Jeroen Olyslaegers heeft iets gedaan wat men, volgens sommigen, eigenlijk niet doet: een roman schrijven over het Dutroux-tijdperk. Ook heeft hij iets gedaan wat men, volgens sommigen, eigenlijk veel meer hoort te doen: in een roman wat straatrumoer brengen. Of zoals hij zelf schreef in de verhalenbundel Il faut manger: "We moeten de woede in ere herstellen. Een aflossing van de wacht dient zich aan. We moeten de werkelijkheid weer in het theater sleuren. Nu ligt die buiten te stinken in vuilniszakken. Die smeerlapperij moet weer naar binnen."

Het Dutroux-tijdperk was een rumoerige tijd. De crisissituatie was ook nieuw voor de media, zelfs kwaliteitskranten moesten uit losse geruchten dagelijks verhalen in elkaar puzzelen. In die verhalen leken de grenzen tussen feit en fictie opgeblazen, de werkelijkheid overtrof de verbeelding. Deze overtreffende trap maakt het de schrijver niet gemakkelijk. Wat kan hier nog aan toegevoegd worden? Kan en mag van deze horror wel literatuur gemaakt worden? In Open gelijk een mond wordt een schrijver dat sterk afgeraden: "Laat u niet verleiden door alles wat er nu gebeurt, verbrand uw vingers niet aan de actualiteit. Haal uw verzet uit de grote verhalen." Olyslaegers heeft die raad zelf niet ter harte genomen. Hij wilde ontvankelijk zijn voor de paranoïde verhalen, de dolgedraaide geruchtenmachine waarmee men vat probeerde te krijgen op de onvatbare horror.

Plaats en handeling zijn bekend; we herkennen ze indirect in de roman. Door wat toen gebeurde veranderde ons wat komische koninkrijk in een hel, door Olyslaegers beschreven met een motto van L.P. Boon uit De paradijsvogel: "Het begin van Klooster ligt open gelijk een mond. Men slaat de smerige en ranzige hoek der Kromme Sabelstraat om, en men voelt zich instinctief een wezen in nood. Men vreest een labyrint te betreden waaruit men niet zal terugkeren zonder korsten vuil, beroofd van persoonlijk bezit, en besmet door nog naamloze ziekten."

Er is iets gebeurd met de Belgen. Kunnen we iets meer doen dan verbolgen zijn? Zal er iets veranderen na dit Dutroux-tijdperk? De karavaan trekt verder, lijkt Olyslaegers te suggereren, maar hij laat wel een paar blaffende honden aan het woord. In Open gelijk een mond volgen we een aantal personages in hun poging om op verhaal te komen - letterlijk. In een context, overigens, waarin een verhaal alleen bestaat als de media het vertellen.

De "Eerwaarde Heer Swami B", journalist, is op zoek naar een schandaal. Daarvoor interviewt hij een bevoorrechte getuige. Nou ja, 'bevoorrecht' is in dit soort verhalen een vreemd adjectief, en 'getuige' een niet zo passend substantief, want heel substantieel is zijn verhaal niet. De getuige wordt beschreven als "het mombakkes op het verhaal, het bewegend prentje, het slachtoffer". Zoekt de journalist trouwens nog wel naar de waarheid? Hij denkt in krantekoppen: "Schandknaap bekent Berichten uit de goot De bom ontploft. Regering in spoedberaad."

Swami krijgt concurrentie in de figuur van Baphomet, die van sekteleider in tv-ster omgetoverd wordt, en later in een politicus transformeert. Ook anderen proberen ondertussen een verhaal aan elkaar te breien: ex-filmrecensent Jerry schrijft een filmscenario over de gebeurtenissen, ex-DJ Zebra een roman.

