Omdat er in het Nederlands veel te weinig verhalenbundels verschijnen, reanimeer ik in deze rubriek nu en dan ook een grootheid uit het verleden.

Eind 2013 las ik een verhaal voor op een literair festival in Maleisië. Nadien werd ik aangesproken door Shivani Sivugurunathan. Deze Maleisische schrijfster gaf me haar verhalenbundel Wildlife on Coal Island, omdat ze vond dat wij iets gemeen hadden. Ze vond ook dat ik een grote verwantschap vertoonde met Katherine Mansfield. Het toeval wilde dat ik toen net mijn eerste Mansfield-verhaal gelezen had.

Vergeleken worden met Mansfield is natuurlijk te veel eer. De Nieuw-Zeelandse is in ons taalgebied in een beschamende vergetelheid geraakt. De enige van haar vijf verhalenbundels die op dit moment in het Nederlands te krijgen is, is Het tuinfeest en andere vertellingen - vertellingen? - in 2004 verschenen bij (de mij onbekende) uitgeverij Kemper Conseil Publishing. Dat is jammer, want haar werk staat op dezelfde hoogte als dat van Tsjechov en Gogol, pioniers van het moderne korte verhaal.

Civetkat

Mansfield groeide op in Nieuw-Zeeland, maar bracht het grootste deel van haar leven in Europa door. Met Virginia Woolf had ze een bijzondere band. De toen nog onbekende Britse schrijfster schipperde tussen steun en rivaliteit, kritiek en lof, en schonk haar Belgische sigaretten. Na hun eerste ontmoeting omschreef Woolf Mansfield als 'a civet cat that had taken to street walking' (ik moest het opzoeken: een exotisch dier met een vieze geur). Later schreef ze dat het werk van Mansfield het enige was waarop ze ooit jaloers was geweest, en ook na de vroegtijdige dood van haar collega bleef K.M. in Woolfs dagboeken opduiken. D.H. Lawrence en Bertrand Russell hielden van haar en vreesden haar om haar humor en intelligentie, die onrustiger en brutaler waren dan de heersende 'English niceness'. Zo bleef Mansfield overal een buitenstaander.

De satirische toon, de intensiteit en het cynisme van haar werk zijn soms wat overweldigend. Bij momenten krijgt haar humor iets opdringerigs, iets agressiefs en daardoor iets bitters. Onder meer daarom wilde ze niet graag dat haar debuut, In a German pension (1911), werd herdrukt. Je kunt echter alleen maar blij zijn dat ze zich uiteindelijk toch liet overhalen. De schetsen van zich superieur wanende Duitsers en groteske vakantiegangers zijn vaak hilarisch. Ze schreef ze als prille twintiger, nadat ze op haar huwelijksnacht haar eerste man had verlaten. Ze verbleef zwanger in Beieren, kreeg een miskraam en keerde terug naar Londen.

De bundel Bliss (1920) zag ze als haar eerste volwassen werk. Het titelverhaal is meesterlijk, en grenst, zoals wel vaker in haar werk, aan het mystieke. Gelukzaligheid en de totale ondergang lijken soms maar een stap van elkaar verwijderd. De onrust zit ook in het weer: het waait voortdurend in deze bundel, en in de verhalen die zich afspelen in Nieuw-Zeeland is ook het geluid van de zee altijd aanwezig.

Kleingeld

Mansfield is keihard voor haar personages, die ze vaak voor de keuze plaatst zich te conformeren aan wat familie en maatschappij van hen verwachten, of een authentiek, vrij mens te worden. In In a German pension en Blissvalt het op dat de vrouwelijke personages er nog meer van langs krijgen dan de mannelijke. Geweldig is 'The escape' waarin een man van zijn vrouw voor werkelijk alles de schuld krijgt. In 'A cup of tea' uit The doves' nest (1923) wil een rijke dame zich het koste wat het kost ontfermen over een arm meisje. 'She was going to prove to this girl that - wonderful things did happen in life, that - fairy godmothers were real, that - rich people had hearts, and women were sisters.' Haar man weet wel hoe hij een einde kan maken aan die bui. Hij noemt de zwerfster 'astonishingly pretty', waarna het meisje van de vrouw wat kleingeld in de hand krijgt gepropt en het huis zo snel mogelijk moet verlaten.

