In tijden waarin kinderen een PlayStation of een Xbox in hun schoentje vinden, maakt Pieter Gaudesaboos een boek met prachtige plaatjes van speelgoed. Hij kreeg ongelimiteerde toegang tot de schatkamer die het Speelgoedmuseum van Mechelen is en liet zich inspireren door speelgoed van vroeger en nu. Van speeltjes die de millenniumgeneratie misschien niet meer kent, geeft hij zijn eigen interpretatie. Een nostalgische reis door de tijd aan de hand van prachtige plaatjes.

In zijn typische stijl - een mix van collage, tekeningen en grafisch werk - geeft Gaudesaboos een kleurrijk overzicht dat kan gelden als de Van Dale van het speelgoed. Per pagina toont hij één speeltje met een woord eronder. Soms één op één: een roze knuffelkat, een tekening van een walvis, een blad vol stieren, zoals we ze al leerden kennen in het mooie boekje Roodlapje. Soms verstopt Gaudesaboos visuele grapjes, zoals op de pagina met het woord 'ijsbeer'. Die staat vol met rijen kleine boerderijdieren met daartussen één ijsbeer verstopt. Na de categorie dieren volgen de voertuigen: een file van speelgoedautootjes. Twee prachtige boten. Een racewagen op afstandsbediening. Een geel-blauwe rolschaats met veters, een top om te remmen en vier wielen, twee per twee náást elkaar. Onder twee oude racewagens met piloten erin staat geschreven: 'snelheidsduivel'.

Een werf van houten blokken. Fisher-Price en Lego. Een meccanomolen. Het is leuk om oud speelgoed te herkennen. Net zoals het in het boek Bare Essentials van Dennis de Groot fijn was om figuren te herkennen uit de populaire cultuur - van Lucky Luke tot Super Mario in minimale geometrische vormen - is het een fijn weerzien met het speelgoed uit onze kindertijd. Het boek appelleert op een aangename manier aan het collectieve geheugen.

Mijn allermooiste speelgoed woordenboek is een boek met meerdere lagen. Voor de jongsten is het een mooi kijkboek, maar volwassenen zullen hun hartje kunnen ophalen bij de visuele humor en de aha-erlebnissen. Zo is er een computer met een oud Pac-manspelletje op het scherm, maar wel met het bekende Appletekentje. De telefoon is een vast exemplaar met een draaischijf, compleet nieuw voor kinderen die na de jaren tachtig geboren werden.

Hide text

Mechelen - Natuurlijk moeten we kinderen stimuleren om hun verbeelding te gebruiken. Maar in het Speelgoedmuseum in Mechelen druipt de vergane glorie zo onbeholpen van de muren dat zelfs de kinderlijke fantasie er zowat haar bovengrens bereikt. Het is waarschijnlijk sinds de oprichting van het museum in 1982 geleden dat er nog eens een nieuwe spot werd geïnstalleerd.

Zonde van de inhoud want in de muffe bunker zijn objecten van onschatbare waarde te vinden. Op de bovenste verdieping, ver weg van grijpgrage vingers, huist namelijk het speelgoedarchief. Op een rist rekken liggen duizenden auto's, treinen, robots en houten poppen gestapeld. Noem het de grot van Ali Baba, het walhalla van gepensioneerde hobbelpaarden of de zolderkamer van Sinterklaas: zo moet de natte droom van elke kleuter er dus ongeveer uit zien.

Ook de illustrator en auteur Pieter Gaudesaboos (33) wist niet wat hij zag toen hij voor het eerst toegang kreeg tot het archief. Dagenlang doorzocht hij tientallen rekken en nam honderden foto's.

Het resultaat is Mijn allermooiste speelgoedwoordenboek , een boek met honderd eigenzinnige illustraties van speelgoedobjecten. Vergezeld van een enkel woord wil Gaudesaboos zo een alternatief bieden voor de al te saaie boeken die kinderen helpen hun eerste woorden onder de knie te krijgen. En verder is het een ode aan duurzame verbeelding. Ofte: retrospeelgoed.

Hype

'Ik ben zelf een amateurverzamelaar van speelgoed', vertelt Gaudesaboos. 'Ik voelde me de eerste keer in het Speelgoedmuseum dus als een vrouw in een schoenenwinkel. Neen, dat heb ik niet gezegd. Is die uitspraak nu seksistisch? Of strafbaar? Schrijf maar dat ik me als een kind in een snoepwinkel voelde.' Genoteerd.

