Charles Dickens wist het al: geld en bezittingen leiden tot conflict. Hij voerde in zijn romans geregeld erfeniskwesties op. De Amerikaanse schrijfster Lionel Shriver kent de traditie van romans over financiële ruzies. Ze rekent zich tot de literaire erfgenamen van Dickens, zo vertelde ze op de Boekenbeurs.

Haar jongste roman, De Mandibles, gaat over de instorting van de dollar, en onvermijdelijk ook over de verdeling van territorium en bezit. Er leven vier generaties onder één dak in De Mandibles. Geen wonder dat er wrijvingen ontstaan.

Het laatste verhaal in de bundel Bezit doet denken aan die roman. In 'De onderhuurster: een novelle' woont een Amerikaanse al jaren in Belfast. Ze houdt precies bij wat ze ooit aan wie cadeau deed en of de cadeaus die ze zelf ontving in verhouding waren. Ze weet hoeveel elke vriendschap haar kost en oplevert. Wanneer ze haar flat tijdelijk deelt met een landgenote leidt haar territoriumdrift tot grote problemen.

Ook het eerste verhaal is een novelle, de andere verhalen zijn kort. Die opener, 'De staande kroonluchter', is het absolute klapstuk van deze collectie. Het is een van de beste verhalen van het afgelopen jaar. Jillian en Baba zijn al jaren beste vrienden. Dan gaat Baba een serieuze relatie aan met een vrouw die helemaal niets moet weten van die Jillian met het uitbundige, hennarode haar en de theatrale manieren. Je voelt je ontzetting toenemen met elke zin die je leest. De novelle laat zien hoe possessief we kunnen zijn in onze romantische én vriendschappelijke relaties.

De spitse toon uit die novelle vinden we ook in 'De zelfzaaiende esdoorn', een vertelling die eerder verscheen in Reader, I married him, een eerbetoon aan Charlotte Brontë. Mooi hoe Shriver 'De zelfzaaiende esdoorn' voorziet van een dubbele laag: onder de komedie zit iets donkers en bijna hartverscheurends. Je wil dat het goed komt voor de weduwe die ruzie krijgt met haar buurman.

Ouders en kinderen

De collectie begint met de woorden van E.M. Forster, die zich in 'Mijn bos' afvraagt welk effect bezittingen hebben op mensen. In Shrivers verhaal 'Ongedierte' verandert de relatie van een koppel eenmaal ze hun huurhuis kopen. De man begint op een neurotische manier te renoveren. Weg romantiek.

In veel verhalen ontstaat er spanning tussen ouders en kinderen. De ouderparen hebben solide banen of zijn inmiddels gepensioneerd, hun huis is lang afbetaald. De kinderen modderen wat aan, vrezen dat ze nooit genoeg zullen verdienen om een huis te kopen. Het meest geslaagde ouder-kindverhaal is 'Huiselijk terrorisme', waarin de zoon des huizes, die al in de dertig is, weigert te vertrekken. Is hij een profiteur? Kunnen ouders van hun kind eisen dat het op een dag zijn boeltje pakt? Shriver stelt lastige vragen over ouders en kinderen, net als in haar succesvolste boek, We moeten het even over Kevin hebben.

In alle verhalen, behalve 'Ongedierte', gebruikt Shriver een alwetende verteller die óver de personages schrijft, niet vanuit hen. Lees je dit boek in korte tijd uit, dan wordt dat wat monotoon. Bovendien voel je af en toe de manipulaties van de verteller, zoals in 'Kilifi Creek', en dat stoort.

Niet alles is even geslaagd. Vooral in het tweede deel van de bundel staan minder sterke verhalen, zoals 'De ChapStick', 'Onderwater' en 'Van de hemel in de hel'. Shriver timmert elk verhaal dicht met details over de personages en hun bezittingen en laat weinig ruimte voor invulling door de lezer. Wie zweert bij minimalisme, kan dit boek sowieso beter laten liggen.

