In haar nieuwe roman Gitte draait Kristien Hemmerechts haar hand niet om voor een beladen thema meer of minder. Gitte kreunt onder een overdaad van subplots en uitweidingen.

Sinds Kristien Hemmerechts de deur dichttrok bij uitgeverij Atlas en haar boeken onderbracht bij uitgeverij De Geus, worden er kosten noch moeite gespaard om haar literair weer prominent in de markt te zetten.

Niet dat je Hemmerechts als fenomeen weggedeemsterd mag noemen. Geenszins. In vrijwel elk maatschappelijk debat roert ze mee de trom. En onlangs nog vergastte ze ons in Humo op haar favoriete ergernissen. Die mondden uit in een aflevering van de goede raad van Tante Kaat: "Als ik door Antwerpen loop, heb ik vaak zin om bij mensen een briefje in de bus te steken: 'Was uw gordijnen eens. 't Is een kleine moeite en het maakt een wereld van verschil.'" Zoveel is zeker: Kristien is een vrouw van vele talenten, steeds paraat met het morele vingertje.

Maar dat haar prozawerk weer eens een stootje in de rug kon gebruiken, was zonneklaar. Vandaar allicht dat De Geus zowel Bernard Dewulf als Tom Lanoye verzocht een wervende quote op te hoesten voor haar nieuwe roman Gitte. Op het omslag van Hemmerechts blaast Lanoye de loftrompet: "Niemand kan zich de literatuur indenken zonder haar en zonder de invloed die ze daarop al jaren uitoefent." Dewulf prijst Gitte voorzichtiger "als een vaardige roman over de onverbiddelijke doorwerking van het verleden in nieuwe levens."

Lanoyes bewering mag dan niet gespeend zijn van enige waarheid, toch lopen er in Vlaanderen nog weinig jongere auteurs rond die zich tegenwoordig schatplichtig zullen verklaren aan Hemmerechts. En wanneer je Gitte achter de kiezen hebt, weet je ook waarom. De roman kreunt onder zijn eigen gewicht en torst een overdaad van thema's die tot een verraderlijke ratjetoe worden geklutst en nogal zwaar op de maag blijven liggen: religieuze en kerkelijke symboliek, broer- en zusterliefde, waanzin en inderdaad, de klem die het verleden blijvend op je kan uitoefenen.

De adolescente Gitte Vandenavenne is de protagoniste. Ze woont met haar broers Onno en Woud, met wie ze dweept, in een droomachtig decor aan de rand van een bos. De kinderen verlustigen zich in het naspelen van religieuze rites en voelen zich geprikkeld door de folklore van de familiegeschiedenis. Dat hun vader een gemankeerde priester is die later theoloog werd en hun moeder een psychologe, is ook al een duidelijke vingerwijzing van Hemmerechts. En er spookt een duistere geschiedenis rond: overgrootvader Lionel Ghyssels is ooit door stropers vermoord. De ware toedracht daarvan blijkt omgeven met sinistere geheimen.

Het gaat fout als Woud bijna behekst raakt door de kwestie, alsof bosgeesten het commando over zijn geest hebben overgenomen. Een psychose? Gitte raakt helemaal van de kaart door de verwijdering tussen haar en Woud, zeker als hij soelaas moet zoeken in een abdij "met andere mensen die een bewogen tijd achter de rug hadden".

Ze kan niet anders dan concluderen: "Hoe idyllischer een jeugd, hoe abrupter er een eind aan komt. Zo ging dat in boeken en films. Een paradijs diende om verloren te worden." Het zal een van de leidmotieven door het boek worden, dat zeker in het eerste gedeelte een slome indruk nalaat, alsof het verhaal maar niet wil ontbranden.

Gittes exploratie van haar seksualiteit verloopt intussen via problematische paden incluis de verliefdheid van een poëzieleraar. Dat de familiedoem rond haar hangt, steekt af en toe de kop op: "Vertrouw nooit een wild dier. Sindsdien zit het in de familie. Bij volle maan veranderen we in weerwolven."

In het tweede deel verplaatst de handeling zich naar Gittes studentenjaren en slaagt Hemmerechts erin om het boek meer levendigheid te verlenen, terwijl de geloofwaardigheid aanvankelijk ook terrein lijkt te winnen. In ieder geval toont ze wel haar metier om de lezer lang aan de slag te houden.

