Toen ik las dat Kristien Hemmerechts een boek klaar had over Michelle Martin, was mijn interesse meteen gewekt. De schrijfster is meter van Te Gek, het project dat zich inzet om psychiatrische problemen uit de taboesfeer te halen en, zo scheen het me toe, de ideale persoon om in de geest te kruipen van een vrouw met wie niemand zich identificeert.

Vroeger werden mensen met een psychiatrisch probleem beschouwd als bezetenen: wezens wier ziel door de duivel is aangetast. Vandaag is dit gelukkig anders, maar nu zijn misdadigers de duivels waar onze maatschappij op neerkijkt. Liefst van al verbannen we hen naar een plek waar ze, ver weg van ons, mogen branden in het vuur van onze verontwaardiging.

Te Gek is een goed initiatief omdat het stereotiepen ter discussie stelt en toont dat personen met psychiatrische problemen even menselijk zijn als elk van ons.

Ten aanzien van misdadigers ligt het psychologisch veel moeilijker om niet in stereotiepen te denken. Bij snelheidsduivels lukt dat - ondanks de vele slachtoffers - misschien nog wel, maar met de daden van Dutroux en diens kompanen belanden we in een ander verhaal. De gruwel en de systematiek van hun acties stoten ons tegen de borst. Ze verwerkelijken datgene wat we normaliter zelfs in de vorm van fictie nauwelijks verdragen.

Allemaal boeiende materie voor een roman die subtiel de grenzen van onze neiging tot stereotypering verkent. Ware het niet dat ik bij het lezen van De vrouw die de honden eten gaf vooral werd overvallen door een gevoel van slaap.

Kristien Hemmerechts start het boek nochtans veelbelovend met een citaat van de Duits-Amerikaanse filosofe Hannah Arendt. Arendt verdiepte zich in de motieven en redeneringen van misdadigers als Adolf Eichmann, in de Tweede Wereldoorlog een van de hoofdverantwoordelijken voor de uitroeiingen in de concentratiekampen. Arendt stelde vast dat Eichmann verrassend banaal was. Ze verwachtte een gestoord onmens aan te treffen, maar ontmoette een technocraat die een goed inzicht had in menselijke verhoudingen; een man die stelde dat hij zijn plicht deed en ernaar streefde om zijn doelstellingen zo efficiënt mogelijk te realiseren.

Met wat fantasie zou je inderdaad een link kunnen zien tussen Eichmann en Michelle Martin: twee volgelingen die zich op het moment van hun daden opvallend weinig lieten leiden door ethische overwegingen.

Misdadige suggestie

Inderdaad, de psychologische grens tussen misdadigheid en normaliteit is minder strikt dan menigeen zou wensen. Zo toonden psychologen als Stanley Milgram met een reeks sociaal-psychologische experimenten in de jaren zestig al aan dat uitzinnige gehoorzaamheid geen uitzonderlijk fenomeen is. Onder het mom dat hij het effect van straf op leerprocessen bestudeerde, liet Milgram proefpersonen een elektroshock toedienen aan een onwillige leerling. In werkelijkheid was de leerling een acteur die niet echt stroomstoten toegediend kreeg. Wel reageerde hij net alsof de elektroshocks echt waren.

Stanley Milgram stelde vast dat de meerderheid van de proefpersonen zich opvallend inschikkelijk opstelde wanneer de proefleider instructies gaf om de leerling extreem hoge stroomstoten toe te dienen. Ondanks het gejammer van de acteur gaven de meeste deelnemers dodelijke schokken tot maar liefst 450 volt.

Over de psychologie van extreme volgzaamheid is het laatste woord nog niet gezegd. Blijkbaar zijn we meer vatbaar voor misdadige suggestie dan we graag toegeven. Echter, wie graag inzicht zou krijgen in subjectieve effecten van misdadige gehoorzaamheid en zou willen weten hoe iemand die zich liet meeslepen nadien terugkijkt op de eigen daden, kan dit boek beter naast zich neerleggen.

Niettemin wil ik het graag nog even over de inhoud hebben. De vrouw die de honden eten gaf is een monoloog die ons binnenleidt in de gedachten van Odette, alias Michelle Martin. Het hoofdpersonage blikt erin terug op haar relatie met Dutroux, familieverhoudingen, moederschap en de misdaden van haarzelf en van anderen.

Platitudes

De schrijfster slaagt er evenwel niet in om van haar hoofdpersonage - 'de meest gehate vrouw van België', zo leren we - een mens te maken. Het boek biedt geen overtuigend portret maar leest daarentegen als een aaneenschakeling van platitudes.

