Toen ik onlangs door de jongste herdruk -- de zeventigste al -- van Thea Beckmans populaire boek Kruistocht in spijkerbroek (1972) bladerde, werd ik overvallen door jeugdsentiment. Even leek het alsof ik, net als het hoofdpersonage, met de ,,materietransmitter'' naar het verleden werd teruggeflitst. Niet, zoals Dolf Wega, naar de kinderkruistocht van 1212, maar naar mijn eigen kindertijd. Ik was weer dertien en in de ban van de sterke, ondernemende heldinnen uit Beckmans historische jeugdromans, koppige meisjes die allerminst bang waren uitgevallen en in opstand kwamen tegen de beperkingen die hun in de ruige mannenwereld werden opgelegd. Zoals Marije uit Geef me de ruimte!, die haar vlechten afknipt, zich als jongen vermomt en naar Frankrijk vlucht om aan een gedwongen huwelijk te ontkomen; of de rebelse Hasse Simonsdochter, die thuis wordt verstoten omdat ze een ,,wisselkind'' zou zijn en zich aansluit bij een huurlingenbende. ,,Over meisjes die zoiets in zich hebben, schrijf ik nou eenmaal graag. Over kreukelkindertjes wordt al genoeg geschreven,'' zei Beckman daarover ooit in een interview. Dat haar personages denken en handelen als twintigste-eeuwers en dus anachronistisch zijn, wat haar wel eens wordt verweten, stoorde me niet in het minst. Zo kon ik me des te beter met hen identificeren.

Thea Beckman is in de eerste plaats een verteller van verhalen. Spannende, dikke pillen zijn haar handelsmerk. ,,Boeken van het grote gebaar,'' noemde haar collega Wim Hofman ze. Zo schreef ze een trilogie over de Honderdjarige Oorlog -- Geef me de ruimte! (1974), Triomf van de verschroeide aarde (1977) en Het rad van fortuin (1978) -- en de Thule-trilogie, waarin ze een futuristische, door vrouwen geleide ideale maatschappij schetst. Daarnaast publiceerde ze ook enkele eigentijdse geëngageerde romans en een paar fantasieverhalen voor jonge kinderen. Maar het best voelt ze zich thuis in het historische genre. Ze heeft duizenden kinderen aan het lezen gezet. Van haar boeken werden meer dan anderhalf miljoen exemplaren verkocht. In haar prijzenkast verzamelde ze een Gouden en twee Zilveren Griffels, naast verschillende internationale prijzen en enkele bekroningen door de Nederlandse Kinderjury. Haar boeken zijn in veertien talen vertaald. Het is een indrukwekkend palmares. Toch heeft de schrijfster in de loop van haar carrière ook heel wat kritiek te verduren gekregen. Critici storen zich vooral aan haar vlakke, slordige stijl en haar clichématige taalgebruik.

Eind juli wordt deze grote dame van de jeugdliteratuur tachtig, en dat wordt onder meer gevierd met de publicatie van een nieuw boek. Gekaapt! speelt zich af in 1399 in de hanzestad Kampen, nu een onbeduidend provinciestadje, toen een belangrijke handelshaven. Gerlof is de enige zoon van de rijke koopman Pieter Eekhout. Hij is vijftien en mag voor het eerst zijn oom vergezellen op zakenreis. Maar de zee is niet zonder gevaar. Op weg naar Londen wordt hun schip gekaapt door de bende van Godeke Michaels en Claus Stortebeker, de beruchtste piraten van de Westerzee. Gerlof en zijn oom worden maandenlang gegijzeld. Ze worden pas vrijgelaten wanneer Pieter Eekhout een vorstelijk losgeld heeft betaald.

Gerlof is woedend. Wanneer de hanzesteden besluiten een strafexpeditie te ondernemen tegen de piraten, wil hij zich aanmelden als vrijwilliger. Maar Pieter Eekhout ziet zijn enige zoon liever geen risico's lopen, en vaders wil is (voorlopig) wet.