Shriver is bovenal lovenswaardig om haar humor, haar eigenzinnigheid. Ze is niet bang voor controverse. Zo laat ze een moeder nadenken over de parallel tussen de bezetting van haar huis door haar zoon en de komst van vluchtelingen naar Amerikaanse bodem.

Al bij al is dit een verhalenbundel met een eindeloos boeiende thematiek, die de schrijfster op veel manieren verkent. Shriver-fans mogen deze titel in geen geval missen.

Vertaald door Karina van Santen en Marian van der Ster, Atlas Contact, 436 blz., 25,99 €. Oorspronkelijke titel: 'Property'.

Masquer le texte

Lionel Shriver kon amper lezen toen ze besloot dat ze schrijfster wilde worden. Op je zevende kun je natuurlijk nog niet weten wat je later wilt, zo relativeerde ze deze vroege ambitie ooit in een interview, maar hoe dan ook, ze heeft zich eraan gehouden. Inmiddels heeft de Amerikaanse journalist en auteur vijftien boeken op haar naam staan, waarvan We Need to Talk About Kevin de bekendste is. Met dit boek over een jongen die een bloedbad op een school aanricht, verteld vanuit het perspectief van de moeder, brak ze door bij het grote publiek; meer dan een miljoen exemplaren gingen over de toonbank. In 2011 werd het boek verfilmd.

Lionel heet eigenlijk Margaret Ann, maar koos als puber een mannelijke voornaam, omdat ze die beter bij haar vond passen. Was ze als kind al eigenzinnig, ook als volwassene schrikt ze er niet voor terug uitgesproken opvattingen te ventileren. Zo hield ze twee jaar geleden op het Brisbane Writers' festival in Australië een controversiële speech over cultural appropiation, culturele toe-eigening. Je spreekt van culturele toe-eigening als leden van de dominante cultuur elementen van een minderheidscultuur overnemen; het begrip verwijst naar een machtsverschil, naar kolonialisme en onderdrukking. Dat kan op het gebied van mode zijn, bijvoorbeeld een witte Amerikaanse man met dreadlocks of een indianenhoofdtooi.

Toegespitst op de literatuur is het bijvoorbeeld de vraag of een witte Amerikaanse auteur in de huid mag kruipen van een zwart personage. Is hij dan een culturele zakkenroller? De schrijver mag zijn verbeelding gebruiken, ook als die buiten zijn biotoop valt, vindt Shriver. 'Niet elke thrillerschrijver is een crimineel en niet elke auteur die over seksuele intimidatie schrijft is een verkrachter. Fictie is per definitie fake.'

Shriver, die zelf beschuldigd werd van culturele toe-eigening omdat ze in haar romans personages opvoert die buiten haar directe culturele blikveld vallen, zoals Afro-Amerikanen, vindt dit verwijt getuigen van hypersensitiviteit. Onder het mom van sociale rechtvaardigheid wordt ons werk als fictieschrijvers onmogelijk gemaakt, zo betoogde ze in Brisbane. Dan zou Truman Capote nooit zijn In Cold Blood hebben mogen schrijven en zou Little Bee nooit verschenen zijn, de roman van de witte Britse man Chris Cleave, geschreven vanuit het perspectief van een 14-jarig Nigeriaans meisje.

En nu is er dan Bezit, een bundeling van twee novellen en zes korte verhalen, waarin Shriver moderne eigendomsverhoudingen onderzoekt. De verhalen in deze bundel gaan niet alleen over de vraag hoe mensen elkaar bezitten, maar ook over onze relatie met huizen en geld. Kortom: over het effect van bezit op je persoonlijkheid.

Shrivers protagonisten wonen in New York, Londen of Belfast, maar ook in Afrika. Het zijn plaatsen die de auteur kent: zelf woont ze afwisselend in Londen en Brooklyn, verbleef twaalf jaar in Belfast en een jaar in Nairobi.

