'Hij draaide zich weg van het raam en de rauw gin nop en eer. Vloer ving rob en neer.'

Bekentenis. Ik dacht eerst: wat een slordigheden in die tekst. Maar toen viel mijn frank. De fouten kwamen te vaak voor om toevallig te zijn. Het ging om een literaire poging om een speciaal soort spreken fonetisch na te bootsen. In dit geval: een gemankeerd spreken van iemand die zijn taal verliest door afasie.

Dat gebeurt er met Robert 'Doc' Wright, het hoofdpersonage uit Het woord voor rood. Doc werkt als 'algemeen technisch assistent' op Antarctica en helpt twee onderzoekers met hun metingen. Op een dag steekt een storm op en raken de drie van elkaar gescheiden. Tot overmaat van ramp krijgt Doc een beroerte. Hij kan zichzelf nog redden, maar door zijn gebrek aan helderheid maakt hij allicht een professionele fout, wat leidt tot de dood van een crewlid. Deel één van de roman gaat over de storm, de rest over het moeizame herstel. En over Anna, de vrouw van Doc, die overrompeld wordt door haar nieuwe rol van mantelzorger.

Al die elementen samen hadden boeiend kunnen uitpakken, maar Jon McGregor maakt het niet waar. Dat ligt, om te beginnen, aan het vertelritme. In een hyperkinetische rotvaart laat hij handeling op handeling volgen, zonder de rust te nemen om een situatie neer te zetten. Het lijkt wel een film in versneld tempo, met B-acteurs als figuranten.

Dat laatste is trouwens de tweede grote zwakte: de personages zijn vlak, vaal. Elk personage heeft slechts één functie. Zo kan Frank, de zoon van Doc, alleen maar door­bomen over de mogelijke juridische consequenties van het ongeval. Wat hij werkelijk voelt (als hij überhaupt al iets voelt) komt niemand te weten. Tenzij via cartooneske overdrijvingen: 'Anna zag dat Frank naast haar zijn vuisten balde en zijn ogen tot spleetjes kneep.'

Zelfs Anna, het meest gelaagde personage, weet McGregor te verknoeien, omdat hij haar al te opzichtig gebruikt om alle stadia van rouw te doorlopen.

Blijft over om te overtuigen: de taal. Maar die gaat, wanneer de truc is uitgewerkt, irriteren. Het is een goedkope manier van scoren, van willen opvallen. Een lezer zal afasie niet plots beter begrijpen als hij kromme, nonsensicale zinnen leest. De eindeloze stroom aan details over wat Anna allemaal doet, tot en met hoe ze een verpleegster begroet aan de deur, helpt evenmin. McGregor doodt op die manier de verbeelding in zijn ­eigen roman, die precaire literaire ruimte waar een beweging meer uitdrukt dan louter zichzelf.

Dus neen - om al die redenen is Het woord voor rood niet 'de schitterende roman' die de blurb van Hilary Mantel op de cover belooft. Het is een roman. Maar ook niet meer dan dat.

Vertaald door Manon Smits, Nieuw Amsterdam, 272 blz., 21,99 € ­­ (e-boek 9,99 €).

Oorspr. titel: 'Lean fall stand'.

Masquer le texte

*****

Bijna twintig jaar na zijn eigen (vroegtijdig afgebroken) reis naar Antarctica komt de Britse succesauteur Jon McGregor dan toch met een boek over de koudste plek op aarde. Een bonkige poolreiziger krijgt een zwaar ongeval op expeditie waardoor hij niet alleen voortdurend verzorging nodig heeft, maar ook zijn spraakvermogen verliest. Robert, de avonturier, wordt afhankelijk van zijn vrouw Anna, die als een donderslag bij heldere hemel gebombardeerd wordt tot verzorgster. Het boek heeft een ‘voor’ en ‘na’, waarbij het eerste deel leest als een thriller en het tweede deel veel trager, bedachtzamer, en psychologisch gelaagder is. De twee luiken gaan nogal stroef in elkaar over, maar ze zijn elk op zich wel ijzersterk neergezet, en ze vormen niet alleen een intiem relaas van een loodzwaar herstel, maar ook een verkenning van wat heldendom en mannelijkheid vandaag de dag nog betekenen. Een uitmuntend geschreven symbool van Roberts broosheid is de warrige woordenbrij die hij soms uitkraamt – overigens een sterk staaltje vakmanschap van vertaler Manon Smits. Die gebroken taal kun je ook als metafoor zien voor onze hedendaagse samenleving, waarin het risico om elkaar niet meer te begrijpen, om als smeltende ijsschotsen uit elkaar te drijven, steeds om de hoek loert.