Dat geldt ook voor Gese, Gerlofs oudere zus, een typisch Beckman-personage: strijdbaar, onafhankelijk en koppig. Zij is smoorverliefd op Simon van Utrecht, de knappe ,,schipheer'' uit Hamburg die Gerlof en zijn oom na hun gevangenschap veilig heeft thuisgebracht. Maar Pieter Eekhout wil niets van een huwelijk horen. Gese moet trouwen met de man die hij voor haar zal uitkiezen, iets waar zijn dochter zich uit alle macht tegen verzet.

Gekaapt is een klassiek avonturenverhaal met een feministisch tintje. Alle Beckman-ingrediënten zijn aanwezig: een vleugje avontuur, een portie heldenmoed, een snuifje onmogelijke liefde en een happy end. Door beurtelings in te zoomen op de lotgevallen van Gerlof en Gese creëert Beckman afwisseling in het verhaal, en zet ze het contrast tussen de bewegingsvrijheid van Gerlof, die als leerling-koopman de hanzesteden afschuimt, en de kleine leefwereld van zijn zussen, die beperkt is tot de naailes, de kerk, de markt en de huiskamer, extra in de verf.

Het pleit voor de schrijfster dat ze het verleden niet idealiseert. Valse romantiek is haar vreemd, de zeerovers zijn nietsontziende moordenaars die, wanneer ze in handen vallen van de hanzesteden, op het schavot een wrede dood tegemoet gaan. Helaas heeft Beckman de historische informatie die ze wil meegeven niet altijd even handig in het verhaal verwerkt. Zo onderbreekt ze bijvoorbeeld abrupt het verhaal om uit te leggen wat een kogge is, waardoor die informatie nogal expliciet en artificieel overkomt. Jammer is ook dat niet alle personages psychologisch even goed zijn uitgewerkt. Vooral Gerlof en oom Josef zijn wat kleurloze figuren, en de plotse ommezwaai van Pieter Eekhout, die uiteindelijk besluit Gese en Simon toch zijn zegen te geven, wordt niet echt gemotiveerd.

Ook op de stijl valt ten slotte een en ander aan te merken -- het oude zeer. De tekst en de dialogen worden ontsierd door stroeve zinswendingen en een wat belegen woordkeuze. Maar dat vergeef je de schrijfster graag omdat ze haar verhaal met zoveel vaart en vakmanschap vertelt.

Gekaapt! is, kortom, een spannend, pretentieloos avonturenverhaal. Maar het is zeker niet Thea Beckmans beste werk.

Hide text

Thea Beckman viert 80ste verjaardag met een nieuw historisch boek

BUNNIK -

"Tja, dat 'grand old lady'-gedoe...," zucht Thea Beckman in haar sobere rijtjeshuis in Bunnik, een rustig plaatsje in de buurt van Utrecht, waar ze alleen woont ("ik was enig kind, dus ben gewoon mezelf goed bezig te houden"), "het lukt me maar niet om verwaand te zijn en dat etiket geweldig te vinden (lacht)."

'Gekaapt!' speelt in het 14de-eeuwse Kampen, nu een provinciestadje aan het IJselmeer, toen een belangrijke hanzestad aan de Zuiderzee. Centraal in het boek staat de beruchte kaperjager Simon van Utrecht, die in Kampen een bruid vindt. "Simon van Utrecht is een historisch personage dat het zelfs tot burgemeester van Hamburg schopt," vertelt Beckman, "maar of en met wie hij getrouwd was, weten we niet. Dat heb je nou altijd met historische figuren: de echt essentiële informatie ontbreekt (lacht). En die verzinnen we er dan bij."

Bloedt uw hart niet als u historische correctheid moet rijmen met fictie?

Thea BECKMAN: "Nee hoor. Ik schrijf ook geen wetenschappelijk dissertaties, maar gewoon een verhaal. Ik moet wel oppassen niet te ver door te schieten met fantaseren. 't Moet geloofwaardig blijven."

'Gekaapt!' verschijnt vijf jaar na uw vorige boek, 'Vrijgevochten'. Eerlijk gezegd dachten we dat u met pensioen was...

"Misschien ben ik dat nu ook en was dit mijn laatste boek. Op mijn leeftijd schiet het schrijven niet meer zo op, weet je. Maar misschien krijg ik binnenkort wel weer een goed idee. Ik zou graag nog eens iets met Ierland doen, ik ben dol op dat land. Tja, ik krijg toch nooit alles geschreven wat ik zou willen schrijven."