Hemmerechts maakt van Martin een zwakke vrouw die slechts aan het juk van haar depressieve moeder kon ontsnappen door de 'gratis pute' van Dutroux te worden. De schrijfster serveert daarbij een aantal gortige details, maar overtuigen doet ze nooit. Geen mens maar een onmens, zo lijkt de boodschap te zijn. Toen Dutroux in de gevangenis zat, gaf Odette de honden wel te eten, maar de jonge meisjes in de kelder liet ze doodgaan. Meer nog, om vervroegd vrij te komen papt ze aan met de nonnen, heeft ze gesprekken met een psychotherapeute en bekent ze zich tot het katholieke geloof. Allemaal oppervlakkige vleugjes mensachtig gedrag die de vermeende beestachtigheid van Michelle Martin verhullen.

Deur dicht

Tijdens het lezen van het boek vroeg ik me meermaals af waar Hemmerechts eigenlijk naar toe wil met deze oppervlakkige karakterschets - die stilistisch trouwens niet al te best in elkaar zit. Nog meer morele verontwaardiging creëren over Michelle Martin? Bewijzen dat iemand als Martin alle haat verdient die ze over zich heen krijgt? Suggereren dat misdadigers toch echt wel een ander soort mensen vormen?

Allemaal vragen die me vrij snel tot de conclusie brachten dat de schrijfster haar kostbare tijd beter anders had besteed. Hemmerechts maakt van de misdaad een taboe. Door Michelle Martin te verbeestelijken speelt ze in op de aversie van de lezer, maar sluit ze de deur voor meer diepgaande vragen over hoe een mens zich kan verhouden tot zijn misdaden.

Gelukkig kunnen we binnen dit genre teruggrijpen naar betere werken zoals De maagd Marino van Yves Petry die tonen dat het inderdaad anders kan.

Stijn Vanheule is professor psychoanalyse en psychodiagnostiek (UGent). Hij is onder meer auteur van Psychose anders bekeken (Lannoo, 2013).

Kristien Hemmerechts,De vrouw die de honden eten gaf, De Geus, 256 p., 19,95 euro.

STIJN VANHEULE ■

Masquer le texte

Toen ik las dat Kristien Hemmerechts een boek klaar had over Michelle Martin, was mijn interesse meteen gewekt. De schrijfster is meter van Te Gek, het project dat zich inzet om psychiatrische problemen uit de taboesfeer te halen en, zo scheen het me toe, de ideale persoon om in de geest te kruipen van een vrouw met wie niemand zich identificeert.

Vroeger werden mensen met een psychiatrisch probleem beschouwd als bezetenen: wezens wier ziel door de duivel is aangetast. Vandaag is dit gelukkig anders, maar nu zijn misdadigers de duivels waar onze maatschappij op neerkijkt. Liefst van al verbannen we hen naar een plek waar ze, ver weg van ons, mogen branden in het vuur van onze verontwaardiging.

Te Gek is een goed initiatief omdat het stereotiepen ter discussie stelt en toont dat personen met psychiatrische problemen even menselijk zijn als elk van ons.

Ten aanzien van misdadigers ligt het psychologisch veel moeilijker om niet in stereotiepen te denken. Bij snelheidsduivels lukt dat - ondanks de vele slachtoffers - misschien nog wel, maar met de daden van Dutroux en diens kompanen belanden we in een ander verhaal. De gruwel en de systematiek van hun acties stoten ons tegen de borst. Ze verwerkelijken datgene wat we normaliter zelfs in de vorm van fictie nauwelijks verdragen.

Allemaal boeiende materie voor een roman die subtiel de grenzen van onze neiging tot stereotypering verkent. Ware het niet dat ik bij het lezen van De vrouw die de honden eten gaf vooral werd overvallen door een gevoel van slaap.

Kristien Hemmerechts start het boek nochtans veelbelovend met een citaat van de Duits-Amerikaanse filosofe Hannah Arendt. Arendt verdiepte zich in de motieven en redeneringen van misdadigers als Adolf Eichmann, in de Tweede Wereldoorlog een van de hoofdverantwoordelijken voor de uitroeiingen in de concentratiekampen. Arendt stelde vast dat Eichmann verrassend banaal was. Ze verwachtte een gestoord onmens aan te treffen, maar ontmoette een technocraat die een goed inzicht had in menselijke verhoudingen; een man die stelde dat hij zijn plicht deed en ernaar streefde om zijn doelstellingen zo efficiënt mogelijk te realiseren.

