‘Haar boeken maken me zo gek dat ik haar schedel zou willen inslaan met haar eigen scheenbeen.’ Dat zeggen wij niet, dat zei Mark Twain. En hij had het niet over Kristien Hemmerechts, maar over Jane Austen. Alleen heeft de Antwerpse schrijfster in haar nieuwe roman ‘Ik ben Emma’ haar Britse voorgangster zo nauwkeurig nagebootst, dat ze van geluk mag spreken dat de geestelijke vader van Tom Sawyer en Huckleberry Finn al lang genoeg dood is om haar niet meer met haar eigen beenderen te komen bedreigen. Na de tientallen bewerkingen voor film en televisie, de manga en de literaire adaptaties waarin weerwolven en vampieren aan het verhaal werden toegevoegd, pende ook Kristien Hemmerechts haar versie van Jane Austens klassieker ‘Emma’ neer. In ‘Ik ben Emma’ is de 21-jarige protagoniste geen 19de-eeuwse jongedame uit de betere kringen meer, maar een maagdelijke millennial die zelf geen zin heeft in een relatie, maar zich wel een uitstekende koppelaarster waant. Austens klassenbewustzijn werd vervangen door racisme, de bals door barbecues en een klassiek huwelijksaanzoek door condooms met chocoladesmaak. De plotstructuur van ‘Emma’ bleef wél grotendeels ongewijzigd, en ook de licht ironische toon waarmee Hemmerechts de mores van verschillende generaties onder de loep neemt, is vintage Austen. Jammer genoeg nam ze in haar hedendaagse hervertelling van het boek uit 1815 ook een paar dingen over waaraan Twain en een tijdgenoot als Ralph Waldo Emerson zich al ergerden: onpersoonlijke personages en een veeleer vlakke vertelstijl, geplaagd door banale narratieve ballast. Jane Austens ‘Emma’ is een zedenschets en ook Kristien Hemmerechts heeft met ‘Ik ben Emma’ duidelijk de ambitie om de gebruiken en omgangsvormen van een bepaalde generatie te beschrijven. De 65-jarige auteur beleefde plezier aan het verzinnen van dialogen waarmee haar personages zichzelf te kijk zetten, maar de jongeren die ze liefdevol op de korrel neemt, hebben al een literaire vertegenwoordigster. De vrouw die weleens de Jane Austen van de Snapchat-generatie wordt genoemd, heet Sally Rooney en zij staat, zeer in tegenstelling tot Hemmerechts, midden in de millennialwereld die ze beschrijft. Hemmerechts’ blik blijft die van een telg van een oudere generatie die verwonderd, maar soms ook iets te meewarig naar het jonge volkje staart. De docente letterkunde en creatief schrijven heeft haar studenten wellicht nauwgezet geobserveerd, maar kon niet verhinderen dat er een belerend toontje in de vertelstem van ‘Ik ben Emma’ is geslopen. Vooral de manier waarop ze probeert aan te tonen hoe zelfs de ruimdenkendste bleekscheet nooit helemaal aan racistische vooroordelen ontsnapt, is nogal opzichtig. Elk personage krijgt zijn eigen momentje van hypocrisie. Familiale en seksuele relaties lopen als een rode draad door het oeuvre van Kristien Hemmerechts. Waarom ze plots Jane Austen dacht nodig te hebben om daar opnieuw haar zeg over te doen, blijft een raadsel. De geëngageerde schrijfster heeft zowel in haar fictie als in haar non-fictie vaak zinnige dingen te melden over de tijden waarin we leven. Haar inzichten over impliciet en expliciet racisme, migratie en seksualiteit in Instagramtijden waren wellicht beter overgekomen als ze niet zo hardnekkig in het 19de-eeuwse korset van een comedy of manners waren gepropt. Als een oefening in literair buikspreken is ‘Ik ben Emma’ geen mislukking. Of baldadige moppersnorren als Mark Twain er nu van zouden houden of niet, bij momenten vindt Hemmerechts precies de juiste manier om het karakteristieke geluid van Jane Austen een echo in de 21ste eeuw te geven, maar in haar volgende roman mag ze gerust weer met haareigen stem spreken.

Masquer le texte

Emma Houthuys is de oogappel van haar ouders en ze heeft genoeg aan zichzelf. Wel koppelt ze graag anderen. Zo heeft ze volgens haar na de scheiding van haar ouders haar vader aan een nieuwe vrouw geholpen en ook haar moeder heeft een nieuwe partner. Daardoor krijgt Emma er een stiefzusje en stiefbroers bij, dus is er werk aan de winkel. Als haar buurman een nieuwe relatie krijgt met iemand uit de mediawereld heeft ze niet langer het monopolie in regelzucht. Het boek is een moderne remake van Jane Austens roman ‘Emma’. De moderne tijd maakt de verhoudingen totaal anders, maar het oeverloze gebabbel over anderen blijft. Kristien Hemmerechts (1955) doet erg haar best om modern over te komen door inzet van sociale media in deze luchtige, enigszins ironische roman. De gevoelens zijn nogal afstandelijk en aan de oppervlakte,

Een heuse Janeite, dat is Kristien Hemmerechts. Oftewel: een groot bewonderaar van het werk van Jane Austen. Drie jaar geleden, exact tweehonderd jaar na de vroegtijdige dood van de schrijfster van klassiekers als Pride and Prejudice en Sense and Sensibility, ging Hemmerechts op een Austen-pelgrimage door Engeland. Ze deed er op prettig ingetogen wijze urenlang verslag van in het Vlaamse radioprogramma 'Looking for Jane'. En nu is er een boek: Ik ben Emma, gebaseerd op de wereldberoemde roman Emma uit 1815.