Thule

'Gekaapt!' is een klassiek avonturenverhaal met piraterij en romantiek, tjokvol historische info. Maar toch ook opvallend fris geschreven, zonder historische overdaad en de relaties tussen personages staan centraal: zo is er het conflict tussen Gese, Simons uitverkorene, en Pieter Eeckhout, haar strenge vader en tevens belangrijk Kampens zakenman, die Simon maar een avonturier vindt. En het conflict tussen Eeckhout en zoon Gerlof, die wel wat meer wil dan zijn vader opvolgen.

Beckman heeft in haar bijna 50 jaar lange loopbaan als schrijfster behoorlijk wat geëmancipeerde personages neergezet en links en rechts maatschappijkritiek (milieu, kinderverwaarlozing...) gegeven. Ook haar historische romans bevatten meer dan louter sterke verhalen in een ver verleden: zo doet 'Kruistocht in spijkerbroek' je nadenken over demagogie, is 'Hasse Simonsdochter' een sterk, onafhankelijk meisje, is 'De stomme van Kampen' het verhaal van de overwinning op een handicap (schilder Hendrik Avercamp was doofstom).

U heeft ook andere dan historische boeken geschreven, zoals 'Wij zijn wegwerpkinderen', 'Wonderkinderen' of de Thule-trilogie (een sf-verhaal waarin na een atoomramp het ontdooide Groenland een nieuw Eden wordt, bestuurd door vrouwen). Stoort het u dat men u altijd een historisch jeugdauteur noemt?

"Ach welnee, ze zetten je gewoon graag in een hokje. Persoonlijk wil ik vooral herinnerd worden om de Thule-boeken."

Omwille van hun sterk feministische inslag?

"Nee hoor, omdat het schrijven toen zo vlot ging. Ze gingen zo lekker. En ik kon er veel in kwijt over hoe ik de wereld zie, ja. Maar dat was niet het opzet. Zo bewust schrijf ik niet, ik ben meer iemand die gewoon doet wat haar invalt."

Toeval

Beckman: "'Hasse Simonsdochter' (over de 15de-eeuwse huurlingenaanvoerder Jan van Schaffelaar, nvdr.) is ook altijd één van mijn favorieten geweest." In de spartaanse woonkamer is de originele cover van dit boek zowat de enige opsmuk. "Weet je, filmmakers zijn zo eigenwijs: waarom verfilmen ze nou niet 'Hasse'? Dat is zo'n mooi boek én veel makkelijker te verfilmen dan 'Kruistocht in spijkerbroek': de locaties zijn allemaal hier in de buurt en nog bij de hand. Ik begrijp dat niet."

'Kruistocht in spijkerbroek' is wel uw bekendste boek. Uw eerste historische boek dat meteen een Gouden Griffel won. En het zal ongetwijfeld spectaculaire beelden opleveren.

"En dat terwijl het maar bij toeval tot stand kwam. Ik rommelde in die tijd maar wat aan, ik deed zelfs aan journalistiek, en wou me specialiseren in één ding. Dat werd jeugdliteratuur en zoekende naar een onderwerp kwam ik op de kinderkruistocht uit. En dat leek me wel wat, omdat het over jeugd ging. Het werd zo'n succes dat de uitgever meer van hetzelfde wou. Dat werd de trilogie rond de 100-jarige oorlog. En zo werd ik dus bij toeval 'historisch auteur'."

Bent u betrokken bij de verfilming van 'Kruistocht in spijkerbroek'?

"Nee, daar heb ik geen verstand van. Ik zou maar in de weg lopen."

U bent eigenlijk Rotterdamse. Enig kind, oorlogstijd, jong gehuwd, drie kinderen: tijd om te studeren was er niet. U bent pas later een middelbareschoolopleiding gaan volgen en daarna nog psychologie aan de unief van Utrecht. U bent een leergierig iemand.

"O ja, je hebt - zeker als schrijver - je leven lang plezier van wat je leert. Ik heb er geen enkele moeite mee voor elk boek te moeten studeren over een historische periode. Als lezers me tips vragen om ook schrijver te worden, antwoord ik altijd dat ze goed hun best moeten doen op school. Klinkt saai, maar je kan nooit genoeg weten of kennen. Dat komt vroeg of laat altijd van pas."

