Wraak is het vierde en, volgens een mededeling van de uitgever, het laatste deel van een reeks thrillers van Mats Wahl. Alle delen (Zoek, Raak, Dood en Wraak) hebben een enorme vaart, o.a. door de vele dialogen, en zijn superspannend. Wraak vormt een echte afronding, omdat Wahl teruggrijpt naar het verhaal uit het eerste deel, Zoek. De hoofddader van de zinloze moord op Hilmer Eriksson in Zoek, Anneli Tullgren, is nu het doelwit van de wraak van Tove Eriksson, de dochter van Hilmer. Wraak is niet alleen het laatste, het is ook het beste deel. Het boek bevat twee verhaallijnen, die elkaar heel soepel afwisselen. De ene verhaallijn beschrijft hoe Tove wraak wil nemen op Anneli Tullgren, die haar vader heeft doodgeschopt. In de tweede verhaallijn is Achilles Seferis, de eigenaar van een Grieks eethuis waar commissaris Fors stamgast is, het slachtoffer van een overval. Zijn drie zonen zweren wraak te nemen op de daders.



De wraak van Tove



Tove en haar tweelingzus Lydia Eriksson zijn bijna 14 jaar oud. De zusjes hebben hun vader nooit gekend, hij werd vermoord vóór hun geboorte. Een van de drie daders was de 16-jarige Anneli Tullgren. Zij is nu een bekende extreemrechtse politica. Op elke straathoek hangen posters van Anneli, die zich verkiesbaar stelt voor het Zweedse parlement. Zij heeft haar straf uitgezeten en zegt spijt te hebben van haar misdaad. De posters en toespraak van Anneli werken op Tove als een rode lap op een stier: "Ik zal Anneli Tullgren vermoorden." Niemand kan haar van dat voornemen af brengen. Anneli van haar kant lijkt veranderd te zijn. Zij brengt Fors op de hoogte van een grote aanslag die ultrarechtse kringen voorbereiden. Voordat ze met details kan komen, wordt zij zelf zwaar gewond bij een aanslag. Tove vertelt dat zij Anneli met een hamer heeft doodgeslagen. De lezer weet dat Tove niet de dader is. Fors beseft al snel dat ze het niet gedaan kán hebben. Gedegen onderzoek en toeval leiden Fors naar Marcus Lundkvist, een oude vriend van Anneli. De politie voorkomt een aanslag op het Centraal Station van Stockholm en arresteert Lundkvist. Hij wordt veroordeeld. Tove heeft echter haar plan om Anneli te vermoorden niet opgegeven. Als zij bij haar bed in het ziekenhuis staat, aarzelt ze en ze wordt nog op tijd tegengehouden. Anneli geneest en krijgt haar zetel in het parlement.



De wraak van Seferis' zonen



Volgens getuigen zijn drie jongens met bivakmutsen en baseballknuppels het eethuis van Achilles binnengedrongen. Ze takelen Achilles zó verschrikkelijk toe dat hij opgenomen moet worden in het ziekenhuis. Hij komt op intensive care op de kamer naast die van Anneli te liggen. Vóór de aanslag is een anonieme brief op het politiebureau bezorgd met de tekst: "Achilles SEFeris heeft pisTol ond ToonBank"; de letters zijn uit een krant geknipt. Het onderzoek richt zich op Harri Liponen, bij wie de restanten van de krant gevonden worden. Hij ontkent iets met de aanslag te maken te hebben. Seferis' zonen, Konstantinos, Giorgios en Telemakos, pakken Harri op, als hij na verhoor vrijgelaten wordt. Zij martelen hem en dumpen hem daarna, nog levend, in een meer. Twee andere jongens verdwijnen spoorloos. Een tijd later wordt bij toeval ene Jussi aangehouden, na een overval op een videotheek. Hij bekent met twee andere jongens Seferis overvallen te hebben. Volgens hem had Harri niets met die aanslag te maken. Zelf is hij doodsbang net als de drie verdwenen jongens uit de weg geruimd te worden. De politie kan ondanks inzet van alle middelen geen spoor vinden van de verdwenen jongens. De zoons van Seferis ontkennen in alle toonaarden. "Na verloop van tijd besloten Fors en zijn collega's dat ze de gebroeders Seferis zouden geloven." Achilles ligt nog in coma; hij zal in ieder geval nooit meer kunnen praten. De verdwijning van de jongens blijft onopgehelderd.



Het thema van Wraak



Het thema 'wraak' wordt in beide verhaallijnen heel verschillend uitgewerkt. De zonen van Seferis zweren wraak en voeren de daad bij het woord. Zij worden niet bestraft. De daders van de aanslag op Achilles worden, op één na, niet berecht maar vermoord. Alleen de oudste broer kent twijfels en die worden weggewuifd. Hun moeder zegt desgevraagd dat Achilles voor wraak zou kiezen. Hij vertelde volgens haar niet voor niets de klassieke verhalen, o.a. over de held Theseus. Die verhalen behandelen alles "wat een man behoort te weten om zijn plicht te kunnen vervullen als een beest in mensengedaante een geliefde vader en een geliefde echtgenoot lafhartig aanvalt." Tegen haar jongste zoon Telemakos fluistert ze: "Oog om oog, tand om tand." Bij de verhoren voeren de broers onverstoord precies het tegenovergestelde aan: "Wraak was hen vreemd, aangezien hun vader, Achilles Seferis, altijd gezegd had dat wraak van mensen gijzelaars maakte. Hij had dit geïllustreerd door hen voor te lezen uit de Ilias en de Odyssee."