Zijn ideale speelgoed is versleten. 'Een brandweerwagen met krassen in de verf of een paard met een oor af, die vind ik het mooist. Het zijn objecten die versleten zijn door uren spelplezier. Wie weet hoeveel kinderhanden er de meest hallucinante verhalen mee hebben bedacht.'

Maar na dagen onderduiken in een oud archief wilde Pieter Gaudesaboos herinnerd worden aan dat andere uiterste: de speelgoedwinkel anno 2012. 'Ontgoochelend, ja', zegt hij. 'Lelijke vormen, goedkope materialen. Als het maar flikkert en lawaai maakt. Het speelgoed vandaag is in weinig vergelijkbaar met het duurzame speelgoed van vroeger, dat voel je gewoon al aan het gewicht in je handen.' Vroeger woog het hout, vandaag wegen de batterijen. 'Speelgoed is een hype en niet langer bedoeld voor meerdere generaties. Maar nu klink ik echt oubollig.'

Frieten met mayonaise

'Laat kinderen kiezen wat ze willen eten en ze kiezen elke dag frieten met mayonaise. Als ouder moet je erop toezien dat je kind ook eens een olijf eet, bijvoorbeeld. Hetzelfde geldt voor speelgoed: zet kinderen in een speelgoedwinkel en ze kiezen er vaak het lelijkste uit. Durf je kind af en toe ook een sober en vooral mooi stuk speelgoed te geven want het is precies dat wat uitdaagt. Niet de robot met tien geluiden en vijftien kunstjes zal de fascinatie van een kind blijven prikkelen maar een eenvoudig stuk speelgoed waar een kind zelf een wereld mee opbouwt. Een pop die ze laat spreken, een auto die hij laat rijden. Precies dat mis ik: een kind kon vroeger veel meer van zichzelf in een speelgoedobject stoppen.'

Gaudesaboos zijn boek flikkert niet en maakt geen lawaai, op het geruis na wanneer je een bladzijde omslaat. De olijf onder de pluchen en opblaasbare kleuterboeken? 'Het is waarschijnlijk een van de soberste boeken voor 1,5-plussers, ja', grinnikt hij. 'Ik wilde die typische sfeer oproepen die aan speelgoed kleeft en waar wij als volwassenen nostalgisch naar terugverlangen: "Alles is goed, alles is probleemloos vrolijk." Kijk maar naar die poppen en beeldjes: ze glimlachen allemaal.'

'Soms twijfel ik wel eens. Idealiseren we onze jeugd? Ook ik had voeger een kleine spelcomputer. Mijn ouders vonden dat toen evengoed afgrijselijk, terwijl ik het nu als een retro-object in het boek heb opgenomen.'

En toch, het bewijs dat oud speelgoed soms net een tikkel uitdagender was, wordt af en toe op zijn woonkamervloer geleverd. 'Mijn petekinderen spelen met oude, houten dierenfiguren. Paarden met kapotte oren zijn doof, koeien zonder ogen blind. Dát is spelen.'