The garden party (1922) opent met een Nieuw-Zeelands verhaal, 'At the bay'. Daarin duikt het meisje Kezia op, in wie we de schrijfster als kind herkennen. Mansfield was een buitenbeentje in haar familie van rijke kolonialen. In haar werk heeft ze dan ook een heldere kijk op klasseverschillen en op de manier waarop die door de bovenlaag in stand worden gehouden. Ook in het titelverhaal 'The garden party' is die thematiek aan de orde. Mansfields alter ego heet hier Laura, en ze heeft een lieve broer genaamd Laurie. In 1915 kwam Leslie, Mansfields broer, en de enige in haar familie met wie ze een goede band had, als soldaat om in Ploegsteert in België. Het verdriet van zijn zus was enorm, en doordringt veel van haar verhalen met heimwee naar een kindertijd in een zoveel warmer, mysterieuzer land. In het verhaal 'The woman at the store' in de bundel Something childish (1924) schrijft ze: 'There is no twilight in our New Zealand days, but a curious half-hour when everything appears grotesque - it frightens - as though the savage spirit of the country walked abroad and sneered at what it saw.' Het zou ook een beschrijving van haar stijl kunnen zijn.

Mysterie

In de eerste plaats is Katherine Mansfield geïnteresseerd in de omgang tussen mensen en in het grotere mysterie waarvan we nu en dan een glimp opvangen. Bijna altijd gebeurt dat met humor. Die komt in te veel vormen om hier te citeren. Toch eentje, uit 'A man and his dog', een van de vijftien onafgewerkte verhalen uit The doves' nest: '...so humble, so modest was his air, that the big, merrily shining stars seemed to wink at each other, to laugh, to say, "Look at him! Let's throw something!"'

Hoe ontzettend jammer is het dat Katherine Mansfield al op haar vierendertigste door tuberculose werd geveld. Ze was een Heel Grote en Heel Originele, en je voelt dat ze nog volop aan het groeien was. Ik heb alles van haar gelezen, en zou meteen opnieuw willen beginnen.

KATHERINE MANSFIELD

Het tuinfeest en andere vertellingen.

Vertaald door Akkie de Jong, Kemper Conseil Publishing, 216 blz., 10 euro. Oorspronkelijke titel: 'The garden party and other stories'.

Andere vertaalde bundels van Mansfield zijn nog enkel tweedehands en in de bibliotheek verkrijgbaar.

Hide text

De korte verhalen van Katherine Mansfield (1888-1923) worden zowel qua opbouw als qua niveau wel eens vergeleken met die van Tsjechov. In haar verhalen ziet de lezer dikwijls hoe de redelijk rimpelloze oppervlakte van de dagelijkse routine voor de vaak vrouwelijke hoofdpersonen verstoord wordt door onderhuidse spanningen en frustraties. Zo wordt een rijk meisje verscheurd door de twijfel of ze haar chique feestje moet opofferen aan de dood van een man in een werkhuisje verderop in de straat, kunnen de dochters van een overleden patriarch hun nieuwe zelfstandigheid absoluut niet aan, wordt een meisje tussen hemel en hel heen en weer geslingerd tijdens haar eerste dansbal, kan een man niet tegen het idee dat zijn geliefde vrouw een andere man heel onschuldig op diens sterfbed heeft begeleid, en geeft een kamermeisje haar grote liefde op om haar mevrouw te kunnen blijven helpen. Een sterke bundel met vijftien vaak schrijnende verhalen, stijlvast geschreven en uitstekend vertaald. Pocket; kleine druk. Hide text