'In 1913 kostte een treinreis van Moskou naar Londen, met een overstap in Warschau, veertien pond, zes shilling en drie penny, en duurde tweeënhalve dag.'

Zo opent de roman Het begin van de lente (The Beginning of Spring, 1988) van Penelope Fitzgerald, die voor het eerst in Nederlandse vertaling verschijnt. Op het eerste gezicht is het een nuchtere mededeling, maar Fitzgerald voert de lezer meteen mee naar een tijd met een ander levenstempo, verraadt iets over de nauwgezette research die ze bij het schrijven van deze roman heeft gedaan, en geeft de opmaat tot het centrale drama in Het begin van de lente.

Op een dag in maart 1913 stapt Nellie Reid, samen met haar drie kinderen, in Moskou op de trein naar het Westen. Haar man Frank weet van niets. Hoewel hij net als Nellie de Britse nationaliteit heeft, is hij geboren en opgegroeid in Moskou, waar hij de drukkerij bestiert die zijn vader enkele decennia eerder is begonnen.

Niet veel later krijgt Frank het bericht dat hij zijn kinderen in een Moskous station dient op te halen. Dolly, de oudste van de drie, zegt tegen hem: 'Ze moest ons wel terugsturen, ze had niets aan ons. Ik denk dat u te veel van haar heeft gevraagd.'

Opmerkelijk wereldwijze woorden voor een tienjarige. 'Misschien was haar grootste vergissing dat ze getrouwd is', zal Dolly er later aan toevoegen. Subtiel roept Fitzgerald zo een sfeer van raadselachtigheid, ja, van een zekere suspense op.

Met het flegma van de ware Brit besluit Frank dat het dagelijks leven zo veel mogelijk zijn normale beloop dient te houden. Hij gaat op zoek naar een gouvernante voor zijn kinderen. Aan de hand van die zoektocht en een reeks andere verwikkelingen geeft Fitzgerald een levendig en overtuigend beeld van 'lieve, slonzige moeder Moskou' en haar inwoners.

Zo maken we kennis met Franks bedrijfsboekhouder Selwyn Cane, een ascetische volger van de recentelijk overleden en inmiddels in intellectuele kringen uit de mode geraakte Leo Tolstoj. Hoewel hij een Brit is, schrijft Cane gedichten in het Russisch, die voornamelijk over berken en sneeuw gaan. Met typerende ironie schrijft Fitzgerald: 'Berkengedachten was nu bij de censor, en aangezien alle poëzie verdacht was, werd het werk daar misschien zorgvuldiger gelezen dan later ooit nog het geval zou zijn.'

Chaotische vergaarbak

De eerste kandidaat om Franks kinderen op te vangen is de vrouw van 'koopman van de tweede klasse' Arkadi Koerjatin. Het gezin blijkt een chaotische vergaarbak van hun eigen kinderen, neefjes, nichtjes, 'misschien dakloze kinderen en zelfs gegijzelden' en Frank heeft ook zijn twijfels over mevrouw Koerjatins advies de ogen van kinderen met hun eigen urine te wassen, zodat hun heldere blik behouden blijft.

Als hij op een verjaardagsfeestje bij de Koerjatins het op een drama uitlopende optreden ziet van een dansende berenwelp, die door de eigenaar wordt getreiterd door hem zijn beloning af te pakken ('zodat iedereen kon genieten van zijn teleurstelling'), is het pleit beslecht.

We ontmoeten meer kleurrijke personages. De verlopen en bazelende, driftig naar een betrekking zoekende Muriel Kinsman bijvoorbeeld, elders als gouvernante ontslagen wegens onder andere 'de kwestie van de valeriaandruppels', 'de kwestie van het badhuis' en 'de kwestie van de verscheurde foto'. En de onpeilbare Lisa Ivanova, meestal zwijgzaam en terughoudend, maar soms ineens opvallend geïnteresseerd.

Penelope Fitzgerald bedrijft in Het begin van de lente de kunst van de suggestie, en dat tussen de regels door vertellen doet ze met brille. Ze tovert plottechnische verrassingen tevoorschijn, die bij nadere beschouwing allang onderhuids broeiden.

Het begin van de lente beschrijft Moskou aan de vooravond van ingrijpende veranderingen, die in deze roman hun schaduwen vooruitwerpen. Maar hoe serieus de thematiek ook is, de toon blijft soeverein licht.

Masquer le texte

Nellie, de vrouw van Frank Reid, een Engelse drukker in Moskou, heeft huis en haard verlaten. Ze is met de trein naar Londen vertrokken, zo lezen we in de openingsscène van Het begin van de lente, de historische roman die de Britse schrijfster Penelope Fitzgerald (1916-2000) in 1988 publiceerde. De eerste zinnen bevatten veel informatie: in welk jaar het verhaal speelt, 1913, hoe de kinderen van het echtpaar heten, enzovoort. Zo vertelt Fitzgerald het liefst, met enige afstand. Aan de hand van de prijs van de treinrit onthult ze bijvoorbeeld dat Nellie op weg is naar Londen.

