De Leuvense cultuurfilosoof Herman De Dijn is vooral bekend voor zijn kritische geschriften over de rationalisering en professionalisering in de politiek, de zorg en het onderwijs, en over de technowetenschappelijke ontwikkelingen, in het bijzonder op biomedisch vlak. Daarnaast is De Dijn ook een internationaal erkend Spinozaspecialist. Voor dit boek bewerkte hij eerder gepubliceerde teksten, die hij vervolgens bundelde tot een globale interpretatie van Spinoza's wijsgerige systeem. De ondertitel, de doornen en de roos, verwijst naar het zegel van Spinoza, dat op het omslag staat afgebeeld. De Dijn beschouwt de roos en de doornen als het symbool voor Spinoza's heilsboodschap: er is een weg naar het geluk, maar hij is hard en steil, bijna onbegaanbaar.

In de eerste twee inleidende hoofdstukken komen Spinoza's streng naturalistisch wereldbeeld en zijn wijsgerige methode aan bod. Spinoza leefde en werkte in een context van opbloei van de natuurwetenschap, waarbij de wiskunde als sleutel tot de werkelijkheid gold. Naar het model van de euclidische meetkunde ontwierp Spinoza in zijn hoofdwerk, de Ethica, op logisch-deductieve wijze een leer voor het goede leven in een volgens hem strikt gedetermineerde, door blinde natuurwetten geregeerde wereld. God verdwijnt niet uit die wereld, hij ís de Wereld, of de Natuur, dus geen persoon. De verhouding tussen God en Natuur is bij Spinoza bijzonder complex, en De Dijns interpretatie ervan al evenzeer. Vaak wordt Spinoza's godsbeeld als pantheïstisch bestempeld, maar dit blijft blijkbaar een strijdpunt in de Spinozaliteratuur. De Dijn beaamt dat er voor Spinoza maar één werkelijkheid bestaat: de God-Natuur die alle dingen immanent in zich draagt, maar hij stelt tevens in een subtiel uitgesponnen argumentatie dat Spinoza's God tegelijk immanent en transcendent is. De God van Spinoza is in die optiek de absoluut oneindige, enige substantie, de 'naturende natuur', die transcendent is aan de 'genatuurde natuur', de verzameling modi (al wat is, waaronder de mens) die het geheel vormt van uitdrukkingswijzen van de oneindige attributen Gods.

Spinoza gooide al wat verband hield met het traditionele godsgeloof overboord, om te komen tot een louter intellectuele religie zonder persoonlijke God. Dat 'filosofische geloof' was volgens hem slechts voor weinigen bereikbaar. Het gewone volk moest het doen met de geïnstitutionaliseerde godsdienst, waarin het met leerstellingen (gestoffeerd met parabels, symbolen en wonderen) wordt gegidst naar een vroom en beschaafd leven. Deze ? in de filosofische traditie overigens regelmatig opduikende ? elitistische opvatting gaat bij Spinoza echter gepaard met een voorkeur voor de democratie als politiek systeem en de onderschikking van de religie aan de staat, die vrijheid van denken moet waarborgen.

Om Spinoza's denken invoelbaar te maken, citeert De Dijn aan het eind een 'spinozistisch' gedicht van Leo Vroman over onze geborgenheid in een onverschillige natuur, waarvan we toch kunnen houden. Naast een notenapparaat en personenregister bevat het boek nog een leeswijzer voor de Ethica, en een beknopte uitleg over de vereniging het Spinozahuis. [Hedwig Billiet] Masquer le texte

Spinoza is in. En Spinoza is moeilijk. Het eerste leidt tot een stortvloed van publicaties en activiteiten. En het tweede levert erg veel kaf tussen het koren. Dit boek hoort bij het koren. Herman De Dijn is een van de groten op het gebied van de Spinoza-studies. Sinds hij vorig jaar met emeritaat ging als hoogleraar in Leuven, heeft hij eindelijk tijd gevonden om een aantal eerder geschreven artikelen op basis van het meest recente onderzoek te bewerken en aan te vullen tot een boek dat het denken van Spinoza overspant. Het resultaat is niet geschikt voor een eerste kennismaking, en al helemaal niet met de Spinoza die zo in is, want daar heeft De Dijn de nodige kanttekeningen bij. Dit boek moet eigenlijk gelezen worden met de tekst van Spinoza er naast, om dan stap voor stap aan de hand van De Dijn dit denken te verkennen. Want, zo eindigt immers de 'Ethica', 'al het verhevene is even moeilijk als zeldzaam'.