Gitte, altijd al bezeten door literatuur, wordt verliefd op Paul, de zoon van de beroemde dichter Marcel Meerseman, die blijkbaar ook ooit een alliance had met haar moeder. De geremde, grillige Gitte, zoekt haar weg en is er ook op gebrand om eindelijk de losbandigheid ruim baan te kunnen geven. Hemmerechts krijgt er niet genoeg van om nevenplots in haar complexe verhaal te injecteren. Soms nogal kolderesk, zoals rond de docente Myriam Kesteloot (die ze de gestrenge trekken van zichzelf als professor meegaf), dan weer pathetisch en ietwat overbodig (met kunsttheoretische discussies waarbij Paul Van Ostaijen om de hoek komt kijken).

Gitte is als zoekende dochter met een verwrongen moederrelatie een typisch Hemmerechtspersonage. Ze blijft maar spitten en graven in het familieverleden, tot in allerhande archieven toe. Tot je niet kunt voorkomen dat de belangstelling wegglipt, hoezeer aan dit verhaal ook thrillerallures worden toegeschreven. De ontknoping van de moordzaak rond de overgrootvader laat een geforceerde indruk na. En waarom moet Gittes robuuste vrachtwagenminnaar uiteindelijk ook Lionel heten? Dit lijkt plots te zeer op een schematische invuloefening, weliswaar volgens het een paar keer aangehaalde principe: "Wij kunnen niet aan onze geschiedenis ontsnappen, zelfs wanneer we ons voornemen dat te doen." Hemmerechts beproeft met Gitte de grote greep, maar het zou de roman zeer ten goede zijn gekomen mocht hij van heel wat woekerend struikgewas zijn ontdaan.

Masquer le texte

Gitte moet, net als de rest van het gezin, zelf zien uit te maken hoe ze met het beladen verleden van haar familie wil omgaan

Als mantra's lopen de ingesleten frasen van de kerkelijke liturgie door de nieuwe roman van Kristien Hemmerechts. Met Gitte wou ze nagaan of die symbolische teksten nog iets kunnen betekenen. Ze smokkelt de zinnen in het leven van Gitte binnen als een onschuldig spel: samen met haar broers speelt ze geregeld eucharistievieringetje. Met een echte kelk, een aandenken aan de periode voor hun geboorte, toen hun vader nog meende priester te moeten worden.

Het boek komt wat traag op gang, in dat diepe Vlaanderen waar kinderen op een heuvel aan de rand van het bos een idyllische jeugd beleven. De enige smet is het duistere verleden, waarin hun overgrootvader vermoord werd omdat hij als boswachter te streng optrad tegen de stropers. De geesten van het bos spreken tot de verbeelding van de kinderen, in die mate zelfs dat Woud, de oudste, erdoor in trance raakt en als naaktloper/inbreker wordt opgepakt. Een acute psychose, luidt de diagnose. Gitte, die heimelijk verliefd is op haar broer, is er het hart van in en kan haar moeder onmogelijk vergeven dat ze haar broer in de psychiatrie en later in een abdij onderbrengt.

Chicklit

Het geloof, en wat het kan aanrichten, speelt hier een grote rol. Het blijft dat onderhuids ook doen in het tweede deel van het boek, waarin Gitte aan de universiteit gaat studeren en verliefd wordt op de zoon van een Grote Dichter, die in het verleden haar moeder gekwetst heeft. Ook als mondige studente hoort Gitte de vaste frasen uit de liturgie geregeld door haar hoofd dreunen. In de meest uiteenlopende situaties bieden ze haar een houvast, een tegengewicht. Dat stijlprocédé werkt heel goed, het geeft reliëf aan vele scènes, zelfs aan de banalere zoals wanneer Gitte een onmogelijke verliefdheid koestert. Het is een mooie manier om Gittes worsteling met het verleden voelbaar te maken zonder dat het uitleggerig wordt. Gitte weet dat ze een leven zonder haar broer moet opbouwen, dat ze moet loskomen van haar geflipte familie, maar dat voelt voor haar tegennatuurlijk.

Helaas houdt Hemmerechts de subtiliteit van dat liturgische stijlprocédé niet de hele tijd vol. Gittes verliefdheid beschrijft ze erg banaal, in de zuiverste chicklittraditie - dat kán de bedoeling zijn, want Gitte is een adolescente, maar spannende literatuur is het niet. Daar staat tegenover dat dit boek ook heel ontroerende liefdesgeschiedenissen bevat. Het nevenverhaal van Josiane van de Spar (tevens de ijverigste roddeltante van het dorp), die haar zorg gaandeweg van haar winkel naar haar dementerende man moet verleggen, is erg mooi. Ook de relatie van Gittes ouders en Gittes 'zout op mijn huid'-momenten met een trucker zijn mooi neergezet. Er zit véél in dit boek, zo veel dat je je geen moment zou mogen vervelen. En toch is het soms doorbijten. De theoretische discussies over hoe poëzie te interpreteren en de verwikkelingen rond een onorthodoxe docente zijn bijvoorbeeld wel erg uitgesponnen.