Masquer le texte

Er is een storm op komst. Dat baart Robert ‘Doc’ Wright weinig zorgen. Hij heeft al dertig expedities naar Antarctica op zijn cv staan en de twee jonge wetenschappers die hij begeleidt, Luke en Thomas, zijn dan misschien jong, hij heeft hen goed getraind. Zij denken waarschijnlijk dat hij overdrijft met zijn strikte protocollen. Doc hamert graag op veiligheid: zorg dat de accu’s van je portofoons opgeladen zijn, controleer je sneeuwscooters grondig, vul je rugzakken met water en energierepen, want dit is een ongenadig gebied.

Maar zodra de sneeuwstorm over de ijsvlakte raast, loopt het mis. Het drietal raakt van elkaar gescheiden en te midden van de witte chaos voelt Doc plots een scherpe pijn in zijn achterhoofd. Heeft iemand hem nu met een harpoen geraakt? Met een bovenmenselijke inspanning raakt hij nog op de basis zijn geest blijkt besmet met witheid. Hij raakt amper nog uit zijn woorden en kan via de radio geen noodoproep lanceren. Wanneer hij bij zinnen komt, ligt hij in een ziekenhuis in Santiago, met zijn bezorgde vrouw Anna aan zijn zijde.

Het is dan toch gebeurd, denkt Anna. Jarenlang heeft ze doodsangsten uitgestaan. Maar ze kon haar man niet verbieden om zijn levenswerk te voltooien, ook al bleef hij soms maanden van huis. Ze had er zich bij neergelegd. Zij voedde hun kinderen alleen op, bouwde daarnaast nog een academische carrière uit, nam af en toe, als het bed te koud werd, een minnaar.

Nu is haar held verschrompeld tot een sprakeloze lappenpop. In de komende maanden zal Anna optreden als mantelzorger, een zware taak, temeer omdat Doc zijn hulpeloosheid niet wil aanvaarden. En boven alle dagelijkse besognes zweeft het juridische zwaard van Damocles: wat is er precies fout gegaan op Antarctica, en treft Doc schuld?

In zijn nawoord verwijst de Britse schrijver Jon McGregor dankbaar naar zijn gesubsidieerde reis naar Antarctica en naar alle artsen en logopedisten die hem wegwijs hebben gemaakt in het woordeloze doolhof van afasie. Zowel de scènes op de Zuidpool als het revalidatieproces van Doc zijn net door die research zeer geloofwaardig, en McGregor heeft genoeg talent in huis om de taalstoornis van Doc ook voor de lezer tastbaar te maken – de centrale zin hiernaast is maar een van de vele slimme voorbeelden.

Net daarom is het jammer dat McGregors roman urgentie mist, en dat hij iets te graag met zijn technische kennis pronkt. De detailzucht staat de ontwikkeling van zijn personages en zijn verhaal soms in de weg. Maar dat euvel maakt hij ruimschoots goed met een ontroerend eindspel waarin de sprakelozen alsnog beeldend hun verhaal brengen.

***

Nieuw Amsterdam (oorspronkelijke titel: Lean Fall Stand), 272 blz., € 21,99.

Masquer le texte

Roman van de Engelse schrijver (1976) is geschikt voor liefhebbers van taal en ervaringsdeskundigen over de gevolgen van een beroerte voor het slachtoffer en zijn familie. Robert ‘Doc’ Wright is een veteraan met ruim 30 jaar ervaring in het assisteren van expedities op de Zuidpool. Als hij samen met de twee jonge geografen Thomas en Luke even afwijkt van de regels om foto’s van een gletsjer te nemen, worden ze verrast door een sneeuwstorm. Thomas drijft af op een ijsschots en overleeft het niet, Luke en Robert wel, maar Robert houdt er een zware beroerte en een groot schuldgevoel aan over. Deel 2 vertelt nauwgezet en uitgebreid over de moeilijke mantelzorg van Roberts vrouw Anna. Zij was tot dan toe content met Roberts maandenlange afwezigheid (zo niet hun beide kinderen), bovendien staat ze als oceanograaf vlak voor haar academische doorbraak. In het slotdeel staat de alternatieve spraaktherapie van Robert centraal. De vele precieze weergaven van haperend taalgebruik en miscommunicatie vragen veel van de lezer, maar leveren ook poëtische en ontroerende momenten op. McGregor schreef de bekroonde boeken ‘Reservoir 13’ (2017) en ‘Even the dogs’ (2010, 'Zelfs de honden' 2021*). Masquer le texte