Met wat fantasie zou je inderdaad een link kunnen zien tussen Eichmann en Michelle Martin: twee volgelingen die zich op het moment van hun daden opvallend weinig lieten leiden door ethische overwegingen.

Misdadige suggestie

Inderdaad, de psychologische grens tussen misdadigheid en normaliteit is minder strikt dan menigeen zou wensen. Zo toonden psychologen als Stanley Milgram met een reeks sociaal-psychologische experimenten in de jaren zestig al aan dat uitzinnige gehoorzaamheid geen uitzonderlijk fenomeen is. Onder het mom dat hij het effect van straf op leerprocessen bestudeerde, liet Milgram proefpersonen een elektroshock toedienen aan een onwillige leerling. In werkelijkheid was de leerling een acteur die niet echt stroomstoten toegediend kreeg. Wel reageerde hij net alsof de elektroshocks echt waren.

Stanley Milgram stelde vast dat de meerderheid van de proefpersonen zich opvallend inschikkelijk opstelde wanneer de proefleider instructies gaf om de leerling extreem hoge stroomstoten toe te dienen. Ondanks het gejammer van de acteur gaven de meeste deelnemers dodelijke schokken tot maar liefst 450 volt.

Over de psychologie van extreme volgzaamheid is het laatste woord nog niet gezegd. Blijkbaar zijn we meer vatbaar voor misdadige suggestie dan we graag toegeven. Echter, wie graag inzicht zou krijgen in subjectieve effecten van misdadige gehoorzaamheid en zou willen weten hoe iemand die zich liet meeslepen nadien terugkijkt op de eigen daden, kan dit boek beter naast zich neerleggen.

Niettemin wil ik het graag nog even over de inhoud hebben. De vrouw die de honden eten gaf is een monoloog die ons binnenleidt in de gedachten van Odette, alias Michelle Martin. Het hoofdpersonage blikt erin terug op haar relatie met Dutroux, familieverhoudingen, moederschap en de misdaden van haarzelf en van anderen.

Platitudes

De schrijfster slaagt er evenwel niet in om van haar hoofdpersonage - 'de meest gehate vrouw van België', zo leren we - een mens te maken. Het boek biedt geen overtuigend portret maar leest daarentegen als een aaneenschakeling van platitudes.

Hemmerechts maakt van Martin een zwakke vrouw die slechts aan het juk van haar depressieve moeder kon ontsnappen door de 'gratis pute' van Dutroux te worden. De schrijfster serveert daarbij een aantal gortige details, maar overtuigen doet ze nooit. Geen mens maar een onmens, zo lijkt de boodschap te zijn. Toen Dutroux in de gevangenis zat, gaf Odette de honden wel te eten, maar de jonge meisjes in de kelder liet ze doodgaan. Meer nog, om vervroegd vrij te komen papt ze aan met de nonnen, heeft ze gesprekken met een psychotherapeute en bekent ze zich tot het katholieke geloof. Allemaal oppervlakkige vleugjes mensachtig gedrag die de vermeende beestachtigheid van Michelle Martin verhullen.

Deur dicht

Tijdens het lezen van het boek vroeg ik me meermaals af waar Hemmerechts eigenlijk naar toe wil met deze oppervlakkige karakterschets - die stilistisch trouwens niet al te best in elkaar zit. Nog meer morele verontwaardiging creëren over Michelle Martin? Bewijzen dat iemand als Martin alle haat verdient die ze over zich heen krijgt? Suggereren dat misdadigers toch echt wel een ander soort mensen vormen?

Allemaal vragen die me vrij snel tot de conclusie brachten dat de schrijfster haar kostbare tijd beter anders had besteed. Hemmerechts maakt van de misdaad een taboe. Door Michelle Martin te verbeestelijken speelt ze in op de aversie van de lezer, maar sluit ze de deur voor meer diepgaande vragen over hoe een mens zich kan verhouden tot zijn misdaden.

Gelukkig kunnen we binnen dit genre teruggrijpen naar betere werken zoals De maagd Marino van Yves Petry die tonen dat het inderdaad anders kan.

Stijn Vanheule is professor psychoanalyse en psychodiagnostiek (UGent). Hij is onder meer auteur van Psychose anders bekeken (Lannoo, 2013).

Kristien Hemmerechts, De vrouw die de honden eten gaf, De Geus, 256 p., 19,95 euro.