Hide text

Dat illustrator en vormgever Pieter Gaudesaboos dol is op design uit de jaren vijftig en zestig en vooral de jaren zeventig, op speelgoed én op verzamelen, was al onmiskenbaar in onder meer 1, 2, 3 piano (Lannoo, 2005) en Briek (Lannoo, 2008). Voor zijn nieuwste boek, Mijn allermooiste speelgoedwoordenboek, ‘speelde [hij] met het mooiste speelgoed van vroeger en nu en liet zich erdoor inspireren’, zo vermeldt de colofon. Het Speelgoedmuseum in Mechelen, waar Gaudesaboos op onderzoek uitging, moet een waar walhalla voor hem zijn geweest. De opgedane inspiratie heeft geresulteerd in dit knalgroene boek van 96 pagina’s. De weinig vernieuwende titel toont direct waar we hier mee van doen hebben: op elke pagina staat de naam van een bepaald soort speelgoed, dat door Gaudesaboos kleurig en herkenbaar in beeld is gebracht.
‘Een speelgoedboek om te lezen, of eentje om mee te spelen? Een stevig kunstboek voor peuters en kleuters boordevol kleurrijke prenten. Zonder twijfel de meest originele manier om jonge kinderen nieuwe woorden te leren!’ staat op Gaudesaboos’ website. Het boek biedt echter veel meer dan die educatieve component. Het is aantrekkelijk voor peuters en kleuters, maar zal ook ouders en grootouders kunnen bekoren. In een interview met Evelyne Coussens zei Gaudesaboos al: ‘Het onderscheid is zo strikt: dit is voor volwassenen, dit is voor kinderen. Ik geloof daar niet in. Wat mooi is, is even mooi voor kinderen als voor volwassenen.’ En mooi is Mijn allermooiste speelgoedwoordenboek zeker. Gaudesaboos speelt met zijn bekende ronde vormen en vrolijke, warme kleuren. Sommige platen hebben een egale achtergrond, andere objecten zijn tegen een motief afgebeeld: een ruitjesschrift, een krantencollage of iets wat lijkt op retro-bloemetjesbehang. Veel soorten speelgoed zijn sprekend in hun eenvoud, waaronder de helikopter, het paard en de rolschaats. Andere prenten zijn gedetailleerder, zoals de raket, de scheikundeset (‘rood-geel-blauw’) en de graafmachine. In tegenstelling tot bijvoorbeeld het prachtige Pistache (Lannoo, 2006), is Mijn allermooiste speelgoedwoordenboek een oase van rust zodra je het openslaat. Op elke prent staat één type speelgoed afgebeeld, meestal gecentreerd, maar soms in meerdere exemplaren over de hele pagina verspreid, zoals bij ‘kikker’ en ‘file’.
In Mijn allermooiste speelgoedwoordenboek is geen narratieve lijn te ontdekken. Gaudesaboos lijkt bij het kiezen van de volgorde van de prenten associatief te werk te zijn gegaan. Het boek begint met allerlei dieren in verschillende vormen: van mechanische kikkertjes en een pluchen kat tot een marionet in de vorm van een aapje, en de vis die bij een Gameboy-spelletje moet worden opgehengeld. Via de prent ‘circus’ maakt Gaudesaboos de overgang naar voertuigen: twee giraffen worden vervoerd in een circusvrachtwagen. Onder deze prent staat niet de dierennaam, maar het woord ‘vrachtwagen’, waarna onder meer ‘fiets’, ‘boot’, ‘vliegtuig’ en ‘driewieler’ aan bod komen. Via de speelgoedgarage wordt vervolgens de overgang gemaakt naar onder meer ‘straat’, ‘sleutel’, ‘huis’ en ‘telefoon’ enz. Niet alle associaties zijn direct even duidelijk. Soms lijkt de volgorde gebaseerd op andere criteria dan het onderwerp. Zo volgt na ‘vork, mes, lepel’, die zijn afgebeeld op een prent met rood, geel en blauw, een plaat met een scheikundige opstelling die ‘rood, geel, blauw’ is genoemd. De associatie is hier niet zozeer inhoudelijk, maar eerder gebaseerd op kleur en aantal. Soms oogt de volgorde zelfs wat willekeurig: hoe kom je van ‘letters’ en ‘cijfers’ bij ‘verliefd’ en ‘familie’?
Op originele wijze verbindt Gaudesaboos allerlei woorden aan verschillende soorten speelgoed. ‘Papa’ staat bij een groot en klein poppetje van Playmobil, de ‘molen’ is gemaakt van constructiemateriaal en het woord ‘hond’ staat onder een bord met insteekmozaïek. Er is daarmee geen één-op-één-relatie tussen tekst en beeld. Het samenspel van de prenten en de woorden beroept zich vooral op associaties, verbeelding en fantasie. Gaudesaboos geeft prachtig de leefwereld van een kind weer: insteekmozaïek is méér dan alleen insteekmozaïek als je er een hond van hebt gemaakt, en een Playmobil-poppetje verandert van een plastic object in een vaderfiguur zodra het wordt betrokken in het spel van een kind. Jammer genoeg is de associatie met speelgoed hier en daar nog onduidelijk, zoals bij de walvis, die is afgebeeld in zee onder een boot die sonarsignalen uitzendt, en bij de pinguins, die het bijschrift ‘vrolijke vrienden’ hebben meegekregen.
Het nostalgische aspect van het boek pakt niet alleen mooi uit bij bijvoorbeeld de ouderwetse pop, het hobbelpaard en de indiaan, maar zal kinderen vooral opvallen bij het meer technologische speelgoed. Gaudesaboos heeft gekozen voor nogal gedateerde modellen van een televisie, fotocamera, telefoon en computer — waarbij op die laatste dan weer heel geestig het logo van Apple is geplaatst. De illustraties kunnen leuke gesprekken uitlokken tussen jonge lezers en hun (groot)ouders. Met de kleurige, rustige prenten slaagt Gaudesaboos erin de leefwereld van kinderen, vol spel, verbeelding en fantasie, te combineren met nostalgische herinneringen aan de kindertijd van volwassen meelezers. Mijn allermooiste speelgoedwoordenboek mag daarom met recht een boek genoemd worden dat met Gaudesaboos’ handelsmerken zowel jonge als volwassen lezers zal aanspreken. Niet voor niets heb ik mij voorgenomen eens te kijken of de speelgoedgarage die ik voor mijn vijfde verjaardag kreeg en die er precies zo uitzag als de garage die Gaudesaboos heeft afgebeeld, nog ergens bij mijn ouders op zolder staat…  [Marloes Schrijvers] Hide text