Tussen al deze verhalen door loopt ook ene Jeroen Olyslaegers die als uitzendkracht werkt, de postmoderne baan bij uitstek. Hij blikt terug op zijn muziekband waarmee hij zijn eindeloze verontwaardiging ventileerde als antwoord op de leugen van het dagelijks bestaan. Zijn dagelijks bestaan is ondertussen echter veranderd, hij heeft een gezin. Een modern gezin wel, met barsten (overspel van de vrouw, misbruik van het kind), maar er valt toch wat licht naar binnen in de scènes waarin de ik-figuur zijn hulpeloze tederheid beschrijft voor een al even hulpeloos kind. Een kind dat bij het bekijken van Sesamstraat zijn hoofd onder het kussen verbergt, maar toch zijn ouders smeekt om te vertellen wat zij zien. Daardoor krijgt de verteller het gevoel dat zij iets "zien waarvan de obsceniteit alleen voor mijn zoon duidelijk was". Sesamstraat als metafoor voor onze wereld: "Vreemde wezens verschenen onaangekondigd en verdwenen verbijsterend snel. Gruwelijk veel personages deden alsof ze allemaal een eigen verhaal hadden. Ik kon geen onderscheid maken tussen al die stemmen. Ze kwaken de gruwel weg." De beschrijving klopt ook volmaakt voor de personages die de roman bevolken.

En in het kind kunnen we onszelf als lezer en als kijker herkennen. Ondanks de angst blijft het kind om verhalen vragen: "'Papa zal je een verhaaltje vertellen, Simon. Papa kan heel goed vertellen.' Linda slaat de deur van de kinderkamer dicht. 'Een verhaaltje!' gilt mijn zoon. 'Een verhaaltje!'" En verhaaltjes krijgen we, levensberichten die de lezer aan elkaar moet monteren, aan het lijntje gehouden door de auteur, die jongleert met perspectieven.

Over het vertellen van verhalen gaat het dus. Het gebrek aan en het wantrouwen jegens overkoepelende theorieën en ideologieën leidt volgens de postmoderne filosoof Richard Rorty tot een verschuiving in onze aandacht: verhalen zijn belangrijker geworden dan theorie, literatuur is belangrijker geworden dan filosofie. Het begrip literatuur wordt door Rorty echter verruimd tot film, documentaire, kritiek. Olyslaegers sluit aan bij deze aandacht voor verhalen, maar verruimt het begrip verder door erop te wijzen hoe diverse media, de populaire cultuur, de subculturen de leveranciers van onze wereldbeelden zijn.

Hoe fragmentarischer de wereld, hoe weerlozer we lijken te worden tegenover een overzichtelijk verhaal, met een begin en een einde. We worden binnengeloodst in een labyrint van verhalen, een netwerk waar we ons amper tegen kunnen verweren, zoals de ik-figuur tegen zijn vriend vertelt: "De klootzakken willen ons vel. (...) Elke dag vreten de leugens zich naar binnen, packmannetjes die telkens weer een eind verder knabbelen, steeds dieper in alles wat jou en mij sterk houdt in deze poel van drek. Kleine leugentjes in kranten, in de onophoudelijke stroom televisiebeelden, in de sentimentele terreur van al die derderangsfilms waarmee ze ons hopen te entertainen. Het zijn kleine leugens maar uiteindelijk zullen ze ons naar de totale waanzin drijven, ons compleet afsnijden van wat ècht is. Op het einde zullen we niks meer weten, Floris."

En dus zullen we overspoeld worden met samenzweringswaan en paranoia. "Iedereen heeft zijn kleine theorie, zijn samenzwering van obscure details, vreemde toevalligheden en dubieuze personages." Waartoe leidt dat allemaal? Tot bevrijdende onthullingen?

De sekteleider Baphomet wordt als volgt aangekondigd: "Dit land zal dingen zien die het nog nooit heeft gezien. Dit land zal in zijn voegen kraken. De afschuw zal zijn haat voeden, maar zijn pijn zal uitmonden in loutering. Witte bloemen zullen bloeien op de graven van de slachtoffers." En zo mijmert Jerry over zijn filmscenario: "dan ontspinnen zijn dromen zich als thrillers. Met een begin, een middenstuk en een einde. En daarna een epiloog waarin alles weer heel wordt en de glimlach verschijnt, de ontspanning omdat het kwaad opnieuw is bezworen."