Het is niet de eerste keer dat Hemmerechts een klassieker onder handen neemt. In 2015 publiceerde ze Alles verandert, een spiegelverhaal van J.M. Coetzees In ongenade. De schrijfster verwisselde de sekse van de personages en dat leverde een intrigerende roman op, waarin ook vrouwen tot extreem seksueel geweld in staat bleken te zijn. Dergelijke kunstgrepen heeft ze in haar nieuwe roman niet toegepast.

het hoogst haalbare

'I am going to take a heroine whom no one but myself will much like', schreef Jane Austen voordat ze aan Emma begon. Een heerlijk uitgangspunt natuurlijk! Haar heldin is de 21-jarige Emma Woodhouse, een verwend wicht, rijk, mooi en intelligent. Onuitstaanbaar bij vlagen, maar toch niet geheel onsympathiek, geestig ook. Ze meent de gave te hebben mensen aan elkaar te kunnen koppelen, maar zit zelf niet op een man te wachten. Een fris gegeven, in de Regency-periode was een huwelijk immers het hoogst haalbare voor een vrouw, de enige manier om sociale status en financiële zekerheid te verkrijgen. Het kenmerkt Austen, die in haar romans onderzocht welke mogelijkheden vrouwen hadden binnen de strikte mores van haar tijd.

Bij Hemmerechts, in wier boeken thema's als seks, relaties en moederschap vaak een grote rol spelen, riep het de vraag op hoe Emma's leven eruit zou zien als ze nu leefde. Regisseuse Amy Heckerling deed dat al eerder. Zij hevelde Emma over naar het Beverly Hills van de jaren negentig in de film 'Clueless', met een onnavolgbare Alicia Silverstone als Cher Horowitz, het mooiste meisje van de klas, dat een nieuw klasgenootje laat zien hoe je populair wordt. Een uitmuntende, doch erg vrije interpretatie van Austens boek.

Friends with benefits

Hemmerechts blijft een stuk dichter bij het originele verhaal. Haar Emma pendelt als kind van gescheiden ouders heen en weer tussen twee huizen, tot haar vader bij zijn nieuwe grote liefde intrekt, een geslaagde koppelactie van zijn dochter, en ze op eigen benen komt te staan. Financiële zorgen heeft ze niet en haar ouders hebben haar altijd op het hart gedrukt geluk na te streven, werken doet Emma dan ook niet, net zo min als studeren. Dansen tot diep in de nacht en rondhangen met vrienden trouwens ook niet en het hoofd van deze toch wat atypische 21-jarige is nog nooit op hol gebracht. Haar leeftijdsgenoten leken nooit precies te weten met wie ze nou een relatie had, Emma wist het wél: 'Zij had met niemand een relatie, geen vaste relatie, geen losse relatie, geen seksrelatie, geen friends-with-benefitsrelatie, geen onenightstand. Relaties waren voor andere mensen, haar leven was meer dan gevuld genoeg zonder die ene, bijzondere persoon. Wat kon ze winnen door zich te binden? Als ze al iemand op een voetstuk wenste te plaatsen, was het zichzelf.'

Dat ze zich volledig wijdt aan andermans liefdeslevens lijkt dan ook niet ingegeven door naastenliefde. Haar obsessie om mensen samen te brengen gaat vaak tegen de wensen van de betrokkenen in.

Vervelende vrouw

Hemmerechts poging om dicht op Austens verhaal te zitten siert haar. Toch bekruipt je vaak het gevoel dat haar Emma niet echt van deze tijd is. Haar gekoppel is dat in ieder geval zeker niet. Hallo, Tinder?

Ook slaagt de Vlaamse schrijfster er niet in veel sympathie op te wekken voor deze intrigante, die als ze in onmin verkeert met een van haar stiefbroers uitroept: 'Niemand mag boos op me zijn, iedereen moet van me houden'. Het was dan misschien Austens aanvankelijke plan om een heldin te creëren die alleen zij zelf mocht, wat dit betreft steekt Hemmerechts haar de loef af.

De roman uit 1815 eindigt met een huwelijksaanzoek. Jaloezie doet de koppelaarster beseffen dat er voor haar wel degelijk liefde in het verschiet ligt. Ook Hemmerechts brengt haar personage tot - een vrij abrupte - inkeer, als de pijn van de scheiding van haar ouders naar boven komt. Emma is niet aseksueel, ze is gewoon vergeten haar seksualiteit te verkennen. Gelukkig is daar de prins op het witte paard. Niet met een gouden ring op zak maar, heel modern, met een condoom met bananensmaak.

De Geus; 352 blz., € 22,99.

Masquer le texte