Masquer le texte

Het moet de voorbije dagen niet makkelijk geweest zijn om Kristien Hemmerechts te heten. Op internetfora - bakens van fatsoen en kritische burgerzin - werd Kristien uitgescholden voor geldwolf, lijkenpikster of linkse bourgeoistrut die niet kan wachten tot ze haar klauwen kan zetten in het volgende 'sensationele' onderwerp - en uiteraard allemaal ter eigen eer en glorie. De spontane gevoelsuitingen kwamen op het conto van een roman die nog niet eens in de boekhandels lag - laat staan dat de verenigde protestkoren hem gelezen hadden. Maar we wisten allemaal over wie het zou gaan: Hemmerechts ging een tijdje wonen in het hoofd van Michelle Martin. Dé Michelle Martin: vrouw en medeplichtige van het monster Marc Dutroux, de 'meest gehate vrouw van België'.

Hemmerechts zou dat relaas niet zomaar uit haar mouw schudden - ze had zich, zo meldde ze, verdiept in het Dutroux-dossier, ze had zelfs een aanvraag ingediend om met Martin te praten. Maar Martin praatte niet, en als ze dat in het verleden al deed - in haar getuigenissen voor de rechtbank, of met de schrijfster Nicole Malinconi - dan kwam daar vooral veel verwarring en weinig inzicht uit voort. Malinconi hield het erop dat ze bij Michelle vooral het 'menselijke in het onmenselijke en het onmenselijke in het menselijke' had ontdekt. Maar de duidelijke antwoorden en de spijtbetuigingen waarop iedereen zat te wachten? Nou nee.

Niet-moordenares

Er bleef Hemmerechts niet veel over dan de feiten aanlengen en aankleden met intuïtie en creativiteit. Overigens is dat romantiseren van de ons omringende werkelijkheid het geboorterecht van de schrijver. Maar als de feiten maar gruwelijk genoeg zijn, dan zal het mengen van feit en fictie hevige reactie uitlokken. Faction wordt zo'n mengvorm genoemd, en reken maar dat de schrijver van die faction een rekening betaalt.

Kijk naar Truman Capote, de man die metIn koelen bloede het genre definieerde. Een geniale hervertelling van het leven en de terechtstelling van twee meervoudige moordenaars was dat. Capote verrichtte voor dat boek jaren research. Met de commotie kwam ook de roem, maar de schrijver was na die intense ervaring een emotioneel wrak.

Zo ver zal het met Hemmerechts wel niet komen.De vrouw die de honden eten gaf heeft geen jaren research of persoonlijk contact met het vleesgeworden Kwaad gevergd, en het onderwerp is nog in leven. Schokkend of controversieel is deze factionroman alleen door het onderwerp. De uitwerking van de Martin-historie is vintage Hemmerechts: ze zit Martin dicht op de huid maar doet het onderkoeld, onderzoekend, met minimaal gebruik van stijlmiddelen.

Dat minimalisme past ook bij het personage van Odette en bij haar alter ego, de echte Martin. Anders dan de aandachtsgeile, theatrale Dutroux is zij een grijze, amorfe verschijning. Een niet-persoonlijkheid, niet consistent, niet of moeilijk door haar omgeving te 'lezen'. Een niet-moordenares ook, die de meest gehate vrouw van Belgïe werd door wat ze naliet te doen. In de roman heeft Odette het over 'mijn niet-daden: ik ben de vrouw die niet in de kelder is afgedaald om de ontvoerde meisjes eten te geven terwijl hun ontvoerder, mijn echtgenoot, in de gevangenis zat'. Keer op keer laat Hemmerechts haar de feiten ontkennen, er simpelweg aan voorbijlopen terwijl ze de behoeften van 'M' en de eigen kinderen lenigt. M, zelf opgegroeid zonder liefde, prent haar zonder ophouden in dat zij 'niets' is, een nul, een vod. Zonder hem zou ze nog elke nacht bij haar moeder slapen.

Collateral damage

En daarin heeft M gelijk. Odette, enig kind van een bezitterige weduwe, werd door haar 'petite maman chérie' jarenlang onderdrukt en gechanteerd. Ze was het verlengstuk van een ander, meer niet, en haar haatgevoelens begroef ze. Maar dan leert ze M kennen, een volleerd manipulator. M tovert haar van seut om tot seksslavin en uiteindelijk tot medeplichtige. Een rol die ze de ene keer ontkent, en waarvan ze zich daarna afvraagt of ze er niet van heeft genoten. M de sadist, de machtswellusteling die haar bevelen geeft, dat 'voelt ze tussen haar benen'. Elk bevel van M bewijst ook haar macht over hem, 'de macht om bij hem de uitoefening van die macht uit te lokken. Ik wekte dat verlangen op, niet één keer, maar telkens weer.'

