Een voddenventer genaamd Hadi verliest zijn compagnon bij een van de vele, dagelijkse bomaanslagen. Als Hadi naar het mortuarium gaat om het stoffelijk overschot van zijn vriend in ontvangst te nemen, blijkt in de chaos aldaar geen enkel compleet lichaam te vinden. 'Sprokkel er maar een bij elkaar', zegt een medewerker. 'U kunt bijvoorbeeld die hand en die voet pakken.'

Hadi neemt een incompleet lijk mee naar huis en besluit het aan te vullen met resten die hij op straat aantreft na nieuwe aanslagen. Die naait hij aan het lichaam vast. Na de vondst van een losse neus weet hij eindelijk het lijk te voltooien, maar dan - u raadt het al - komt het tot leven en verdwijnt.

Dit is althans hoe Hadi, flink aan de drank en een gretige verhalenverteller, het zelf uit de doeken doet in zijn stamcafé, aan wie het maar horen wil. Aanvankelijk doen de toehoorders er lacherig over, maar dan besluit een journalist het verhaal op te tekenen voor een veelgelezen weekblad. Op de voorpagina de kop: 'Frankenstein in Bagdad', vergezeld van een foto van Robert De Niro als het monster uit de verfilming van Mary Shelleys horrorklassieker.

De Frankenstein-figuur, door Hadi 'Dinges' genoemd, wordt nu het gezicht van de angst die in Bagdad leeft. Elke onverklaarbare moord, elke verdachte verschijning wordt aan Dinges toegeschreven. Verzinsel of niet: de angst maakt hem echt.

De journalist van het Frankenstein-stuk weet, via Hadi, zijn dictafoon aan Dinges toe te spelen. Als hij het apparaatje terugkrijgt, blijkt het monster een lange monoloog te hebben ingesproken. Dinges is aan het moorden geslagen, zo vertelt hij, om de slachtoffers uit wier lichaamsdelen hij is opgebouwd, te wreken. Telkens wanneer een slachtoffer gewroken is, begint het betreffende lichaamsdeel weg te rotten, waarna het losraakt. Het monster repareert zichzelf dan weer met stukken van nieuwe onschuldige slachtoffers, die op hun beurt gewroken moeten worden. Het is een proces waar geen einde aan komt, want er blijven slachtoffers vallen.

Zo wordt de figuur van Dinges een symbool voor het vendetta-achtige geweld in Irak, dat geen einde kent omdat elke moord om een antwoord vraagt, en omdat elk slachtoffer in de ogen van zijn tegenstander een dader is.

Acrobatische toeren

Het wonderlijke is dat Saadawi dit alles heeft verpakt in een lichtvoetige roman die knettert van het vertelplezier. Het boek zit vol speelse verwijzingen naar de Angelsaksische, de Russische én de Arabische literatuur, naar islamitische tradities, christelijke heiligen en Joodse symbolen. In deze onsentimentele vertelling is niemand een zielig slachtoffer, veel personages zijn niet eens sympathiek en juist dat maakt hen intrigerend, levendig, écht.

Daarnaast haalt Saadawi acrobatische toeren uit met de geloofwaardigheid: voortdurend twijfelen de personages of Dinges wel echt bestaat, terwijl dat telkens ook weer wél aannemelijk wordt gemaakt. Aan het einde rest bij de lezer totale verwarring, en de indruk dat de ongeloofwaardige elementen van het verhaal geloofwaardiger zijn dan de realistische.

Saadawi won met zijn roman in 2014 de prestigieuze International Prize for Arabic Fiction, en de Engelse vertaling belandde in 2018 op de shortlist van de Man Booker International Prize. Met zo'n reputatie is het vreemd dat het boek, toch al zo'n twee maanden geleden in Nederlandse vertaling verschenen, vrijwel nergens in Vlaamse of Nederlandse media besproken is.

Als ik even mag speculeren: ik heb het vermoeden dat we in Noord-Europa liever lezen over mensen uit oorlogsgebieden die 'zielig' zijn. Vluchtelingen die odysseaanse ontberingen lijden op de Middellandse Zee en vervolgens wegteren in een opvangkamp. Zulke verhalen bevestigen ons in het idee dat bij ons alles beter is, en logischerwijs iedereen uit het Midden-Oosten liever hierheen komt.