Huizen spelen een prominente rol in de verhalenbundel. 'Ik weet niet of de moraal van dit verhaal is dat je nooit een huis zou moeten kopen', zo begint 'Ongedierte', een kort verhaal over een stel dat een krakkemikkig huis in New York koopt en bezoek krijgt van een wasberenfamilie, die zich nestelt in een spleet tussen hun huis en de muur. En in 'Teruggenomen' leven we mee met de jonge vrouw wier leven in een ramp eindigt nadat ze een goedkope twee-onder-een-kapwoning in Londen heeft gekocht. 'Onder water' vertelt het verhaal van een echtpaar dat niet kan scheiden omdat hun huis te weinig opbrengt als ze het nu verkopen. En dat blijkt uiteindelijk nog goed voor hun relatie te zijn ook.

Het mooiste verhaal is de eerste novelle, over de mooie Jillian Frisk en haar tennisvriend Weston Babinsky, die al 24 jaar perfecte maatjes zijn: 'Ze gebruikten elkaar als klankbord voor vrienden en minnaars die kwamen en gingen.' Alles gaat goed totdat Weston een vriendin krijgt, Paige, die jaloers wordt op Jillian. 'Ze doet alsof ze jou bezit', zegt Paige tegen Weston. En dan wervelt het verhaal naar een adembenemend slot.

Bezit is een schets van hedendaagse relaties, met een filosofische ondertoon. Bezit verwerf je niet alleen door het te kopen, maakt Shriver duidelijk. Iets kan van jou zijn doordat je ervoor zorgt. En je kunt ook iets bezitten door het te schenden. Als je iets misbruikt en misvormt en voor iedereen onbruikbaar maakt, is het ook van jou.

Lionel Shrivers eerste zinnen zijn pareltjes: 'Jillian Frisk vond het een verwarrende ervaring als iemand haar niet aardig vond.' Of deze: 'Jeannette had geen idee dat planten zoveel haat konden opwekken.' Pas als je het verhaal uit hebt, begrijp je de reikwijdte van die eerste zin.

Masquer le texte

De titel verwijst niet alleen naar het huizenbezit dat in veel verhalen een rol speelt, maar ook naar de soms verstikkende band tussen mensen. In de eerste, al eerder gepubliceerde, novelle ‘De staande kroonluchter’ probeert een vrouw een wig te drijven tussen twee pasgehuwden door middel van haar zelfgemaakte cadeau. In ‘De zelfzaaiende esdoorn’ gaat een weduwe de strijd aan met het onkruid in haar tuin en houdt daar een relatie met haar buurman aan over. ‘Huiselijk terrorisme’ gaat over een echtpaar dat vergeefse moeite doet hun zoon het huis uit te krijgen. De auteur (1957) weet in een paar zinnen een karakter te beschrijven en zelfs uit te diepen. De bijzondere intriges en de gesprekken tussen de karakters, gelardeerd met de nodige humor, maken deze bundel bijzonder aantrekkelijk. De schrijver werd vooral bekend met ‘We moeten het even over Kevin hebben’, maar schreef ook bestsellers als ‘Big Brother’ en ‘De Mandibles’.

Bekend is het verhaal van de vlinder in de woestijn die met een enkele vleugelslag verantwoordelijk is voor razende stormen duizenden kilometers verderop. Zou 't echt? ben ik geneigd te denken, maar het schijnt zo te zijn. Iets dergelijks doet Lionel Shriver met haar personages in 'Bezit', een bundeling van twaalf verhalen (waarvan twee aanmerkelijk langer), soepel vertaald door Karina van Santen en Marian van der Ster. Shriver laat die spreekwoordelijke vlinder opvliegen in Weston die - omdat hij na het wekelijks potje tennis met zijn beste vriendin later thuiskomt dan gewoonlijk - zijn geliefde ten huwelijk vraagt, waarna alles in beweging komt: zijn geliefde zegt niet zomaar 'ja', ze stelt ongebruikelijke eisen, waarop alle relaties beginnen te kantelen. Niets zal ooit meer zijn zoals het was en je weet: ja, zo gaat dat, zo gaat dat écht. Een kleine verandering in iemands gemoed, een terloops genomen besluit, een eindelijk doorgehakte knoop; van het een komt het ander en de zaak gaat aan het rollen, alleen lang niet altijd in de richting die je had voorzien, laat staan gewild. Shriver spaart haar personages niet. Integendeel: ze laat hen met heimelijk plezier uitglijden over de bananeschillen die ze vrijwel zonder uitzondering zelf op hun pad hebben gelegd. Niet zelden lopen ze, gelijk Oedipus, in hun poging het noodlot (of zichzelf) te ontlopen, het regelrecht in de armen. Shriver beschrijft het allemaal stap voor stap en heel precies. Ze kent de mensen op hun duimpje, erger nog: die mensen kennen zichzelf, maar het lukt hun niet, of zelden, zich te bevrijden. Met leesbaar genoegen worden ze liefdevol maar genadeloos door Shriver gefileerd. Menselijk, zijn haar personages, al te menselijk.