In de afbeeldingen van dit 'woordenprentenboek' is speelgoed van vroeger en nu te vinden. Aan de hand daarvan kan de woordenschat van de jonge lezer/kijker worden uitgebreid. Een origineel uitgangspunt, dat kinderen uitnodigt goed te kijken. Zo is bij het woord 'hond' een hondenkop te zien, gemaakt van ministeck en bij 'voetballer' een voetbalspel. De paginagrote illustraties zijn uitgevoerd in warme tinten tegen een gedessineerde of canvasachtergrond. Het geheel ademt een sfeer van vroeger, die ook herkenbaar is in de afgebeelde voorwerpen (van opwindkikkers tot de Fisher Pricegarage, een telefoon mét draad en een blikken muziekdoosje). De illustrator – zelf verzamelaar van speelgoed – werkte voor deze uitgave samen met het Speelgoedmuseum Mechelen. Het boek is tot in de puntjes verzorgd en is genomineerd voor de Boekenpauw 2013; het omslag is door de Vlaamse Uitgevers Vereniging geselecteerd voor de prijs voor de beste boekcover. Een eigenzinnige uitgave voor kinderen vanaf een jaar of drie en voor (groot)ouders die veel zullen herkennen van hun eigen speelgoed. Vanaf ca. 3 jaar. Hide text

'Mijn allermooiste speelgoed woordenboek' is een verzameling vintage speelgoed verpakt in een grafisch jasje. Op elke bladzijde herken je als ouder wel het speelgoed dat er afgebeeld staat. Tenminste als je al een decennium of vier leeft. Een telefoon ziet er al lang niet meer uit zoals hij in het boek staat afgebeeld. De auteur is duidelijk fan van Fisher Price. In het boek vind je de kip en haan, het schaap, de garage, het familiehuis, het schuifje vol magnetische letters uit ‘het scholeke’, de brandweerwagen. Ook Playmobil en Lego hebben een plaatsje in het boek, naast een heleboel andere zaken, zoals ganzen en dobbelstenen van een ganzenbord, kleine huisjes met boompjes en figuurtjes die samen een dorpje vormen, enzovoort. Het meeste is eerder jongensspeelgoed. Herkenbaar dus, maar niet voor iedereen en zeker niet voor kleine kinderen, tenzij ze bij hun grootouders de zolder op mogen.
Elk stuk speelgoed neemt een gehele bladzijde in, alleen of in veelvoud en tegen een steeds wisselende achtergrond. Onderaan staat in grote letters een woord. Dat sluit niet altijd even goed aan bij wat je ziet op de prent. Onder een plastic popje staat bij voorbeeld het woord “zus” en onder een hert vind je het woordje “sneeuw” terug. Een woordenboek is het dus zeker niet: je kunt er niet iets mee leren benoemen en er is geen alfabetische volgorde. Het lijkt bijna dat het speelgoed gewoon voorhanden was als meest aansluitend bij een verzameling woorden die geïllustreerd dienden te worden. Gemakkelijke en moeilijkere (bv. snelheidsduivel, xylofoon, saxofoon) woorden wisselen elkaar af. Al met al toch een leuk idee om een soort woordenboek te maken dat geïllustreerd is met oud speelgoed in de vorm van prenten, tekeningen, foto’s en collages. En het is wel helemaal af, dit heerlijk nostalgische hebbeding voor wie hunkert naar de kindertijd.
Hide text