Is het Odette die zich wreekt op een wereld die haar al in haar prille jeugd van haar machteloosheid doordrong? Is M haar instrument, net zoals zij het zijne is? En zijn de dode kinderen voor Martin collateral damage? Slachtoffers die niet bewust gemaakt, maar ook niet echt betreurd werden, bijna niet geregistreerd. Martins medelijden reikt niet verder dan haar kinderen, en haar eigen lijdende zelf: een moordenares is zij toch niet, en 'wie heeft er ooit medelijden met mij gehad?'

Zo wordt Hemmerechts' roman een lange, pijnlijke en vaak kleinzielige weeklacht - het lied van een 'vrouw zonder gezicht'. Een vrouw die zich door jaren van trieste, heilloze onderworpenheid spartelde om toch maar die ene man - haar God, de vader van haar kinderen - te kunnen houden en greep te krijgen op de wereld. Een vrouw die een psychopaat te leen had en hem ook gebruikte.

Ergens past dit verhaal uitstekend in het Hemmerechts-universum. Het gaat om neuken of geneukt worden, het machtsspel tussen man en vrouw, vreugdeloze maar hongerig ontvangen seks. Het gaat om een man met een mes op zak - de onverzadigbare penis van M, de ster van het verhaal - en de slachtoffers die hij maakt. En de grijze, doffe sfeer van motregen en doem die al uit HemmerechtsBrede heupen opsteeg, valt als een sluier over de bladzijden. Om controverse is het hier niet te doen, Hemmerechts wil, zoals in al haar romans, begrijpen, de werkelijkheid onder ogen zien zonder weg te kijken. En net als in de doorsnee Hemmerechts-roman slaagt ze daar min of meer in, zonder onderscheiding weliswaar. De roman stelt de vragen, een sluitend antwoord is er niet.

KRISTIEN HEMMERECHTS

De vrouw die de honden eten gaf.

De Geus, 201 blz., 19,95 ? (e-boek 15,99 ?).

De auteur: de agente-provocatrice van de Vlaamse letteren, schreef vele romans en verhalen.

Het boek: een kijk in het hoofd van 'Odette', alias Michelle Martin.

ONS OORDEEL: een lange, pijnlijke en vaak kleinzielige weeklacht, maar Hemmerechts slaagt er wel in, min of meer, om de werkelijkheid onder ogen te doen zien.

¨¨èèè

Alexandra De Vos ■

Masquer le texte

Het moet de voorbije dagen niet makkelijk geweest zijn om Kristien Hemmerechts te heten. Op internetfora - bakens van fatsoen en kritische burgerzin - werd Kristien uitgescholden voor geldwolf, lijkenpikster of linkse bourgeoistrut die niet kan wachten tot ze haar klauwen kan zetten in het volgende 'sensationele' onderwerp - en uiteraard allemaal ter eigen eer en glorie. De spontane gevoelsuitingen kwamen op het conto van een roman die nog niet eens in de boekhandels lag - laat staan dat de verenigde protestkoren hem gelezen hadden. Maar we wisten allemaal over wie het zou gaan: Hemmerechts ging een tijdje wonen in het hoofd van Michelle Martin. Dé Michelle Martin: vrouw en medeplichtige van het monster Marc Dutroux, de 'meest gehate vrouw van België'.

Hemmerechts zou dat relaas niet zomaar uit haar mouw schudden - ze had zich, zo meldde ze, verdiept in het Dutroux-dossier, ze had zelfs een aanvraag ingediend om met Martin te praten. Maar Martin praatte niet, en als ze dat in het verleden al deed - in haar getuigenissen voor de rechtbank, of met de schrijfster Nicole Malinconi - dan kwam daar vooral veel verwarring en weinig inzicht uit voort. Malinconi hield het erop dat ze bij Michelle vooral het 'menselijke in het onmenselijke en het onmenselijke in het menselijke' had ontdekt. Maar de duidelijke antwoorden en de spijtbetuigingen waarop iedereen zat te wachten? Nou nee.

Niet-moordenares

Er bleef Hemmerechts niet veel over dan de feiten aanlengen en aankleden met intuïtie en creativiteit. Overigens is dat romantiseren van de ons omringende werkelijkheid het geboorterecht van de schrijver. Maar als de feiten maar gruwelijk genoeg zijn, dan zal het mengen van feit en fictie hevige reactie uitlokken. Faction wordt zo'n mengvorm genoemd, en reken maar dat de schrijver van die faction een rekening betaalt.

