Geen goochelaar zonder knappe assistente. Dus werft illusionist Ronnie de oogverblindende Evie aan, een deerne die hij naar hartelust in stukken kan zagen en die hem met een stralende glimlach konijnen aanreikt. In een theater in Brighton maken ze aan het eind van de jaren vijftig furore als duo, maar in de coulissen ligt presentator Jack op de loer. Ooit waren Ronnie en Jack legerkameraden, nu strijden ze om hetzelfde meisje.

Veel meer heeft deze novelle van Booker Prize-winnaar Graham Swift niet om het lijf. Dat hoeft niet – grote talenten kunnen elk verhaal laten schitteren – maar nu oogt de bühne wel heel leeg. Geen lovertjes, geen literair getover, geen duizelingwekkende trapezezinnen. De knappe passage over Oxford tijdens de Blitz doet nog even hopen op een mooie apotheose, maar je leest vooral gemiste kansen. Evie die na de dood van haar man terugblikt op diens carrière, Ronnie die via het goochelen ontsnapt aan een arbeidersbestaan, de horror van de bombardementen op Londen: Swift laat het allemaal als een dompteur op valium door zijn vingers glippen. Rest een braaf kabbelend interludium dat nooit ontluikt of ontroert. Bizar, voor een auteur met zo’n palmares.

*

De Arbeiderspers (oorspronkelijke titel: Here We Are), 192 blz., € 21,50.

Masquer le texte

De dertiende roman van een van Engelands bekendste schrijvers draait om een trio variétéartiesten. Evie was ooit de assistente en verloofde van Ronnie, een succesvolle illusionist. Jack was de spreekstalmeester. Ronnies leven werd vooral bepaald door het feit dat hij als kind geëvacueerd werd in de oorlog. Hij kwam bij een echtpaar terecht en leerde zo het goochelvak. Evie kijkt als oude vrouw terug op haar leven, dat zich voor een groot deel afspeelde in Brighton. Het jaar 1959 is cruciaal voor het drietal. Een ingrijpende gebeurtenis in het najaar zet hun wereld op zijn kop en verandert de loop van hun levens. Swift (1949) is een meesterlijke, originele verteller die een bijzondere sfeer weet te schetsen met melancholie en humor. Voor 'De laatste ronde' kreeg hij in 1996 de Bookerprize. Zijn werk, onder andere de roman 'Waterland', werd een aantal keren verfilmd.

Hoe heeft hij het voor elkaar gekregen? Dit vraag ik me iedere keer af na lezing van een boek van Graham Swift. Want je leest het, je zit er bovenop, en toch zie je niet precies hoe hij het doet. Ademloos was ik na lezing van het spannende en breed opgezette 'Waterland' (1983), Swifts doorbraak als romancier, waarin hij schrijft over de moeraslanden van East-Anglia, en ook zijn vorige roman 'Moeders zondag' is goed. Swifts nieuwe roman 'Hier zijn we' gaat over een illusionist, heel passend voor een schrijver wiens geheim je niet zomaar ontrafelt.

Net als in 'Waterland' en 'Moeders zondag' laat Swift in 'Hier zijn we' zijn verhaal afspelen in een historisch en zeer Engels decor: de Brighton Palace Pier in 1959. Op honderden smalle, roestige pootjes steekt de pier een gevaarlijk lang eind de zee in, hij zweeft bijna en is tegelijk akelig kwetsbaar in de woelige baren. Midden op de pier staat het pronkzuchtige Palace, dat de luxe uitstraalt van de gouden jaren van de showbusiness, maar dat bij nadere beschouwing zijn beste tijd gehad heeft. De verf bladdert, het pluche is vaal geworden.

Hier treffen we drie mensen: de jonge illusionist Ronnie, zijn beeldschone assistente Evie en de charismatische Jack, de spreekstalmeester van de variétéshow waarin Ronnie avond aan avond de show steelt. Swift weet in compacte, trefzekere beschrijvingen de sfeer van de naoorlogse showbusiness te vangen. Het jaar 1959 is daarin een kantelpunt: de televisie heeft haar intrede gedaan, het oude variété heeft zijn tijd gehad en Jack voelt het als eerste aan. Maar het is niet alleen de tijdgeest die kantelt, ook de relatie tussen Ronnie, Evie en Jack is in een beslissende fase gekomen. Evie blikt hierop terug, vijftig jaar na de gebeurtenissen die hun levens veranderden.

Het verhaal begint in de Blitzkrieg, als Ronnie uit voorzorg bij zijn moeder weg wordt gehaald vanwege de zware bombardementen op Londen. Hij komt terecht bij een kinderloos echtpaar uit Oxford, dat hem liefdevol opneemt. Swift brengt op deze manier de onbekende geschiedenis van de massale evacuaties van stadse kinderen voor het voetlicht, terwijl het in het verhaal over iets geheel anders gaat: over hoe Ronnie's pleegvader hem de liefde voor het goochelvak bijbrengt, over Ronnie's wording als illusionist.

Na de oorlog leert hij in militaire dienst Jack kennen, die adviseert hem een assistente te nemen bij zijn goochelshow. Zo wordt een beroemde act geboren: Pablo en Eve - de illusionist en de mooie assistente, die gehuld in een verenpakje doorgezaagd moet worden. De goochelaar vraagt Evie ten huwelijk maar raakt vanaf dat moment de controle kwijt.

Swift heeft de opmerkelijk kalme vertelling goed in de hand, en dan bedoel ik niet strak in de hand maar juist losjes. Heel onopvallend verschuift het perspectief steeds van Evie naar Ronnie, naar Jack en weer naar Evie.

De roman is stilistisch volmaakt, Swifts taal is sereen en bedrieglijk eenvoudig. Als Ronnie zijn eerste goocheltruc voor zijn pleegouders laat zien klinkt het zo: "Hij had niet alleen iets gedaan wat op een normale manier bewonderd kon worden, hij had iets uitzonderlijks gedaan, iets wat zelfs onmogelijk was, en hij voelde in zich de macht om het te doen. Niet alleen was er vanuit het niets een vaas met bloemen verschenen, hij was zelf een ander mens geworden."

De macht in je voelen, een ander mens worden, het zijn woorden waar ik normaal gesproken niet direct van onder de indruk raak, maar hier zie je dat beeld van die plots opgedoken vaas, je ziet die stille jongen die voor het eerst in zijn leven iets doet waar hij trots op is, en ja die voelt zich machtig.

Ook de symboliek is glashelder zonder al te nadrukkelijk te worden: de wankele pier met dat ouderwetse theater, de kolkende zee eronder, de illusies, de verschijningen en verdwijningen. Hoe Swift kijkt naar zijn personages in dit naoorlogse Brighton: dit zijn de vormende jaren voor deze mensen, hier worden ze wie ze altijd zullen zijn.

In een interview zei hij onlangs dat de mens ten diepste niet verandert, en dat hij daarom graag kiest voor de terugblik als literaire vorm, zoals hij ook deed in 'Moeders zondag'. De mens blijft wie hij is, voegt lagen toe, haalt soms wat weg, maar de kern blijft intact. 'Hier zijn we', we moeten het ermee doen.

Masquer le texte