Enkele jaren na zijn veelbesproken boek Wij zijn ons brein ging hersenonderzoeker Dick Swaab samen met Jan Paul Schutten de uitdaging aan om zijn bestseller toegankelijk te maken voor een jonger publiek. De samenwerking resulteerde in een heel apart boek dat, of het je nu kan overtuigen of niet, de aandacht trekt.
Het boek is opgevat als een fictieve e-mailconversatie tussen Swaab en de tweeling Ionica en Jelle Huygens, die informatie willen voor hun spreekbeurt over het brein. Binnen dit humoristische kader worden we door veertien hoofdstukken geleid. Door het vraag- en antwoordformat gaat het steeds om overzichtelijke, vrij korte stukken tekst, die bovendien regelmatig afgewisseld worden met een cartoon.
Met zijn 217 bladzijden telt deze versie minder dan de helft van het oorspronkelijke boek. Een aantal hoofdstukken zijn weggelaten, van experimenten worden enkel de belangrijkste resultaten verwoord en Swaabs filosofische beschouwingen worden lang niet zo uitgebreid weergegeven. De veertien hoofdstukken die wél besproken worden, zijn ingekort én behoorlijk vereenvoudigd qua taalgebruik.
De algemene sfeer van het boek wordt bepaald door zes hoofdstukken die al in de volwasseneneditie heel wat controverse uitlokten. Swaab tracht menselijk gedrag wetenschappelijk te verklaren vanuit de werking van de hersenen. Daardoor worden de input vanuit de omgeving en de emotionele factoren echter té sterk geminimaliseerd, wat uiteraard leidt tot negatieve reacties van gedragswetenschappers.
Het hoofdstuk dat onze vrije wil zonder pardon herleidt tot een fabel, doet waarschijnlijk nog het meeste stof opwaaien. Swaab stelt dat alles wat een mens denkt te willen, voorgeprogrammeerd is in de hersenen. Het is belangrijk dat we ons realiseren dat deze reeks experimenten over puur motorische beslissingen gaat.
Hoe Swaab het concept vrije wil definieert, is hier niet erg duidelijk. Niemand zal tegenspreken dat de sturing door ons brein volledig vrij handelen onmogelijk maakt. Vrije wil kan echter mijns inziens opgevat worden als ons bewuste ik, dat als drager van emoties, overtuigingen, persoonlijke ervaringen en onbewuste kwetsuren uit het verleden het eigen handelen op uitgekozen momenten kan sturen. Vanuit dit standpunt bekeken, is vrije wil juist wél prominent aanwezig bij elke mens.
Als we terugblikken over het hele boek valt meteen op dat Swaab voor elk gedrag in de hersenen een precieze oorsprong kan aanwijzen. Hierbij gaat hij helemaal voorbij aan de recente gegevens omtrent de plasticiteit van de hersenen, hun vermogen om bepaalde taken in een ander gebied over te nemen, wanneer dat nodig blijkt.
Wat de bewerking betreft, is Jan Paul Schutten er op een schitterende manier in geslaagd om moeilijke materie in een vlotte humoristisch vorm te gieten. De inhoud daarentegen kreeg juist een méér deterministisch karakter door Swaabs persoonlijke visie zo sterk in te korten en de omstreden onderzoeksresultaten vereenvoudigd weer te geven. Het is voor jongeren moeilijk om te zien wáár de wetenschap ophoudt en de filosofie begint.
 
(Dit is een abstract van een artikel van Katrien Maris. Het is verschenen in De Leeswelp 6, 2013.)
[Katrien Maris] Masquer le texte

Jelle en Ionica willen een spreekbeurt houden over het menselijk brein en vragen hersenonderzoeker Dick Swaab per e-mail om informatie. Er volgt een ongedwongen, boeiend mailcontact over de slimste computer die er bestaat, je brein. Uit de complexe materie over dit veelomvattende onderwerp schetsen de auteurs speciaal voor jonge lezers een boeiend en overzichtelijk beeld van de functie en werking van verschillende delen van onze hersenen. Zo wordt er antwoord gegeven op vragen als: Hoe werkt het geheugen? Is er een manier om sneller te leren? Zijn jongens slimmer dan meisjes? Waarom wil je wat je wilt? Enkele thema’s die aan bod komen zijn: verschillen tussen jongens- en meisjesgedrag, het gelovige brein, bijnadoodervaringen, het puberbrein, verslavingen en vrije wil. De tekst is gedrukt in een schreefloos (dyslexievriendelijk) lettertype. Met veel, ook grappige, zwart-wittekeningen (o.a. van Peter van Straaten), -doorsneden en -foto’s. Met een register en verantwoording. Inhoudelijk ongewijzigde herdruk in handzaam formaat. Ook als luisterboek uitgebracht. Voor volwassenen verscheen de bestseller 'Wij zijn ons brein'. Deze bijzonder heldere uiteenzetting, beeldend en met humor geschreven, is een aanrader voor jongeren vanaf ca. 12 t/m 15 jaar. Masquer le texte