Tove, haar moeder en haar grootmoeder hebben aan wraak gedacht of denken er nog aan. Zij hebben geworsteld met de vraag of hun haat gerechtvaardigd is. In gedachten heeft Tove Anneli Tullgren honderden keren vermoord. Voor haar is Anneli een beest, een soort satan. Als een ander haar voor is, reageert ze toch opgelucht: "Hij had haar willen beschermen", want uiteindelijk kan ze het niet, iemand vermoorden. Ten slotte legt ze zich bij de gang van zaken neer. Haar tweelingzus, Lydia, reageert steeds huilend en bijna hysterisch op de haatgevoelens van Tove. Zij wil niets van wraak weten. Hun moeder, Ellen, lijkt nauwelijks geïnteresseerd in de reacties van haar dochters. Wel zegt Ellen dat ze het eerste jaar na Hilmers dood steeds met hem over wraak 'gesproken' heeft. Zij wilde zich op God wreken, die haar in de steek liet. Ook Aina, hun grootmoeder die dominee is, moet bekennen dat ze Anneli gehaat heeft, zelfs zozeer dat ze haar had kunnen vermoorden. Aina vindt nu dat gerechtigheid is geschied, omdat Anneli Tullgren haar straf heeft uitgezeten.

'Wraak' is niet zonder meer het thema van het boek. De wraak van Konstantinos, Giorgios en Telemakos heeft Achilles niet uit zijn coma gewekt. En de berusting van de nabestaanden van Hilmer betekent niet dat zij kunnen overgaan tot de orde van de dag. De houding van Ellen straalt nog steeds onverschilligheid uit. Haar stem klinkt ook alsof ze in haar slaap praat. "'De wereld van Ellen viel in duigen toen Hilmer stierf,' legde Aina Stare uit. 'Ze ging van school af en heeft de draad nooit meer kunnen oppakken.'" Lydia gaat nog steeds naar kinderpsychiatrie, omdat ze zich rot voelt. Tove draagt nog dag en nacht de trui die Hilmer aanhad toen hij doodgetrapt werd. Op de slotpagina's blijkt dat zij zich indirect nog schuldig voelt aan de dood van haar vader. "Als wij niet verwekt waren, zou papa misschien nog geleefd hebben", zegt ze. "Want omdat mama belde dat ze in verwachting was, kwam hij Anneli Tullgren tegen." Lydia vindt het onzin dat nog ongeboren baby'tjes ergens schuld aan kunnen hebben. " Ik zou zo graag een keer met hem praten,' zei Tove na een lange stilte. 'Ik ook,' zei Lydia. 'Maar dat het niet kan, daar kun je niets aan doen.' 'Echt niet?' fluisterde Tove. 'Nee,' fluisterde Lydia. 'Echt niet.'" Wraak of geen wraak, het verdriet over het gemis van een geliefde blijft je een leven lang achtervolgen.

De lezer die in Wraak een spannend en goed opgebouwd misdaadverhaal verwacht, komt volop aan zijn trekken en hij krijgt desgewenst meer. Wie Zoek gelezen heeft, zal de moord op Hilmer en het onderzoek nog op zijn netvlies hebben, wat verdieping aanbrengt. Kenners van de klassieke literatuur kunnen extra genieten van de verwijzingen naar de Ilias en de Odyssee en naar de verhalen van de mythische held Theseus. Achilles Seferis vergelijkt zich met Brad Pitt die in de film 'Troy' de rol van de wrokkende legeraanvoerder Achilles speelt.

Mats Wahl sluit ook aan bij de Scandinavische traditie door met een kritische blik naar het maatschappelijk gebeuren te kijken. Zo worden twee agenten die puur uit vooroordeel een neger hebben afgetuigd, vrijgesproken. Hij schrijft dan niet zonder ironie: "Het slachtoffer van hun overdreven dienstijver kreeg een boete wegens mishandeling van en gewelddadig gedrag jegens ambtenaren van politie." De maatschappijvisie wordt verdiept door de verwijzingen naar een gedicht van de Engelse dichter Yeats uit 1919: 'The second coming', over het verdwijnen van de christelijke beschaving en over de komst van een nieuwe meedogenloze wereldorde. Wanneer Tove dat gedicht als spreekbeurt op school voorleest, begrijpen noch de juf noch haar klasgenoten er iets van. Dus ook de lezer kan het desgewenst naast zich neerleggen. Hetzelfde geldt voor de discussie over de vraag of wraak al of niet geoorloofd is, met verwijzingen naar Adolf Hitler, Voltaire en naar de idealisten van de Franse Revolutie.

