Met deze uitgave is Les passions de l'âme, het laatste werk van de filosoof van de universele twijfel en de autonomie van het ik, voor het eerst verschenen in het Nederlands. Het werd degelijk vertaald, helder ingeleid en van aantekeningen voorzien door Theo Verbeek, een van de grootste kenners van het werk van Descartes (1596-1650).

In de 17e eeuw was dit een van de populairdere werken van de naar Nederland uitgeweken filosoof, omdat het eerst in het Frans verscheen voor het naar het Latijn werd vertaald, en omdat het paste in de algemeen geldende overtuiging dat passies (hartstochten, emoties) voor de menselijke verhoudingen eenzelfde betekenis hadden als de wetten van de fysica voor de materiële wereld. Het betoog ontstond naar aanleiding van een briefwisseling tussen Descartes en Elisabeth van de Palts, oudste dochter van de naar Den Haag gevluchte Frederik de Vijfde. Deze begaafde en ontwikkelde vrouw nam contact op met Descartes om opheldering te vragen over diens opvattingen over de relatie tussen lichaam en ziel. Van langsom meer kregen deze brieven (een zestigtal over een periode van zes jaar) het karakter van een schriftelijke cursus over de moraal en de psychologie van de emoties. Hoewel het betoog in de eerste plaats als een medische verhandeling bedoeld was, liep het werk inderdaad uit op een moraal, niet van voorschriften, maar een strategie om de persoonlijke verantwoordelijkheid en vrijheid in stand te houden. Deze moraal berustte op de idee van de 'generositeit', de gave om altijd het beste te willen doen, ook als er geen geboden of verboden aan te pas komen. Een innovatieve theorie die zoals veel van Descartes' filosofische thema's de moderniteit inluidt.

Met dit boek toonde Descartes ook zijn belangstelling voor de mens en zijn functioneren. De mens als een ziel in een lichaam, maar veel minder duaal dan dikwijls wordt gedacht, en in een onderling verband dat hij substantieel heeft genoemd. Passies zijn volgens Descartes reacties van het lichaam die de ziel onvrijwillig moet ondergaan. Ze zijn volgens hem het gevolg van veranderingen in de bloedsomloop, veroorzaakt door het verschil in warmte tussen het hart ("een vuur zonder licht") en de rest van het lichaam, en worden bewust beleefd onder de vorm van droefheid, vreugde, haat, liefde, ... Deze opvatting zou in een brief aan koningin Christina van Zweden aanleiding geven tot volgende mooie zinsnede: "Immers, zoals in het geval van dorst het gevoel van een droge keel een verwarde gedachte is die ons aanzet tot een verlangen naar drinken zonder zelf dat verlangen te zijn, zo voelt men ook in het geval van liefde rondom het hart een soort warmte en in de longen een grote overvloed van bloed, zodat men als vanzelf de armen spreidt in een gebaar van omhelzing." [Jan Baes] Hide text

De Franse filosoof Descartes (1596-1650) staat bekend als een dualist. Ziel en lichaam, denken en uitgebreidheid zijn geheel gescheiden eigensoortige substanties. Het lichaam is een automaat die zich gedraagt naar de wetten der mechanica en de ziel staat daar los van; zij kan in vrijheid denken, zij het liefst wel naar de wetten van de rede. De menselijke hartstocht past maar moeilijk in dat beeld. Vandaar misschien dat Descartes' verhandeling over de passies van de ziel nooit de aandacht heeft gekregen van zijn 'Discours' of zijn 'Méditations'. Gelukkig is er nu, voor het eerst sinds de vorige vertaling uit 1656, een volledige vertaling in het Nederlands (de vertaling in 'De uitgelezen Descartes' uit 1999* bevat maar ongeveer tweederde deel van de tekst). De voortreffelijke vertaling en uitvoerige annotatie is van de hand van Theo Verbeek, een kenner bij uitstek. Fascinerende lectuur, uitermate leesbaar en gezien de huidige belangstelling voor mind-body problematiek weer hoogst actueel.