Het is nauwelijks denkbaar dat Olyslaegers hetzelfde verwacht van zijn roman. Misschien een beetje hoop, maar dan onuitgesproken. Kunnen deze verhalen de politiek beïnvloeden? Was de uitslag van de verkiezingen de verwachte blijde boodschap, de catharsis na de horror? Om dat te beweren of te suggereren is Olyslaegers te intelligent. Wel confronteert hij ons op een intelligente manier met onze cultuur. De wereld als mediashow, als paranoïde verhalenmachine. De roman doet denken aan De slinger van Foucault van Umberto Eco: ook daar raken de personages verstrikt in het gevoel dat zij betrokken zijn in een groot complot. Mensen zijn dieren die interpreteren, besloot Eco. Hij schreef een satire op de mythomanen die via verbanden samenzweringstheorieën scheppen, en zo een geheim creëren waarin ze zichzelf inwijden. Hetzelfde thema herken je bij Olyslaegers.
Open gelijk een mond overstijgt ook de zaak-Dutroux en de affaires eromheen. Nadien kregen we de Kosovo-oorlog, waarin we ook overweldigd werden door een niet aflatende stroom aan feiten, achtergronden, standpunten. En waarin dezelfde informatieparadox ontstond (trouwens ook door Eco geformuleerd): de enorme hoeveelheid informatie veroorzaakt een groeiend gevoel van onoverzichtelijkheid en machteloosheid. De betrokkenen discussieerden over de oorlogsbeelden in een welles-nietesspel, alles kon immers gemanipuleerd worden. Zo wordt elk verhaal herleid tot een item uit Schalkse Ruiters: is het waar of niet waar? En de media bepalen wat de waarheid is, aangezien ze die waarheden ook mediëren.

Misschien krijgt de literatuur de kans deze show ter discussie te stellen. In elk geval is Olyslaegers zich goed bewust van de manier waarop de media ons bespelen. Hij heeft een goed oor voor het discours - zeg maar het geklets. Dat blijkt uit de dialogen, de tv- en radiogesprekken, de toespraken in deze roman. En ook de eigen soort wordt niet gespaard, bijvoorbeeld de moraalfilosoof die hij aan het woord laat: "Wij schrijvers drijven de zaak graag in een knellende fuik van schimmige waarheden, potsierlijke ongerijmdheden en onversneden roddels." Waarop de interviewster: "Mooi gezegd, Peter. Heeft het ook iets te betekenen?"

Pertinente vraag. Olyslaegers heeft een jachtige en prangende roman geschreven over hoe we opgejaagd worden door de verhalen die we zelf vertellen - alleen, wat heeft dit verhaal in hemelsnaam allemaal te betekenen? Maar in elk geval heeft Olyslaegers onze ogen geopend voor die vraag. Dat bewijst dat hij dit tijdperk met open ogen beleefd heeft. En hij weet het zo te verwoorden dat hij deze lezer overtuigd heeft van zijn schrijverschap.

Jeroen Olyslaegers, Open gelijk een mond, Prometheus, Amsterdam, 184 p., 495 frank.

Jeroen Olyslaegers: 'Elke dag vreten de leugens zich naar binnen.' (Foto RV)

Masquer le texte

Jeroen Olyslaegers strikes again. De filmcriticus, columnist en literaire hoop in bange dagen heeft zijn tweede roman uit. Nu hij bij een Nederlandse uitgever zit en de dertig gepasseerd is - twee elementen om literair serieus te worden genomen -, heeft Olyslaegers alles in handen om major league te spelen. Nu nog het boek. De nieuwe Olyslaegers is een wrang-feeërieke vertelling geworden over de voorbije elektroshocks van onze nationale condition humaine. Een apocalyps-gevoelige schrijver als hij kon de ellende van de voorbije jaren natuurlijk niet links laten liggen. Open gelijk een mond is op zijn demonische wijze een heel fijn boek geworden: doordacht, wrang, prangend en gedreven.

De titel heeft Olyslaegers bij aartsvader Louis Paul Boon gehaald. Het citaat in kwestie uit Boons roman De paradijsvogel gaat Open gelijk een mond vooraf: ,,Het begin van Klooster ligt open gelijk een mond. Men slaat de smerige en ranzigriekende hoek der Kromme Sabelstraat om, en men voelt zich instinctief een wezen in nood.''