Kijk naar Truman Capote, de man die metIn koelen bloede het genre definieerde. Een geniale hervertelling van het leven en de terechtstelling van twee meervoudige moordenaars was dat. Capote verrichtte voor dat boek jaren research. Met de commotie kwam ook de roem, maar de schrijver was na die intense ervaring een emotioneel wrak.

Zo ver zal het met Hemmerechts wel niet komen.De vrouw die de honden eten gaf heeft geen jaren research of persoonlijk contact met het vleesgeworden Kwaad gevergd, en het onderwerp is nog in leven. Schokkend of controversieel is deze factionroman alleen door het onderwerp. De uitwerking van de Martin-historie is vintage Hemmerechts: ze zit Martin dicht op de huid maar doet het onderkoeld, onderzoekend, met minimaal gebruik van stijlmiddelen.

Dat minimalisme past ook bij het personage van Odette en bij haar alter ego, de echte Martin. Anders dan de aandachtsgeile, theatrale Dutroux is zij een grijze, amorfe verschijning. Een niet-persoonlijkheid, niet consistent, niet of moeilijk door haar omgeving te 'lezen'. Een niet-moordenares ook, die de meest gehate vrouw van Belgïe werd door wat ze naliet te doen. In de roman heeft Odette het over 'mijn niet-daden: ik ben de vrouw die niet in de kelder is afgedaald om de ontvoerde meisjes eten te geven terwijl hun ontvoerder, mijn echtgenoot, in de gevangenis zat'. Keer op keer laat Hemmerechts haar de feiten ontkennen, er simpelweg aan voorbijlopen terwijl ze de behoeften van 'M' en de eigen kinderen lenigt. M, zelf opgegroeid zonder liefde, prent haar zonder ophouden in dat zij 'niets' is, een nul, een vod. Zonder hem zou ze nog elke nacht bij haar moeder slapen.

Collateral damage

En daarin heeft M gelijk. Odette, enig kind van een bezitterige weduwe, werd door haar 'petite maman chérie' jarenlang onderdrukt en gechanteerd. Ze was het verlengstuk van een ander, meer niet, en haar haatgevoelens begroef ze. Maar dan leert ze M kennen, een volleerd manipulator. M tovert haar van seut om tot seksslavin en uiteindelijk tot medeplichtige. Een rol die ze de ene keer ontkent, en waarvan ze zich daarna afvraagt of ze er niet van heeft genoten. M de sadist, de machtswellusteling die haar bevelen geeft, dat 'voelt ze tussen haar benen'. Elk bevel van M bewijst ook haar macht over hem, 'de macht om bij hem de uitoefening van die macht uit te lokken. Ik wekte dat verlangen op, niet één keer, maar telkens weer.'

Is het Odette die zich wreekt op een wereld die haar al in haar prille jeugd van haar machteloosheid doordrong? Is M haar instrument, net zoals zij het zijne is? En zijn de dode kinderen voor Martin collateral damage? Slachtoffers die niet bewust gemaakt, maar ook niet echt betreurd werden, bijna niet geregistreerd. Martins medelijden reikt niet verder dan haar kinderen, en haar eigen lijdende zelf: een moordenares is zij toch niet, en 'wie heeft er ooit medelijden met mij gehad?'

Zo wordt Hemmerechts' roman een lange, pijnlijke en vaak kleinzielige weeklacht - het lied van een 'vrouw zonder gezicht'. Een vrouw die zich door jaren van trieste, heilloze onderworpenheid spartelde om toch maar die ene man - haar God, de vader van haar kinderen - te kunnen houden en greep te krijgen op de wereld. Een vrouw die een psychopaat te leen had en hem ook gebruikte.

Ergens past dit verhaal uitstekend in het Hemmerechts-universum. Het gaat om neuken of geneukt worden, het machtsspel tussen man en vrouw, vreugdeloze maar hongerig ontvangen seks. Het gaat om een man met een mes op zak - de onverzadigbare penis van M, de ster van het verhaal - en de slachtoffers die hij maakt. En de grijze, doffe sfeer van motregen en doem die al uit HemmerechtsBrede heupen opsteeg, valt als een sluier over de bladzijden. Om controverse is het hier niet te doen, Hemmerechts wil, zoals in al haar romans, begrijpen, de werkelijkheid onder ogen zien zonder weg te kijken. En net als in de doorsnee Hemmerechts-roman slaagt ze daar min of meer in, zonder onderscheiding weliswaar. De roman stelt de vragen, een sluitend antwoord is er niet.

KRISTIEN HEMMERECHTS

De vrouw die de honden eten gaf.

De Geus, 201 blz., 19,95 ? (e-boek 15,99 ?).