Maar in het Irak van Saadawi wordt nauwelijks gevlucht. Zijn personages laten zich niet definiëren door de burgeroorlog, zij hebben de superieure westerling niet nodig. Integendeel. Impliciet toont Saadawi hoe westerse interventies, met name de oorlog van 2003, hebben bijgedragen aan de totale hel die Irak jarenlang geweest is. Geen prettige boodschap, maar juist dat kan de kracht zijn van grote literatuur: ons ongemakkelijke waarheden in het gezicht smijten.

De Geus, 352 p., 21,50 euro. Vertaling: Djûke Poppinga.

Masquer le texte

Frankenstein in Bagdad heeft qua stijl en toon weinig gemeen met het boek van Mary Shelley. Het is absurdistisch, niet gotisch-romantisch. Schrijver Ahmed Saadawi kreeg het slimme idee om het beroemde Frankensteingegeven te gebruiken voor een verhaal over het versplinterde Irak van na de Amerikaanse invasie uit 2003.

Het land wordt geteisterd door aanslagen, angst regeert. Irak is een ingewikkelde mix van mensen van verschillende rassen, stammen en sociale achtergronden, een lappendeken dus. Saadawi toont dit aan de hand van zijn 'monster', dat de naam Dinges draagt. Voddenman Hadi heeft hem samengesteld uit lichaamsresten van oorlogsslachtoffers. Want iemand die een lichaamsdeel mist, kan geen begrafenis krijgen. Op de dag dat Hadi het samengestelde lijk wil begraven, is het verdwenen. De geest van een hotelbewaker die omkwam bij een bomaanslag, heeft zich in het kadaver genesteld. Dinges ontwaakt en wordt een protestfiguur die wraak neemt op de moordenaars van alle slachtoffers van wie hij een lichaamsdeel draagt. Na verloop van tijd gaat hij zich afvragen of zijn missie wel de juiste is. Het daagt hem dat 'misdadigers en slachtoffers op een veel ingewikkeldere manier met elkaar verknoopt waren' dan hij voor mogelijk had gehouden.

Frankenstein in Bagdad is een epische roman met tientallen personages - de namenlijst achterin is geen overbodige luxe. De verteller houdt de touwtjes strak gespannen, wel weidt hij af en toe uit, net als Hadi, nog zo'n geboren verteller. Soms klinkt de auteur te uitleggerig.

Maar Sadaawi's gevoel voor humor is feilloos en hij laat de complexiteit van een oorlogsgebied zien zonder zwaar op de hand te klinken. Bovendien is de manier waarop hij Dinges inzet - het 'monster' dient ook als verloren zoon voor een moeder die al jaren wacht op de terugkeer van haar kind uit oorlogsgebied - vernuftig. Saadawi, die genomineerd werd voor de Man Booker International Prize, is een interessante ontdekking.

Vertaald door Djûke Poppinga, De Geus, 320 blz., 21,50 € (e-boek 12,99 €). Oorspronkelijke titel: ­'Frankenstain fie Baghdaad'.

Masquer le texte

Het verhaal speelt zich af vlak na de Amerikaanse invasie in Irak. Hadi, een oude voddenman, vindt lichaamsdelen van gestorven mensen op straat en naait ze aan elkaar. Zonder dat hij het merkt creëert hij zo een monster, genaamd Crimineel X, ofwel Dinges. Dinges zaait angst en terreur, maar buurvrouw Elishva verwelkomt hem in haar huis als vervanging voor haar overleden zoon. Ook Faraj, de makelaar, Mahmoud al-Sawadhi, een journalist, militaire functionarissen, caféhouders, sekswerkers en de buren in Steeg 7 raken geobsedeerd door Dinges. Een namenlijst achterin helpt de lezer met de Arabische namen. Uiteindelijk wordt Crimineel X gearresteerd. Ahmed Saadawi (Irak, 1973) won met dit boek de Internationale Prijs voor Arabische Fictie. Het is een absurdistisch en surrealistisch verhaal, humoristisch ook, en het wordt vlot verteld. Tegelijkertijd handelt het ook over de trauma’s en de nasleep van de oorlog die van Bagdad een slachthuis hebben gemaakt. Fantasie en werkelijkheid lopen door elkaar. In mooi Nederlands vertaald. Masquer le texte