strafford uitstraalt in het bijzijn van de aristocraten doet opnieuw denken aan Maigret, die ook altijd wars was van hun hypocrisie en de dubbele moraal. Maar Strafford, die zich heeft losgeweekt van zijn adellijke komaf, is door-en-door Iers, net als de hele setting: het door de wind gegeselde platteland de door de sneeuw verraderlijke wegen, de dorpspub, de mensen. Razend knap weeft Banville het standenverschil én de religieuze verdeeldheid door zijn verhaal. Hoe een jonge generatie rond 1957 zich los probeert te maken van de wurggreep van klassen en godsdienst zou je zelfs het thema van het boek kunnen noemen. Het komt ergens vandaan, die misdaad, zo is het immers altijd, slachtoffers worden nieuwe daders en de nieuwe slachtoffers vind je onderaan want naar boven trappen gaat niet. Meer verklap ik niet.

Banville weet dit alles weergaloos Iers te maken, en nog spannend ook. Tussen alle sterke scènes valt er één op: de adembenemende confrontatie van Strafford met de aartsbisschop, die de inspecteur op het matje roept om discretie van hem te eisen. De boel moet in de doofpot. Bij het afscheid staat de aartsbisschop met geheven arm en twee opgestoken vingers in het gat van de deur: geen zegening maar een waarschuwing, een dreigement haast.

Dat Sneeuw veel meer is dan een moordmysterie komt boven alles door Banvilles taal, die is net zo levendig en beeldend als in zijn 'serieuze' romans, maar iets toegankelijker. Op iedere pagina vind je een treffende en geestige observatie van menselijk gedrag, van het soort dat een tekst in literatuur verandert. Ik hoop van harte dat Banville van inspecteur Strafford ook een reeks maakt.

Vert. Arie Storm, Querido; 350 blz. € 22,99.

Hide text