De bühne voor het drama is bij Olyslaegers in de eerste plaats onze terminale staat België na de onrust van de voorbije jaren. Het wezen in nood is de kleine Belg, de geslagen burger die stuiptrekking na stuiptrekking van zijn land op het televisiescherm zag verschijnen. De werkelijkheid kreeg met de schandalen een epische dimensie, vol grootse verhalen over netwerken, corruptie en moorden. Wat vroeger nog gewoon een onbestemd verdriet heette, werd in de laatste helft van de jaren negentig de getraumatiseerde volksaard van een verloochend volk dat zijn leiders van zichzelf vervreemd wist. De kleine Belg zag de melancholie die hem zo eigen was, ineens hard en levensbedreigend worden. De politiek was rot en het volk benoemde met Connerotte vooral zichzelf tot witte ridder die de politiek tot de orde riep in een mars door de straten van de hoofdstad.

Tenminste, zo luidde het verhaal. Maar er klopt iets niet in dat verhaal. Als in een parlementaire democratie de politiek een afspiegeling is van het volk, kan het volk de eigen handen dan wel zo gemakkelijk in onschuld wassen? Een volk van anti-etatistische achterpoortjesfreaks dat ineens vond dat de staat de bevolking niet goed behandelde en verwaarloosde? Dutroux en de X1-files waren misschien nog op een andere manier verhalen van een geschonden volksaard. Ze braken niet alleen de politiek open, maar ze legden ook het zelfbeeld van dat volk bloot.

Naar dat zelfbeeld gaat Jeroen Olyslaegers in Open gelijk een mond op zoek. Zijn boek speelt zich niet zozeer af op het anekdotische politieke niveau van de schandalen, of toch in veel mindere mate dan bijvoorbeeld Tom Lanoyes Het goddelijke monster . Open gelijk een mond zoekt naar de psychologische dimensies achter dat grote verhaal van een geschonden volk dat door zijn leiders verloochend zou zijn geweest.

Het boek gaat spitten in die epische dimensie, bekijkt hoe trauma's tot stand kwamen in de wereld zoals ze is: op pendeltreinen, in editorialen en praatprogramma's. Hoe verhalen en geruchten gevormd werden en samenklitten tot een waarheid die haar eigen logica en dus rechten had, eventueel los van de werkelijkheid. Waarom groeide dat beeld en geen ander?

Olyslaegers bedrijft cultuurkritiek. Hij heeft het niet over de politiehervormingen of een Hoge Raad voor de Justitie. Die schemeren enkel op de achtergrond mee: de hoge pief van het leger die zelfmoord pleegt in een hotelkamer, de bebrilde politicus die in het bijzijn van zijn vriendin tot een overstap naar de eeuwigheid wordt gemaand. Ze komen allemaal even om de hoek kijken, maar zijn even snel ook weer verdwenen.

De personages in Open gelijk een mond zijn elk op zoek naar hun eigen grote waarheid. Jerry, de ,,apocalyptische ruiter'', is filmrecensent bij de Katholieke Filmliga. Die filmliga stuurt hem na een tijdje wandelen. Daarna werkt Jerry nog heviger aan een eigen filmscenario, waarin alles bijeen komt over dit land. Zijn scenario evolueert naar een monoloog, ,,uitgesproken en gestut door tientallen personages, de een wat meer aangetast dan de ander''. Deze definitieve afrekening moet in Jerry's ogen geen verhaal worden met een banale een-op-een-relatie met de werkelijkheid, maar ,,een dialoog moet gesteld worden, de vinger moet op de wonde worden gelegd [...] Transparánte metaforen, parallelle werelden. [...] Een film met meu... mythische allure. En tegelijk streetwise .'' De ik-verteller, die evenals de auteur Jeroen Olyslaegers heet, wordt bedrogen door zijn vrouw. Met bevreemde ogen kijkt hij naar zijn zoon Simon: ,,Mijn zoon is gewikkeld in smetvrije folie, buitenaards, niet van hier.'' Jeroen krijgt een opdracht van zijn vriend, de verlopen journalist Swami B. Hij moet de waarheid achterhalen van de onvindbare DJ Zebra, in Swami B.'s ogen ,,dé sleutel voor de doos van Pandora. Breek haar bek open en het regent járen kaka''.

Swami B. heeft een variant op het archetypische idee van het boek der boeken in handen gekregen, een schriftje waarin de waarheid van alles staat, ,,de zwarte doos van het schrikkelijk vliegtuigongeluk dat België heet''. Ook wanneer het boek later banaal blijkt, kan Swami B. de gedachte van een groter geheel niet van zich afzetten. Maar hij wordt gechanteerd door ene Lassie, met een tape waarop hij te zien is in het gezelschap van vastgebonden kinderen?