De auteur: de agente-provocatrice van de Vlaamse letteren, schreef vele romans en verhalen.

Het boek: een kijk in het hoofd van 'Odette', alias Michelle Martin.

ONS OORDEEL: een lange, pijnlijke en vaak kleinzielige weeklacht, maar Hemmerechts slaagt er wel in, min of meer, om de werkelijkheid onder ogen te doen zien.

¨¨èèè

Alexandra De Vos ■

Masquer le texte

In maart is het tien jaar geleden dat het 'proces van de eeuw' tegen Marc Dutroux een catharsis moest inluiden voor ons getraumatiseerde land. Ook Michelle Martin stond in het voorjaar van 2004 terecht in Aarlen. De echtgenote van de kindermoordenaar kreeg dertig jaar cel voor haar betrokkenheid bij de misdaden. In de assisenzaal toonde de voormalige lerares erg weinig empathie voor de nabestaanden. Sindsdien geldt ze als 'de meest gehate vrouw van België'.

Toen Martin anderhalf jaar geleden vervroegd vrijkwam en haar intrek nam in een klooster, was het land te klein. Tv-beelden van een schuimbekkende massa aan de poorten van het klooster in Malonne zetten Kristien Hemmerechts aan het denken. De schrijfster vroeg zich af hoe Martin de gruwel van Dutroux heeft beleefd, ook al was ze medeplichtig. En hoe ze zich voelt bij het stigma 'moordenares-moeder', zelfs al was ze bij geen enkele kindermoord betrokken.

Het resultaat van Hemmerechts' speurtocht door het hoofd van Martin heet 'De vrouw die de honden eten gaf'. De roman veroorzaakte de voorbije dagen flink wat ophef. Hemmerechts kreeg het verwijt een sensatiezoekster te zijn. Ze versterkte die beschuldiging door met getormenteerde blik en een blonde pruik in het weekblad Humo te poseren. De hardcore feministe Kristien Hemmerechts en Michelle Martin, slachtoffer van een misselijkmakend mannelijk roofdier: één strijd? Zo leek het wel.

Hemmerechts is nooit vies geweest van wat provocatie. Ze is on-Vlaams open over seksualiteit, haar politieke voorkeuren of haar doodsverlangen. Dat maakt haar in de ogen van velen verdacht, al weet wie haar een beetje kent dat er minder strategie in haar mediaoptredens schuilt dan wordt aangenomen. De schrijfster is gewoon graag outspoken. Maar de fotoshoot in Humo was misplaatst, omdat ze zo de indruk wekte dat ze de daden van Martin vergoelijkt. Dat het boek over 'de vrouw van het monster' een apologie is. En dat is 'De vrouw die de honden eten gaf' zeker niet.

Binnenkomer

Hemmerechts begint haar boek met een uitspraak van de Duits-Amerikaanse filosofe Hannah Arendt, die meesterwerken publiceerde over de Holocaust en de banaliteit van het kwaad. Als binnenkomer kan dat tellen. Alsof ze Martin vergelijkt met een monster als nazikopstuk Adolf Eichmann, die door Arendt psychologisch op de pijnbank werd gelegd. Op de eerste bladzijde al laat ze Odette, zoals Michelle Martin in het boek heet, uitspraken doen die haar bezwaarlijk sympathiek maken. Uit woorden als deze blijkt dat Hemmerechts de daden van haar psychologisch studieobject niet goedpraat: 'Ik verdien geen medaille. Ik verdien haat, hoon, gif. Mensen sturen mij brieven waarin ze gedetailleerd beschrijven wat ze met mij zouden doen als ze de kans kregen. Een lange, trage marteldood, dat is wat ik verdien. Een hongerdood.'

Het boek is opgevat als een monoloog van Odette in de gevangenis, in de periode waarin ze kans maakt om vervroegd vrij te komen. Dutroux heet M, zijn vermoorde kompaan Weinstein W. De vermoorde en ontvoerde meisjes worden evenmin bij naam genoemd. Paul Marchal, die zich gekwetst voelt door dit boek, is 'de vader die in het klooster van zijn oren is gaan maken'.

