Naar aanleiding van 35 jaar 'SF en Fantasy' bij uitgeverij M zijn een drietal 'Fantasy Classics' (zie ook p. 423) uitgebracht. Daarbij werd gekozen "voor die boeken en auteurs die inmiddels wereldwijd hun sporen verdienden of om een andere reden een klassieke status genieten. Het werk van J.R.R. Tolkien, het ijkpunt van de moderne fantasy, staat bij keuze en samenstelling centraal." Als een van die boeken verscheen Arthur, koning voor eens en altijd van T.H. White.

Het verhaal van koning Arthur is bekend. De bastaard van de Britse koning Uther Pendragon, opgevoed door de tovenaar Merlijn, wordt koning door een zwaard uit een steen te trekken. Middels de Ronde Tafel weet hij de strijdlust van zijn ridders op nobele zaken te richten, tot het najagen van de Heilige Graal toe. Hij brengt het Britse rijk voorspoed, maar tegelijkertijd ontwikkelt zich zijn persoonlijk drama, waardoor hem uiteindelijk alles uit handen glipt. Zijn vrouw Guinevere heeft een verhouding met zijn beste vriend Lancelot, en Mordred, de zoon die hij bij zijn halfzuster verwekte, keert zich tegen hem.

De in 1906 in India geboren White leefde vanaf 1911 in Engeland, waar hij leraar werd en zich verdiepte in de Middeleeuwen. In 1927 debuteerde hij met Loved Helen and other poems. Het was de tijd waarin fantasy als genre nog niet bestond maar -- o.a. in navolging van Edgar Allan Poe, Lord Dunsany en H.G. Wells -- de belangstelling voor het fantastische al volop groeide. Tolkien schreef al aan In de ban van de Ring. Ook White bleek een hang naar het fantastische te hebben: Earth stopped, or Mr Marx's sporting tour (1934) over een wereldvernietigende holocaust, verhalen over het bovennatuurlijke met horrorelementen in Gone to ground (1935). Deze neiging tot het fantastische en zijn belangstelling voor de Middeleeuwen leidde tot een zeer levenskrachtige kruisbestuiving.

White begon op eigentijdse wijze het 15e eeuwse Le morte d'Arthur van Thomas Malory opnieuw te verwoorden en in 1938 verscheen The sword in the stone, over de jeugd van Arthur, als kinderboek. In 1939 volgde The witch in the wood en in 1940 The ill-made knight. In 1941 voegde White de drie boeken samen tot Arthur, koning voor eens en altijd, uitgebreid met een laatste deel, dat pas in 1977 als zelfstandig boek werd gepubliceerd. Maar de uitgever wilde het niet hebben omdat het te pacifistisch was. Pas nadat Tolkiens In de ban van de Ring was verschenen en de moderne fantasy zich begon uit te kristalliseren, werd het in 1958 uitgegeven. En het werd een wereldsucces. Dat het tot de fantasy wordt gerekend, is begrijpelijk, maar niet geheel terecht. White nam het klassieke werk van Malory als uitgangspunt en behandelde het als een historisch document. Hij gebruikte zijn kennis van de Middeleeuwen en refereert ook geregeld aan Malory. Geen heroïsche steekspelen, maar klunzige, vaak zelfs koddige duels. Geen nostalgie maar een primitieve, weinig begerenswaardige wereld. Geen helden, maar mensen van vlees en bloed. De magie van Merlijn, ten onrechte vaak beschouwd als hét kenmerk van fantasy, komt eigenlijk alleen in het eerste deel voor, oorspronkelijk bedoeld als kinderboek. Daarin is de magie deels symbolisch voor de menselijke evolutie en deels een vorm om kritiek te leveren op de menselijke samenleving, vooral op het toenmalige nationalisme. White toont de lezer met kennis van zaken een historische wereld en nam daarbij het boek van Malory als uitgangspunt. Het is niet voor niets dat deze op mythen gebaseerde literatuur wel eens is aangeduid als 'historische fantasy'.

Arthur, koning voor eens en altijd, dat ver voor de moderne fantasy vorm kreeg, is dus eigenlijk geen 'Fantasy Classic', hooguit een voorloper. Maar het is wel een klassieker uit de wereldliteratuur. Een geweldig boek, waar elke lezer van zal genieten, ook zij die niet van fantasy houden, ook zij die het verhaal van Arthur al kunnen dromen. [Paul Van Leeuwenkamp] Hide text

The Once and Future King is gebaseerd op het 15de eeuwse Morte d'Arthur, waarin Malory de middeleeuwse, vnl. Franse, Arthur-romances heeft verzameld en in Engels proza vertaald. White's hervertelling maakt het verhaal rondom koning Arthur - het ontstaan en uiteenvallen van de ronde tafel, de speurtocht naar de graal, de verboden liefde van Lancelot en Guinevere, de dood van Arthur en de ridders en de ondergang van het koninkrijk t.g.v. verraad en trouweloosheid - zeer goed leesbaar voor de moderne lezer. Het is algemeen geroemd als een meesterwerk. Paperback, normale druk.