Swami B. ziet de kaas van zijn brood gegeten worden door Baphomet, eerst een gearresteerde nitwit, maar wanneer een krant zijn grote verhaal vol onthullingen breed uitsmeert, een televisievedette waarvoor het land op de knieën gaat omdat hij snapt wat het volk wil: zijn paranoia voeden. Met Lassie werkt Swami B. aan een eigen boek, maar vindt daar uiteindelijk geen uitgever voor.

En wie is precies die DJ Zebra, de mysterieuze vrouw die als Rosa door het leven ging, voor ze in 1985 het huis ontvluchtte en daarna in salons meer zou hebben gezien dan goed is voor de heersende politieke klasse? Jeroen had samen met haar broer een muziekgroepje. Tegelijk is ze een personage dat aan Jerry wordt voorgesteld door diens vriend Navo. En ook zij werkt aan een roman over de dingen die ze heeft gezien. Zij is in haar zwijgzaamheid misschien nog wel het meest aangrijpende personage van Open gelijk een mond . Zij wil onthullen, maar zichzelf ook verstoppen: ,,Soms heeft ze schrik dat iemand ooit eens die ogen van haar zou kunnen lezen, dat al die gaatjes en scheurtjes in haar geheugen een perfect lied zouden vormen voor een antieke pianola. Songs for the dead.''

Hun verhalen hebben een dreigende ondertoon, alsof er iets groots op til is waar je toch de vinger niet op kunt leggen. Dat is de paranoia van de hedendaagse tijd, de moeilijk stelpbare drang om achter alles een betekenis en samenhang te zoeken. Voor een volk dat verslaafd is aan verhalen, kan er niets meer gebeuren of het maakt deel uit van een complot. Terwijl het enige solide verhaal de twijfel blijkt - een inzicht dat nog het best de werkelijkheid vat. Zoals het personage Jeroen Olyslaegers zegt: ,,Maar kijk even naast de kern, dan worden de dingen scherper afgelijnd.''

De indruk die na de verhalen van Jerry, DJ Zebra & les autres overblijft: de Belgische Apocalyps is van alle tijden. Ze is geen politieke actualiteit en ook geen fin de millennium-verschijnsel, maar een eeuwige sluimerende stemming bij ,,les petits Belges'' - personages die soms een klein beetje verliefd lijken op hun eigen tragiek.

Jeroen Olyslaegers is in Vlaanderen bekend geworden met zijn verhalenbundel Il faut manger . Inmiddels is het burleske in zijn verteltoon een beetje afgenomen. Het beeldenstormende is er nog altijd, maar heeft zich verinnerlijkt, de melancholie komt ook explicieter naar boven. Olyslaegers heeft duidelijk gezocht naar een manier om niet in het ironische of cynische te blijven hangen, en ook onversneden gevoelens die naar rozengeur zouden kunnen neigen, toch een plaats in het verhaal gegeven. Ik heb het gevoel dat hij in dat laatste nog niet helemaal zijn weg heeft gevonden. De scènes waarin het personage Jeroen Olyslaegers over zijn zoon mijmert, zijn soms een beetje overdone.

Open gelijk een mond is minstens zo dynamisch en bevreemdend als Olyslaegers' eerdere werk, maar is vormelijk minder op effect gericht. Thematisch is het boek ook overtuigender dan vroeger werk; het is trefzekerder en vertoont meer samenhang. Ook zijn minimale retour à coeur blijft op Olyslaegeriaanse maat gesneden. Dus: Zwitsal met weerhaken..

Ik wil hier niet suggereren dat Open gelijk een mond uw knusse haardvuurlectuur bij uitstek voor de volgende bange winter zal zijn. Nog altijd trekt Olyslaegers zijn stijl open tot een groteske vertoning door heel expliciete beelden en ostentatieve verwijzingen naar populaire cultuur, die heel vervreemdend werken.