Tussen haakjes: hoewel u ze hebt meegemaakt, hebt u nooit geschreven over de moordende bombardementen tijdens WO II op Rotterdam?

"Dat was erg genoeg. Ik wil ze niet nog eens beleven door erover te schrijven."

U hebt 50 jaar jeugdliteratuur van nabij meegemaakt. Volgt u het nog een beetje?

"O ja hoor. Ik kan niet wachten op de nieuwe Harry Potter..."

Hide text

Horen doet ze niet meer zo goed, en haar rugpijn houdt haar vaker van haar schrijfmachine weg dan haar lief is. Maar voor het overige maakt Thea Beckman -- volgende maand 80 -- het prima. Tegen kerst 2004 is haar bestseller Kruistocht in spijkerbroek in de bioscoop te zien en met Gekaapt! heeft ze een nieuwe historische jeugdroman klaar. ,,Ik had er nog eens zin in. En straks misschien opnieuw. Ik ben een schrijfster , moet je weten.''

The Grand Old Lady van de Nederlandstalige jeugdliteratuur, zo noemt uitgeverij Lemniscaat Thea Beckman graag. Op dertig jaar tijd verkocht ze meer dan anderhalf miljoen boeken. Hele generaties zijn opgegroeid met Kruistocht in spijkerbroek -- zeventig drukken! --, Geef me de ruimte en Triomf van de verschroeide aarde . Volgende maand krijgt ze een groot feest voor haar tachtigste verjaardag.

U blijft stevig doorpennen!

Thea Beckman: ,,Het gaat niet zo snel meer, hoor. Vroeger had ik bijna elk jaar een boek uit, maar dat lukt niet meer. Telkens als ik achter de schrijfmachine kruip, krijg ik hevige rugpijn. Mijn rug is gewoon kapot.''

Voor 'Gekaapt!' belandde u opnieuw in de middeleeuwse havenstad Kampen, net als in 'Hasse Simonsdochter' en 'De stomme van Kampen'.

,,Tja, in Kampen hebben ze twee archieven met prachtig materiaal. Bovendien is daar een middeleeuws kofschip nagebouwd. Kampen was een heel belangrijke doorvoerhaven, zoals Rotterdam vandaag. Als je dan over kapers op de Oostzee schrijft, kan je moeilijk om die stad heen. Maar voor elk boek zoek ik heel veel op. Ik kan niet zomaar wat verzinnen.''

Met koopmansdochter Gese voert u weer een eigenzinnige heldin op. Die stoutmoedige meisjes leverden u het etiket van feministe op.

,,Als ik een boek zou schrijven over een sullig meisje dat alles doet wat van haar verwacht wordt en hele dagen thuis zit, dan wil geen mens dat lezen. Ik heb altijd meisjes geportretteerd die niet over zich heen lieten lopen, dat is waar. Maar dat zijn daarom geen evenbeelden van mezelf, hoor.''

In de Thule-trilogie beschrijft u wel een futuristische wereld waarin de vrouwen baas zijn.

,,Ik vond het gewoon leuk om eens zo'n maatschappij te ontwerpen. Voor de rest moet je er niet te veel achter zoeken. In mijn boeken zitten geen dubbele bedoelingen. Wel is het zo dat niemand waardenvrij schrijft. Je eigen opvattingen zitten er altijd in, maar dat heeft met je karakter te maken.''

Maar de wereld zou wel beter af zijn met meer vrouwen aan de top?

,,Waarschijnlijk wel. Vrouwen hebben een zorginstinct, terwijl mannen vooral last hebben van hun ego. Er is de laatste jaren wel wat veranderd, maar we leven nog altijd in een mannenmaatschappij. België of Nederland heeft nog nooit een vrouwelijke premier gehad. En vrouwelijke ministers zijn vaak excuus-Trusen, want op hun kabinet maken de mannen toch weer de dienst uit.''

Nooit slim genoeg

Heeft u zich bij 'Gekaapt!' niet afgevraagd of de jeugd u nog zal lusten?