Er zijn vast juridische redenen voor om de hoofdrolspelers van deze donkere bladzijde uit de recente Belgische geschiedenis niet bij hun echte naam te noemen. Literair-technisch blijkt het een goede beslissing. Het maakt dat je als lezer abstractie kan maken van de drieste feiten, en het boek als een roman kan lezen. Een roman over diepmenselijk falen en - zo je wil - over falende moeders. Hemmerechts zet Odette en M neer als kinderen van ouders die hen emotioneel verwaarloosden of - in het geval van de moeder van M - als beesten behandelden. Daarmee praat ze hun gedrag niet goed, maar het werpt op zijn minst een ander licht op de zaak-Dutroux. Zo laat ze Odette zeggen: 'Sommige vrouwen krijgen kinderen, maar daarom zijn ze nog geen moeder. En andere vrouwen zijn moeder zonder ooit een kind te hebben gekregen. (...) M's moeder had honderd kinderen kunnen krijgen en nog was ze geen moeder geworden.'

Geen afstand

Op zijn degelijkst is dit boek een psychologische schets van een vrouw die behalve dader ook slachtoffer is. Hemmerechts portretteert Martin als een weerloze vrouw die alles deed wat haar monsterlijke echtgenoot haar opdroeg. Martin was ook een slaaf van haar man, bleek uit de vele psychiatrische rapporten die over haar zijn opgedoken in de pers.

De pogingen die Hemmerechts onderneemt om de motieven van Martin te vatten, zijn verdienstelijk. Alleen houdt ze haar empathie geen 250 bladzijden vol. Is het omdat je als lezer geen afstand kan blijven nemen van de feiten, en je je constant afvraagt wanneer de fantasie het overneemt van de feiten? Wellicht. Maar er zijn ook te veel onzinnige passages. Het eerste bezoek van Dutroux' vader aan zijn zoon en schoondochter wordt onnoemelijk lang uitgerokken, zonder dat de scène wezenlijk bijdraagt aan de karakterschildering van het 'monsterkoppel'.

Er is nog iets dat dit boek soms onbetamelijk maakt. 'Als je uit dit verhaal de seks weglaat, kan je het gewoon niet begrijpen', zei Hemmerechts in Humo. Ze heeft natuurlijk een punt. Dutroux was een seksuele delinquent. Maar moesten er echt zó veel seksscènes in het boek? Het woord 'penis' valt 31 keer, variaties met de lettercombinatie 'neuk' komen 21 keer voor. Het staat een romancier vrij om de wildste fantasieën in te vullen voor zijn hoofdpersonage, maar de seksscènes moeten het verhaal wel blijven dienen. En dat doen ze niet allemaal. Integendeel, ze halen het verhaal op den duur onderuit.

Is het ongepast een gefictionaliseerde monoloog te schrijven over de beweegredenen van 'Belgiës meest gehate vrouw'? Nee. Vrijheid is de bouwsteen van elke kunstenaar. En zelfs Michelle Martin is een mens. Maar misschien was een geautoriseerde biografie een beter idee geweest. Wie durft die te schrijven?

MICHELLE MARTIN

Michelle Martin (54) was de tweede echtgenote van de misdadiger, moordenaar en kinderverkrachter Marc Dutroux. In 2004 kreeg ze dertig jaar cel voor haar betrokkenheid bij de ontvoeringen van zes meisjes. Twee van hen, Julie en Melissa, stierven in de kelder van Dutroux' huis terwijl die in de gevangenis zat. Michelle Martin gaf de kinderen geen eten. Vandaar de titel van dit boek 'De vrouw die de honden eten gaf'. Martin kwam in 2012 vervroegd vrij en leeft nu in een klooster in Malonne.

TP ■

Masquer le texte

Hemmerechts (1955) schrijft vaak over maatschappelijk gevoelige kwesties en veroorzaakte met deze roman over de zaak-Dutroux vooral in België grote opschudding. Ze kruipt in de huid van Odette, alter ego van Michelle Martin, de ex-vrouw en medeplichtige van kinderontvoerder, -verkrachter en –moordenaar Marc Dutroux (in de roman heet hij ‘M’). Wat dreef deze ‘meest gehate vrouw van België’, die wel de honden te eten gaf, maar de in de kelder opgesloten kinderen ‘vergat’? De roman begint vlak voor haar vrijlating en overplaatsing naar een klooster in Malonne. In terugblikken naar haar jeugd en die van M. wordt duidelijk dat M. wel moest opgroeien tot een gevoelsarme, seksverslaafde sadist en psychopaat, en zij tot zijn apathische slavin. Interessant is haar tweeslachtige houding, slachtoffer en dader. Interessant zijn ook de vergelijkingen met Lhermitte, de vrouw die haar vijf kinderen doodde, en met de crèchemoordenaar. Dit indringende portret van een zwaar depressieve vrouw, met vele expliciete seksscènes, zal nog lang na sidderen, en werpt, zoals goede literatuur moet doen, meer vragen dan antwoorden op. Masquer le texte