De opbouw van het boek werkt aan die bevreemding mee. Niet alleen kortverhalen maar ook romans klakken bij Olyslaegers open tot een scenisch spel zonder grenzen, waarin de drie ploegen door elkaar dezelfde proeven beginnen afleggen. De lezer heeft geen houvast om de precieze verhouding tussen de verschillende verhaallijnen te kunnen doorgronden. Jeroen Olyslaegers suggereert een bepaalde samenhang tussen die verhaallijnen, maar hij zorgt ervoor dat de lezer die samenhang meteen ook weer afstoot. De lezer wordt zo paranoïde als de personages die achter elk gerucht een verhaal zoeken, en achter elk feit een verband met andere feiten. Ze lijken altijd alles samen te willen brengen tot grootse complotten. Tegen die neiging roeit Olyslaegers met zijn opbouw radicaal in. Hij breekt zijn verhaal op tot een rusteloze beeldenstroom, en die chaos heeft hij bijzonder vakkundig in handen gehouden.

Jeroen Olyslaegers brengt geen makkelijk volgbare verhalen maar effecten, indrukken, de dynamiek van in elkaar hakende en op elkaar inhakkende gedachten. Die uitgesproken schrijfmethode is ook eindig: eens zal er door die uitgesproken stijl gewenning en daarna vervlakking en verveling optreden. Maar hier werkt het nog heel overtuigend. Wat Jeroen Olyslaegers allemaal doet, blijft een van de interessantere literaire experimenten van onze trotse jonge deelstaat. Met een Nederlandse uitgever nu ook een exportproduct.

JEROEN OLYSLAEGERS, Open gelijk een mond, Prometheus, Amsterdam, 184 blz., 525 fr.

Jeroen Olyslaegers: Het Andere boek, zondag 26 september, Kolveniershof, 17 uur.

Masquer le texte

BELGISCH ONBEHAGEN DE TIPP-EX VAN ONZE LIEVE HEER

KNACK BOEKEN

Paul van Ostaijen was geen modernist omdat hij graag "sienjaal" mocht schrijven in plaats van "signaal", evenmin omdat hij koketteerde met de dandyeske franjes van het jonge volkje in de jaren twintig. Nee, Van Ostaijen was modernist omdat hij zijn tijd over het algemeen beter, grondiger en wezenlijker begreep dan zijn tijdgenoten. Dat is de moderne restwaarde van zijn werk, ook na aftrek van de lange jassen, sigarettenpijpjes en charleston. Schrap ook vandaag in veel jong proza de vormelijkheden van onze tijd - de apenstaartjes, hip en hop en rap, petjes en megaturbotaal - en je houdt weinig over. Geen literatuur in elk geval die kan verrassen door een inzicht in onze tijden dat dieper of verder gaat dan wat we al weten van sociologen of andere professionele waarnemers.

Vermoedelijk was het Jeroen Olyslaegers ook om die meerwaarde te doen toen hij ten tijde van de Dutroux-storm collega-kunstenaars en intellectuelen mentale en artistieke luiheid verweet in het aangezicht van wat hij zelf noemde: Horrorshow Belgium. Ziedaar een maatschappelijke gebeurtenis die de grondstof kon zijn voor een actieve, moderne kunst die kotert in de tijdgeest en er zelf deel aan heeft, reflecteert en confronteert. Noem het engagement, maar het hoeft niet.

Olyslaegers had gelijk. Een mens (en een schrijver is dat ook) kon zich in het jaar 1996 inderdaad zinvoller definiëren ten aanzien van "de gebeurtenissen" dan wat we in die dagen maar kregen: actieve emotionaliteit enerzijds ("het is erg en we zijn boos en triest"), passief cynisme anderzijds ("het is een wreed ongeluk, maar desondanks een ongeluk").

Olyslaegers zag de dramatische kracht van "de gebeurtenissen". Zijn grondige kennis van het werk van Louis Paul Boon zal daar niet vreemd aan geweest zijn. Sterker, gooi de chronologie om en het lijkt wel alsof Boon direct putte uit de gebeurtenissen toen hij werk schreef als De liefde van Annie Mols/Als het onkruid bloeit, De meisjes van Jesses, De Paradijsvogel of Eros en de eenzame man. Alles wat potentieel interessant was aan de zaak Dutroux, hield Boon in zijn tijd ook al bezig. We grabbelen maar wat: de meelijwekkende en dwaze mens (vruchteloos om hem een geweten te schoppen), de gelijktijdigheid en ondeelbaarheid van schuld en onschuld, beul en slachtoffer, maagd en hoer, riool en kerk of andere burgerlijke paleizen, idealist en pervert, de apocalyptische vooruitgang (kapitalisme en commercie, ook met mensenvlees), het onvermogen van de media (krantenknipsels die het ware verhaal nooit kunnen vertellen). Ook Boon wist al dat er geen absoluut witte ridders bestaan, bijvoorbeeld.

