Boeken worden vaak verfilmd, verstript of bewerkt tot ­videogames. Laurent Binet past in Beschavingen het omgekeerde procedé toe en transformeert een videogame in een boek. De oorspronkelijke titel van zijn jongste, Civilizations, verwijst naar de gelijknamige serie computerspellen, waarbij de spelers uit het niets een imperium moeten opbouwen. Zoiets is een kolfje naar de hand van de Franse schrijver, die wel vaker creatief omspringt met de feiten. En die aanpak werpt vruchten af. HhhH, zijn bejubelde debuutroman over de aanslag op de SS'er Reinhard Heydrich, werd in 2010 bekroond met de Prix Goncourt du Premier Roman. Vijf jaar later hielp hij de Franse intellectueel Roland Barthes om zeep in De zevende functie van de taal, wat hem de Prix du Roman Fnac en de Interallié opleverde. Voor zijn derde en jongste mocht de auteur ­vorig najaar de Grand Prix du ­Roman de l'Académie Française in ontvangst nemen.

Beschavingen is een wat-als-roman. Wat als de bewoners van de Nieuwe Wereld destijds Europa hadden veroverd? vroeg Binet zich af. Hij besloot het verleden radicaal te herschrijven en de Inca's, de grote verliezers van de geschiedenis, revanche te laten nemen op de Spanjaarden. Nieuw is dat idee overigens niet. De Mexicaanse schrijver Carlos Fuentes speelde in zijn verhalenbundel Apollo en de hoeren al met dezelfde hypothese.

Noormannen

Hoe komt het dat een paar ­honderd conquistadores een heel continent onder de voet konden ­lopen? Wat hadden de Spanjaarden dat de inheemse bevolking niet had? Het antwoord is simpel: paarden, ijzer en ziektekiemen waar de indianen geen afweer tegen hadden. De auteur beijvert zich om dat onrecht recht te breien, gaat duizend jaar terug in de tijd en laat de Vikings het nodige introduceren in Amerika. Zijn Noormannen beperken zich niet tot Canada, maar koloniseren het hele continent, zodat Columbus, wanneer hij nietsvermoedend voet aan wal zet, stuit op tot de tanden bewapende ruiters die royaal van antistoffen tegen Europese ziekten zijn voorzien. Zijn expeditie wordt een fiasco. De ontdekkingsreiziger zal zijn vaderland nooit meer terugzien. Atahualpa, de laatste heerser van het Inca-rijk, zal niet door Francisco Pizarro worden verslagen, maar inschepen richting Avondland, waar hij keizer Karel een kopje kleiner zal maken.

De Inca's gooien in 1531 het anker uit in Lissabon, dat door een aardbeving is getroffen, en treffen een werelddeel aan dat wordt geteisterd door de Spaanse inquisitie, de Reformatie, eindeloze godsdienstoorlogen, pestepidemieën, ­armoede en honger. Hun komst zal de loop van de geschiedenis veranderen. Voor hun veroveringstactiek haalt Binet de mosterd bij Hernán Cortés. Die Spaanse conquistador liet zich bijstaan door La Malinche, zijn indiaanse tolk en maîtresse, en zocht bondgenoten onder de vijanden van de Azteken. De Malinche van Atahualpa is een Cubaanse prinses, Higuénamota, die poedelnaakt door het leven gaat. Op zijn veroveringstocht laat hij zich leiden door De vorst van Machiavelli en vrijt hij de vijanden van Karel V op. Zijn potentiële bondgenoten zijn koning Frans I van Frankrijk en alle door de Spanjaarden onderdrukte bevolkingsgroepen, en dat zijn er nogal wat.

Onder zijn bewind is het Heilige Roomse Rijk er in geen tijd bovenop. Godsdienst- en andere twisten worden in een vloek en een zucht opgelost. Atahualpa schaft de inquisitie af, voert godsdienstvrijheid in en introduceert een verdraagzaam en egalitair maatschappijmodel met een socialistisch tintje. De Inca, beschermer van de armen en kampioen van de verdrukten, wordt door het volk op handen ­gedragen.

Parodie

Atahualpa's omzwervingen zijn geïnspireerd op Candide van ­Voltaire en de Lettres persanes van Montesquieu, maar de auteur is evengoed bij Erasmus, Thomas ­More, Montaigne, Rabelais en Cervantes te rade gegaan. ­Binet parodieert, pasticheert en parafraseert erop los en strooit kwistig met literaire, historische en culturele verwijzingen en anachronismen. Zo laat hij de Azteken een piramide bouwen op het plein voor het Louvre en organiseert hij in Toledo zijn persoonlijke versie van de Bartholomeusnacht. Voor stijloefeningen op de Noorse sagen, het dagboek van Columbus, de kronieken van Atahualpa en een pastiche van de Don Quichot draait hij zijn hand niet om, maar briefwisselingen tussen humanisten of een parodie op de beroemde 95 stellingen van Luther zijn evengoed aan hem besteed. De schrijver heeft zich overduidelijk kostelijk geamuseerd, maar zijn ambitieuze project wordt door een paar slordigheden ontsierd. Bovendien is enig etnocentrisme hem niet vreemd. Zijn Inca's redeneren als geboren en getogen Europeanen en zijn humanisten klinken bijzonder hedendaags. En dat de indianen toonbeelden waren van verdraagzaamheid en menslievendheid is allicht ook enigszins bezijden de waarheid. ­Beschavingen is een potpourri van literaire genres en een feest voor kenners van het literaire en culturele Europese erfgoed, maar deze literaire kwajongensstreek is niettemin iets minder geslaagd dan zijn eerdere romans.

Vertaald door Liesbeth van Nes, Meulenhoff, 384 blz., 24,99 €. Oorspronkelijke titel: 'Civilizations'.

Masquer le texte

In de trant van het gezegde van Pascal dat alles anders zou zijn verlopen als de neus van Cleopatra iets korter was geweest, schreef Laurent Binet (1972) deze (door de Académie Française bekroonde) hypothetisch historische roman. Hierin zal Columbus Amerika niet ontdekken en zullen de Inca's vanuit Lissabon van ons oude continent de nieuwe wereld maken, waarin zij Karel V opzij zetten, de achterlijke praktijken van de Inquisitie aanpakken en de christenen overtuigen van het gelijk van hun Zonnegod. Het gehanteerde procedé met reminiscenties aan Voltaire en Montesquieu geeft een ironische kijk op onze vermeende suprematie, maar zal de lezer door de overvloedige documentatie en opsommerige details meer cerebrale uitdaging dan leesplezier verschaffen. Binet debuteerde in 2010 met 'HHhH' dat bekroond werd met diverse prijzen.