In oktober 2015 krijgt ­Kristien Hemmerechts te horen dat ze borstkanker heeft. Ze laat zich op de foto zetten met haar nog gave borst, een tulband en een bontstola, haar blote voet net zo uitdagend en elegant als haar blote borst en de blik in haar ogen. Die foto prijkt op het omslag van Er gebeurde dit, er gebeurde dat, dat een dagboek over haar borstkanker en een twintigtal eerder gepubliceerde autobiografische verhalen bevat.

Het boek vangt aan met dagelijkse notities over de borstkanker, tot 2 maart 2016, als de ziekte gelukkig lijkt geweken: 'Het voelt alsof ik dood ben geweest, en vervolgens verrezen.' Het dagboek heeft alle elementen van het rauwe, onaffe dat zo'n document, in eerste instantie alleen voor jezelf geschreven, kenmerkt. Er is woede om de ziekte, ergernis over het ziekenhuispersoneel dat met 'zijn klauwen' aan je zit, irritatie over te softe reacties, over mensen die juist niets laten horen, of over anderen die jij moet gaan troosten vanwege jóuw kanker. Niet de juiste 'ziekenhuisattitude', concludeert Hemmerechts ironisch op 17 november. 'Stop de courage in uw hol', bijt de zieke van zich af als reactie op een mailtje waarin haar moed wordt gewenst, om maandenlang juist blij te zijn met een mail waarin staat 'je bent dapper'. Soms noteert ze zo particulier dat het duister blijft ('H met de wilde wanen in haar hoofd'?), soms, zeker als het over manlief Bart gaat, juist toegedekt. Hemmerechts vraagt zich af of de ziekte haar identiteit veranderd heeft, zoals dood en ziekte nu eenmaal doen, maar het antwoord laat op zich wachten.

Uitlaatklep

De ziekte doet Hemmerechts onherroepelijk terugdenken aan het trauma van de wiegendood van haar beide zoontjes in de jaren 80, de dood van haar tweede man Herman de Coninck en de ziekte van haar psychotische zus Veerle. Het is in deze vertwijfelde staat dat Hemmerechts bedacht heeft dat dit dagboek hoort bij de eerder gepubliceerde autobiografische verhalen, hoewel het borstkankerdagboek met 100 pagina's best als novelle uitgegeven had kunnen worden. Het dagboek is haar uitlaatklep en niet de bezonken en fraai geformuleerde uitkomst van een proces, wat de verhalen wel zijn. Dat grote verschil levert een niet helemaal evenwichtig boek op, versterkt door de geforceerde indeling: het dagboek had achterin beter gepast, het verhaal 'Confituur' over Kristien als oma staat op de verkeerde plek, en de tussentitels 'Vroeger', 'Eerste huwelijk' en 'Tweede huwelijk' doen meer aan een biografie dan aan een literair boek denken. Maar tegelijk geeft de bundeling van verhalen diepte aan Hemmerechts' ervaringen met de borstkanker, en is het een ontroerende en bij momenten aangrijpende leeservaring.

Nu moet ik zeggen dat Hemmerechts' verhalen over Herman de Coninck op mij extra inhakken, misschien omdat ook ik de publicerende weduwe van een schrijver ben. 'Ik had jou voor mijzelf moeten houden', noteert ze als er weer iemand iets wil met zijn werk. Ook de uitwisseling tussen Herman en Kristien over wat ze lezen en schrijven en de luchtige eerste ontmoeting, onder een dode notelaar in zijn tuin, zijn prachtig beschreven, en de verhalen over het ouderlijk huis, waar liefde en woede zich vermengen, over haar vader en moeder (net zo koppig als Kristien) en over haar zus die verdwaalt in de psychiatrie, zijn buitengewoon aangrijpend. Zij haalt herinneringen op aan hoe eenzaam het was om met haar lieve, angstige en boze zusje in één bed te slapen en hoe gewoon dat toen leek. De staat van wanhoop en zelfbeschuldiging die Hemmerechts bereikt na de dood van haar beide zoontjes gaat door merg en been. Rouw verandert je identiteit en gaat zodoende eigenlijk nooit echt over, zoals te lezen is in het mooie verhaal 'Een huwelijk', over de huwelijksbreuk met de vader van Hemmerechts' dochter en zoontjes.

Het mooiste van Er gebeurde dit, er gebeurde dat is misschien wel de belofte die het inhoudt voor een autobiografisch essay, als de ervaring van de borstkanker eenmaal verwerkt is. Want er blijkt een patroon in Hemmerechts' leven: dat van de tegenstrijdigheid, zoals de halve naaktfoto op het omslag al fraai weerspiegelt. Privé versus openbaar, patiënt versus docent, slachtoffer versus flinke vrouw (want als je als vrouw mee wilt tellen in het universitaire en literaire milieu moet je 'flink en sterk zijn'). Hemmerechts is 'sterk én fragiel', 'zacht en bikkelhard' tegelijk; ze herhaalt driemaal de zin 'Ik moet kwetsbaarheid tonen'. Hemmerechts' kracht heeft de vorm van vrijheidsdrang, die overal tussen de kieren kruipt, soms vermomd als woede, soms als ongeloof (bijvoorbeeld als Kristiens moeder, universitair geschoold lerares, niet mondig wordt geacht voor een rechtbank). Een bijzonder boek dus, Er gebeurde dit, er gebeurde dat, en helemaal als je het beschouwt als de uitgewerkte aantekeningen voor een toekomstig zelfportret van het dwarse 'vat vol tegenspraak' Kristien Hemmerechts, over dwang versus vrijheid, onder de gedroomde titel Vrij.

De Geus, 354 blz., 19,95 € (e-boek 9,99 €).

Masquer le texte

Deze roman omvat eerder verschenen autobiografische verhalen van Kristien Hemmerechts (1955). Verhalen over haar jeugd, over haar twee huwelijken, het verlies van haar twee zoontjes, de relatie met haar psychische zieke zus en haar borstkanker. Het begin van het boek speelt in de tegenwoordige tijd, over wat zij met borstkanker doet en wat het met haar doet. En over geluk en liefde en kleinkinderen. Vervolgens ontvouwt haar leven zich steeds meer vanuit de terugblik naar haar kindertijd en haar relaties, haar huwelijk met de dichter Herman de Coninck, haar rouw en verdriet en haar liefde en geluk. De auteur vertelt zonder schroom over haar leven, ontroerend en openhartig. In het eerste deel schrijft ze over haar ziekte in korte alinea’s, waardoor het vaart heeft en nooit sentimenteel wordt. Het deel over haar jeugd en volwassen leven wordt als een chronologisch verhaal verteld. Het is indringend en beeldend geschreven in een krachtige stijl. Duidelijke druk.