Dit alles kom je ook tegen in Olyslaegers tweede roman Open gelijk een mond, in het directe decor van "de gebeurtenissen" zelf.
Aangekondigd als "een ontluisterende roman over het Belgisch onbehagen". We grabbelen opnieuw: de zwarte kantjes van de witte marcheerders en alle andere heilig verontwaardigde Belgen, de hypocrisie en medeplichtigheid van de media (onderzoeksjournalisten!), een charlatan die een witte partij opricht, het appèl aan en het onvermogen van kunstenaars om met
"de gebeurtenissen" iéts te doen. We grabbelen, omdat Olyslaegers dat zelf ook doet. Hij surft, loopt als het ware rond met een handcameraatje, en dat is zeer modieus. Maar dient het ook tot iets? Levert het een goed boek op? Eilaas nee. Het is niet omdat alle ingrediënten goed zijn dat je een goed potje kookt.

Eerder dan een roman lijkt dit een programma, een voorstudie van wat het boek had kunnen worden, een inventaris van het potentieel van "de gebeurtenissen" met een paar aanzetten. Olyslaegers worstelt daar mee en - typisch schrijverstrucje - hij bouwt dat geworstel in zijn boek in. Talrijk zijn de passages waarin personages die zelf ook proberen om de tijd artistiek te verwerken, peroreren over hoe zo'n artefact er dan wel zou moeten uitzien. Jerry, filmscenarist, wil de corruptie en de orgieën van het Belgisch bordeel niet platjes in beeld brengen: "Een diagnose moet gesteld worden, de vinger moet op de wonde worden gelegd. Waar dit
materiaal behoefte aan heeft is een subtiele aanpak, doorspekt met metaforen. Maar geen verdoezelende metaforen." En het mag ook niets Shakesperiaans zijn, want William "is al volledig gerecupereerd. Die is in stukjes gesneden en aan de gieren gevoerd. Iets frissers hebben we nodig!". Het moet een film worden met "meu...mythische allures", stottert Jerry. "En tegelijk streetwise". Andere personages komen in cafés waar "het" hing: "de samenzwering, het Brussels kluwen, het riool van België". Het hangt daar maar. Ook laat Olyslaegers één van zijn personages kunstenaars waarschuwen: "Laat u niet verleiden door alles wat er nu gebeurt, verbrand uw vingers niet aan de actualiteit. Haal uw verzet uit de grote verhalen."

Dat dit boek daar nu eenmaal ook over gaat, over dat onvermogen, en dat dit ironie is, en dat het springerige zijn functie heeft, het zal allemaal wel. Maar een goede uitleg geeft nog geen goed boek. Schrijven over schrijven is een gewaagde onderneming. Wie schrijft over een schrijver die worstelt met zijn schrijven moet verdomd goed kunnen schrijven om er iets van terecht te brengen. Idem dito met een schrijver die wil tonen dat elk verhaal een ander verbergt en dat hét verhaal niet bestaat.

Het resultaat is dat Olyslaegers op het einde van het boek de indruk wekt nog altijd even opgewonden te staan wippen en roepen als in 1996, zonder er echt aan te beginnen. Olyslaegers bewijst met Open gelijk een mond dat hij een meer dan gemiddeld stel hersenen heeft, een visie, een grote adem. En dat is al heel wat in Vlaams luiletterland. Maar het resultaat telt. Schrap in dit boek de vormelijk- en feitelijkheden van onze tijd, en dus van "de gebeurtenissen", en je houdt heel weinig over. Niet genoeg in elk geval om van sterke literatuur te gewagen. Niets dat de aan Boons De Paradijsvogel ontleende titel en het motto van het boek kan
overtreffen. En nog veel minder slaagt hij in wat Boon in De Kapellekensbaan en andere kanjers wel zo goed kon: schrijven over het onvermogen van de kunst in het aangezicht van "het leven gelijk het leven is".