,,Wil jij weten hoe oud de schrijver is als je een boek leest? Nee toch? En mijn stijl kunnen ze blijkbaar best pruimen, want mijn boeken worden nog steeds verkocht en ik heb nog altijd geen klachten gekregen.''

Lezen kinderen minder dan vroeger?

,,Daar heb ik nog niets van gemerkt. Ik krijg nog evenveel brieven, meestal van meisjes van 12 of 13 jaar: 'Ik wil ook schrijfster worden, heeft u een tip voor me?' Dan antwoord ik altijd dat ze maar goed hun best moeten doen op school, want je kan nooit slim genoeg zijn. Meer tips heb ik niet.''

'Kruistocht in spijkerbroek' wordt verfilmd. Maakt u dat niet trots?

,,Eigenlijk doet me dat niks. Film is een heel ander medium, waar ik geen verstand van heb. Ik ben trots op mijn boeken, maar met de film ga ik me niet moeien. Ik zou daar alleen maar in de weg lopen.''

Ze kunnen dat prachtige boek van u wel verknoeien.

,,Dan is het hun schuld, niet de mijne. Ik maak me er in elk geval niet druk over.''

Alle talenten gebruikt

U hebt behoorlijk wat kritiek moeten verdragen in uw carrière: fletse stijl, oppervlakkige karakters. Deed dat pijn?

,,Meestal kwam die van mensen die een vreselijke hekel aan mij hadden. Toen de Thule -trilogie voltooid was, vond een criticus dat het net een zak Engelse drop was. Je eet er eentje en nog eentje en nog eentje, tot de hele zak leeg is, en dan ben je misselijk. Zo had hij die drie boeken ervaren. Vind je dat geenó nzin? Dat is toch niet normaal. Dus daar hoef ik me niets van aan te trekken.''

Hadden ze soms niet een beetje gelijk?

,,Luister, het volmaakte boek bestaat niet. Daar ben ik me heel goed van bewust. Er valt altijd wel wat aan te merken, maar het zal me een zorg wezen. Dat ze het zelf maar eens doen, denk ik dan.''

Op 23 juli wordt u tachtig. Doet u dat wat?

,,Nou, het is mooi meegenomen.''

Kan u tevreden op uw leven terugblikken?

,,Niemand is ooit helemaal tevreden. Je vindt altijd wel een paar minpunten, maar dromen hoe het anders had moeten lopen, is het onvruchtbaarste wat je kan doen. Daar heb ik me nooit mee beziggehouden. Mijn man is al tien jaar dood, maar we hadden een heel goed huwelijk. Ik heb drie aardige kinderen en vijf leuke kleinkinderen. Ik heb al mijn talenten gebruikt, en dat is het dan. Wat kan een mens zich nog meer wensen? Wanneer ben je gelukkig? Ik weet het niet, maar ik ben best tevreden met het leven

QUOTE

,,Vrouwen hebben een zorginstinct, mannen hebben vooral last van hun ego''

Hide text

Kampen, 1399. Gerlof, 15 jaar oud, zoon van een rijke koopman, gaat, onder de hoede van zijn oom, voor het eerst mee op handelsreis om de havens en markten van het Hanzeverbond te leren kennen. Midden op zee wordt het schip gekaapt door een beruchte piratenbende. Gerlof en zijn oom worden gegijzeld en Gerlofs vader moet een flink losgeld betalen om ze vrij te krijgen. Gerlof is woedend en, tegen de wil van zijn vader, sluit hij zich aan bij een strafexpeditie tegen de piraten. Vader Eekhout heeft ook problemen met Gerlofs oudste zusje Gese, de tweede hoofdpersoon in dit boek. Zij is een (typisch Beckmanse) zelfstandige jonge meid, die verliefd wordt op de aantrekkelijke schipheer Simon van Utrecht, waar haar vader niets van weten wil. Beckman schreef meer boeken over de Hanzestad Kampen (Hasse Simonsdochter, De Stomme van Kampen, Het wonder van Frieswijck). 'Gekaapt!' is een aardig, goed geschreven, boeiend verhaal voor kinderen vanaf ca. 11 jaar. Geen illustraties, kleine druk.