Neem Jillian, de tennisvriendin uit het eerste verhaal 'De staande kroonluchter: een novelle'. Zij is een grote vrouw 'met een dikke bos gewafeld hennarood haar dat tot haar ellebogen stroomde'. Iemand die al snel de hele kamer vult, 'niet in staat zich langer dan een half uur muizig en bedeesd te gedragen'. Bovendien maakt Jillian kunst, geen echte kunst, ze verkoopt noch exposeert, ze doet het voor de lol. Ook dat wekt irritatie. Maar het gaat niet om wat ze doet of laat, weet Jillian. "Je bestaan alleen al was voldoende om deze mensen gek te maken, en als je zelfmoord pleegde, zou zelfs je zelfmoord hen irriteren. Nog meer aandachttrekkerij."

Een van 'deze mensen' is Paige, de verloofde van Weston. Deze heeft die animositeit niet willen zien 'en hij was net zo goed in staat zichzelf voor de gek te houden als ieder ander, hoezeer hij ook deed of hij zichzelf kende'.

Het zal niet lang duren of Weston gaat Jillian met de kritische ogen van Paige bekijken, waarna Jillian zus gaat denken waardoor ze zo gaat doen waarop Weston etc... Hoe we aan het eind van de rit bij de kroonluchter uit de titel uit gaan komen - Jillians 'meest ambitieuze zinloze project aller tijden' - moet u zelf maar lezen. Ik verklap alleen dat het aanvankelijk met emoties beladen ding tot slot niet meer is dan dat: een ding, een voorwerp waar desalniettemin hard om wordt gevochten: bezit. Vrijwel zonder uitzondering gaan alle verhalen in de bundel inderdaad ook over bezit, of het al dan niet zelfverkozen gebrek daaraan. Het hebben van elkaar, een (t)huis, een verzameling bizarre straatnamen, of gewoon: je eigen spullen.

De laatste novelle gaat over Sara die de 'score bijhoudt'. Ze is een 'lunchrekeningturver' zoals ze het zelf noemt. "Het probleem was niet dat ze niet gul kon zijn, maar dat ze zich, als ze gul was, herinnerde gul geweest te zijn (...) en gulheid die je je kon herinneren leek niet echt helemaal gul."

Door omstandigheden (lees: menselijk handelen) gedwongen woont deze Sara tijdelijk met haar onderhuurster samen. Deze neemt bezit van Sara's kamer en spullen, en plundert haar ijs- en voorraadkast. Aan Sara de taak deze onderhuurster én zichzelf het hoofd te bieden, aan ons het genoegen dit nauwgezet te volgen. Wie, zoals ik, Lionel Shriver alleen kent van de verfilming van haar roman 'Let's talk about Kevin' (die met Tilda Swinton) moet zich maar eens aan het echte werk wagen, of liever: laven. Wat een inzicht, wat een precisie en plezier, en wat een rijkdom!

oordeel

Rijk, precies, getuigend van scherp menselijk inzicht.

Vert. Karina van Santen, Marian van der Ster. Atlas Contact; 445 blz. € 25,99.

Masquer le texte