Minder ambitieus dan Olyslaegers is Dimitri Verhulst, maar hij springt toch iets verder. Zijn debuut, De kamer hiernaast, een roman vermomd als verhalenbundel, opent schijnbaar flauw. We leren dat het om een jongetje zal gaan dat opgroeit in een dorpje genaamd Reetverdegem, "een onooglijke negorij van duivensport en motregen". Een zoveelste ikkerig ontwikkelingsromannetje, zou je denken. Maar amper twee pagina's verder slaat Verhulst die scepsis neer met, tja met wat?, met literatuur zeker: "Zo vaak dacht ik dat de sneeuw de Tipp-Ex was van Onze Lieve Heer die ontevreden over zijn creatie de aarde opnieuw zou tinten. Ik voelde mij, zij het nog onbegonnen, leven op het kladwerk van de wereld. (...) God dacht van Zijn Schepping, van deze lauwe planeet, dat ze de best mogelijke onmogelijkheid was om op te leven". Vervang voor de aardigheid God eens door Boon, of door Verhulst zelf. Want ook dit boek handelt in zekere zin over het blijvend moderne besef van onvermogen, in kunst en leven.

En hier lukt het wel zonder dat het boek zelf een illustratie wordt van dat onvermogen. Het is goed geschreven, wrang en bevreemdend, er resoneert meer betekenis dan er in de zuinige, mooie zinnetjes maar staat. Verhulst, net zoals Olyslaegers een personage in zijn eigen boek, leest Pol Hoste, Jeroen Brouwers en Václav Havel. Hij doet daar niet
dikkenekkerig over. Maar uit alles wat hij schrijft, blijkt dat hij zelf ook goed kan lezen. We zien een jongetje dat man wordt, maar dat altijd even verwonderd en een beetje verveeld tegelijkertijd tegen de gang der dingen is blijven aankijken. Zoveel tekorten in alles wat tussen mensen kan bestaan, en hij die zich vastklampt aan wat taal om zijn verwondering daarover vorm te geven. En er is zijn eigen tekort: slecht sperma. Terwijl zijn vrouw met zijn beste vriend - aangezocht als donor - ligt te
vrijen in de kamer hiernaast, trakteert hij ons op wat wijsheden over tijd en mens. Zeer eclectisch en toch samenhangend.

Verhulst is zeer zuinig met verwijzingen naar vormelijk- of feitelijkheden van onze tijd, en hij zegt er desondanks bijzonder veel
over. Hij is op een zeer onmodieuze manier modern. Graag hadden we u hier nog wat langer onderhouden over deze verhalenroman, maar helaas blijkt nog maar eens dat het meer plaats vergt om een interessant slecht boek te bespreken dan een boek dat gewoon doet wat het moet.

Jeroen Olyslaegers, "Open gelijk een mond", Prometheus,
181 blz., 525 fr.

Dimitri Verhulst, "De kamer hiernaast", Contact, 144 blz., 740 fr.

Masquer le texte

Seks, moord, corruptie, complotten: dit moet België zijn. Olyslaegers is uit 1967 en dus een jonge hond. Zijn tweede roman, 'Open gelijk een mond', is een heftig boek. De roman bestaat uit vier gedeelten. Het openingsdeel heet 'het lijk de maden de soep'. Al op blz. 2 'duwt de zwarte handschoen zich diep in de darmen van de gemaskerde'. Wie echter doorzet, wordt beloond. Immers: 'Alleen een totale openheid, een echt schone lei kan het land nog redden' (p. 9). Het boek is interessant. Met veel figuranten, video's en schriftjes schetst Olyslaegers een fragmentarisch beeld van verschillende subculturen. Het perspectief wisselt voortdurend. Swami B. heeft te veel gezien; Olyslaegers zelf speelt ook mee en dame DJ Zebra heeft een sleutelrol. Alles tolt, en ook de 'Witte marsen' worden van cynisch commentaar voorzien. Hard, verwarrend: België jaren negentig. Enkele hoofdstukken werden eerder gepubliceerd in tijdschriften (o.a. Dietsche Warande & Belfort en Millennium).