Prangend

De liturgische zinnen zijn ook gelinkt aan de thema's die Hemmerechts in dit boek aanraakt. Over veel van die thema's heeft de Kerk lang gepretendeerd dat ze de wijsheid in pacht had. Gitte gaat over het verleden en hoe ermee om te gaan. In hoeverre gaat schuld over van generatie op generatie? In hoeverre bepalen genen hoe iemand in elkaar zit, en in hoeverre heb je dan je leven in eigen hand? De Kerk had daar lang pasklare antwoorden op, maar Gitte moet, net als de rest van het gezin, zelf zien uit te maken hoe ze met het beladen verleden van haar familie wil omgaan. Net zoals een instituut als de Kerk in deze minder hypocriete en eenduidige tijden een manier moet zien te vinden om met haar verleden om te gaan.

Af en toe moet je wat geduld oefenen, maar het loont zeer de moeite om tot het einde te lezen. De ontknoping maakt de bijwijlen irritante hysterie van de moeder ineens gefundeerd. Waardoor de roman aan kracht wint en de filosofische vragen die Hemmerechts stelt, nog prangender worden.

DE AUTEUR: de meest besproken en meest uitgesproken schrijfster van Vlaanderen.

HET BOEK: een slimme combinatie van thriller, liefdesvertelling, coming-of-age- en campusroman.

ONS OORDEEL: een vlotte, maar wat wisselvallige roman die veel stof tot nadenken biedt.

Masquer le texte

In Gitte , de nieuwste roman van Kristien Hemmerechts, zijn alle typische Hemmerechtsthema's weer vrolijk aanwezig, maar na een tijdje maakt ze het zo bont dat je je afvraagt of ze met deze burleske familieroman misschien zichzelf wil persifleren. Zoals bijna altijd begint het verhaal veelbelovend en broeierig: zus Gitte en broers Oswald en Onno wonen aan de rand van een bos waar ooit overgrootvader-boswachter werd vermoord. De burgerlijke ouders doen er alles aan om het nestje perfect te maken, maar de idylle bedriegt. De eerste barsten in het huiselijke geluk zijn tot daar aan toe: Oswald doet aan spiritisme in het bos en verliest de trappers. Maar wanneer dochterlief ook begint te trippen - zij laat zich graag een beurt geven door een anonieme 'paradijsman' in zijn vrachtwagencabine - maakt Hemmerechts het wel erg dolletjes. Gitte gaat niet in op de avances van haar leraar Nederlands, maar wordt betoverd door de zoon van de dichter die ooit haar moeder het hof maakte en die met haar vader nog studeerde. Ondertussen wordt de lezer vergast op andere groteske personages en dito wendingen: een hysterische docente literatuur die de kleur van haar kapsel doet afhangen van haar stemmingen, een blaaskaak van een filosofieprofessor die zijn studenten opdraagt om tegen de volgende les Sein und Zeit van Martin Heidegger te lezen en nog zo van dat ongeloofwaardige fraais. En o ja, de moordenaar van de overgrootvader blijkt zowaar een she-devil te zijn. Alles eindigt met een vette knipoog van de paradijsman. Misschien moet Hemmerechts maar eens een vampierenroman gaan schrijven vol crazy bitches en schunnige terzijdes. Werktitel: Zwarte missen - let op de dubbele bodem, met dank aan Quentin Tarantino. Dat wordt smullen.

Masquer le texte

Roman van de bekende Vlaamse auteur (1955). Woud, Gitte en Onno wonen met hun ouders bij het boswachtershuis van hun overgrootvader Lionel, op de grens tussen België en Frankrijk. Lionel werd zestig jaar geleden vermoord in zijn eigen bos. Het gezin leeft afgezonderd en de kinderen trekken intensief met elkaar op. Hun idylle wordt doorbroken door twee gebeurtenissen: de uitnodiging van de bekende dichter Meerseman, de ex van hun moeder, en de obsessie van Woud voor opa Lionel. Het verleden dringt zich steeds sterker op. Moeder vervalt in boosheid op haar ex en Woud raakt in een psychose omdat hij denkt Lionel te zijn. Het gezin valt uit elkaar en Gitte gaat op zoek naar de waarheid over beide zaken die, blijkt later, nauw met elkaar verweven zijn. Als studente ontmoet ze de zoon van de dichter, Paul Meerseman, en wordt verliefd op hem. Mooi geconstrueerde roman voor een groot publiek. Gebonden uitgave in het formaat van een kleine pocket; kleine druk.