Al deze zaken zijn organisch in het verhaal opgenomen en ze zijn geen moment storend. De lezer kan ermee doen wat hij wil. [Ger Van Hoek] Hide text

Anneli Tullgren, een rechtse politica, wordt neergestoken. De logische verdachte is Tove, een meisje wiens vader door Anneli is gedood. Maar is zij wel de dader? Vierde deel in een serie* onafhankelijk van elkaar te lezen politiethrillers rond inspecteur Fors. De boeken zijn uitgegeven door een jeugduitgeverij, maar zullen volwassen thrillerfans misschien meer aanspreken. Zij zullen het denk- en speurwerk van Fors en zijn collega’s wellicht meer waarderen dan tieners die vooral actie willen; bovendien zijn de meeste personages volwassen. De auteur beschrijft de gebeurtenissen in een sobere, zakelijke stijl en heeft talent voor het schrijven van dialogen. De gedachten en motivatie van de personages moet de lezer vooral afleiden uit hun handelingen. De korte hoofdstukken en de vraag ‘who donnit?’ motiveren door te lezen. Het apocalyptische gedicht ‘The Second Coming’ van J.B. Yeats dat op meer plaatsen wordt geciteerd, geeft het boek een mystiek tintje, al is de interpretatie ervan door de personages wat eigenaardig. Sfeervol, dreigend voorplat in dezelfde stijl als de vorige boeken. Vanaf ca. 14 jaar. Hide text

‘Wraak’ is het laatste deel van een vierdelige thrillerreeks rond hoofdinspecteur Harald Fors. Dit sluitstuk breit een vervolg aan de gebeurtenissen uit het eerste deel, ‘Zoek’ ( Nederlandse vertaling 2005). De andere delen, ‘Raak’ (2006) en ‘Dood’ (2007), staan meer op zichzelf, al zijn er ook raakpunten inzake personages en vooral thema’s. Ellen Stare was zeventien toen haar vriend Helmer (in ‘Zoek’) werd doodgeschopt door een groepje neonazi’s omdat hij een ‘nikkervriendje’ was. Zij was zwanger. De tweeling Lydia en Tove hebben hun vader dus nooit gekend. Veertien jaar later is Tove bezeten door de idee om hem te wreken. Dat Anneli Tullgren, de aanvoerster van haar vaders moordenaars (destijds zestien), nu als lijsttrekker opkomt voor de parlementsverkiezingen, werkt bij haar als olie op het vuur. De overgevoelige, vreedzame Lydia reageert hysterisch op de moordlust van haar zus. Anneli Tullgren heeft na haar vrijlating uit de gesloten jeugdinstelling rechten gestudeerd. Zij wil niet langer geweld gebruiken maar wel haar ultrarechtse ideeën op een legale manier, via de politiek doorvoeren. Als een nazistische vereniging waarvan zij lid is een terroristische aanslag beraamt, speelt zij daarover informatie door aan Fors. En dan wordt zij thuis met een mes neergestoken… Op dezelfde avond wordt de Griekse uitbater van een restaurant in zijn zaak neergeslagen door een stel jongeren. Ook de zonen van de Griek zinnen op wraak. Als een jongen door de politie ondervraagd wordt in verband met die zaak, nemen zij zonder meer aan dat hij een van de schuldigen is… Net als in de vorige delen houdt de verteller in ‘Wraak’ ongewoon weinig informatie achter. Door de wisselingen in het vertelstandpunt wordt de lezer zelfs geregeld over een en ander ingelicht nog vóór de hoofdinspecteur het achterhaalt. Toch blijft er voldoende geheimzinnigheid en stuwing in de plot om tot de laatste bladzijde te kunnen boeien. Maar een ontknoping waarvan je mond openvalt, moet je in deze thrillerreeks niet verwachten. Zoals we dat intussen van hem gewoon zijn, besteedt Mats Wahl veel aandacht aan het belichten van het neonazistische gedachtegoed. Zowel historische roots als diverse hedendaagse vormen, inclusief excentrieke uitwassen, komen daarbij aan bod. Die toelichting is zeker waardevol voor de lezer die pas in dit vierde deel met de personages en hun omgeving kennismaakt, maar voor degenen die de hele reeks gevolgd hebben wordt die uitgebreide duiding wellicht stilaan een beetje te veel van het goede. Gelukkig heeft de schrijver daarnaast ook oog voor een genuanceerde tekening van de psychologische achtergrond bij wraakgevoelens. Uit beide vervlochten verhaallijnen blijkt duidelijk dat iedereen, ook fijne, welmenende mensen – de ‘good guys’ – wel eens de vleugels van de wraakengel om hun schouders willen gorden. En dat wraak niet verlost van het kwaad maar integendeel nog meer kwaad veroorzaakt… Wahl is een getalenteerd schrijver die meer te vertellen heeft dan ‘wie het gedaan heeft’. Zijn boodschap is op de eerste plaats een maatschappijkritische. Maar met deze vier boeken is die wel voldoende duidelijk. De cyclus van ‘Zoek’ naar ‘Wraak’ is afgerond. Tijd nu voor iets nieuws, op een andere leest geschoeid.
Hide text