We zien Nellie door de ogen van haar echtgenoot, een goedbedoelende man met een troebele blik. De kinderen, vooral oudste dochter Dolly, blijken een scherper zicht te hebben op wat hun moeder bezighoudt. Bij de eerste ontmoeting met Frank was het al duidelijk dat Nellie de overhand zou hebben in de relatie. 'Ze krijgen me niet klein', zegt ze over haar bemoeizuchtige familie.

In Moskou denkt Frank na over de beweegredenen van Nellie, en nu ze weg is, over die van de mensheid in het algemeen. Maar veel tijd om te mijmeren is er niet. De kinderen hebben een nanny nodig en de drukkerij vraagt om Franks aandacht.

Drukken

Fitzgerald gebruikt het sterke beeld van een 'doof huis'. Het is winter nog, de luiken en ramen zitten potdicht. Ze zullen dicht blijven zolang het ijs niet begint te smelten. Ook de mannelijke bewoner van het huis is doof voor wat om hem heen gebeurt. Niet alleen snapt hij weinig van zijn vrouw - en van vrouwen in het algemeen -, ook ziet hij niet dat Moskou aan het veranderen is. Het liefst wil Frank zich afzijdig houden van de politieke omwentelingen die op til zijn. Zijn uitgeverij drukt geen politieke teksten. Ironisch genoeg wordt handmatig drukken, zoals dat bij Reid gebeurt, anno 1913 vooral geassocieerd met politiek activisme.

Fitzgerald, die niet meteen bekend staat als wijdlopig, besteedt ruimschoots aandacht aan de artisanale kant van het drukken. Het oude Moskou wordt veel minder schetsmatig neergezet dan we van de schrijfster gewend zijn. De staatswodkawinkels, de gouden koepels van de kerken, de petroleumlampen, de thee met citroen: we krijgen het allemaal te zien.

Net als in De boekhandel of De blauwe bloem laat de lezer zich meedrijven op het ritme van de dialogen en de beschrijvingen. De schrijfster brengt graag nuances aan. Het is een van haar manieren om komisch uit de hoek te komen. Het haar 'viel in twee vlasachtige vlechten als dat van een boerin, of liever, als dat van een boerin in een ballet', schrijft Fitzgerald. Die 'of liever'- constructie pakt komisch uit, maar Fitzgerald gebruikt ze in deze roman iets te veel. Ook is het niet geloofwaardig dat iedereen een uitstekend gevoel voor humor heeft. En waarom zijn er zoveel personages die slechts in één of twee hoofdstukken opduiken?

Het meest geslaagd is dit boek wanneer de humor een droefgeestige en filosofische rand krijgt. Dat gebeurt in de passages met Selwyn, de bedrijfsboekhouder. Deze beste man dicht over berken. Hij adoreert Tolstoj en laat zich hier zien als de redder van kleine zielen. Ook Dolly is een verrukkelijk personage.

Net als met andere romans van Fitzgerald weet je op het einde dat je niet alles hebt gezien of gehoord, dat er dingen versluierd zijn gebleven. Erg is dat niet, de boeken van deze schrijfster laten zich moeiteloos herlezen.

Vertaald door Johannes ­Jonkers, Karmijn, 216 blz., 18,95 €. Oorspronkelijke titel: 'The beginning of spring'.

Masquer le texte

'In 1913 kostte een treinreis van Moskou naar Londen, met een overstap in Warschau, veertien pond, zes shilling en drie penny, en duurde tweeënhalve dag.'

Zo opent de roman Het begin van de lente (The Beginning of Spring, 1988) van Penelope Fitzgerald, die nu voor het eerst in Nederlandse vertaling verschijnt. Op het eerste gezicht een nuchtere mededeling, maar ze voert de lezer meteen mee naar een tijd met een ander levenstempo, verraadt iets over de nauwgezette research die Fitzgerald bij het schrijven van deze roman heeft gedaan en vormt de opmaat tot het centrale drama in Het begin van de lente.

Op een dag in maart 1913 stapt Nellie Reid, samen met haar drie kinderen, in Moskou op de trein naar het westen. Haar man Frank weet van niets. Hoewel hij net als Nellie de Britse nationaliteit heeft, is hij geboren en opgegroeid in Moskou, waar hij de drukkerij bestiert die zijn vader enkele decennia eerder is begonnen.

Niet veel later krijgt Frank het bericht dat hij zijn kinderen van een Moskous station dient op te halen. Dolly, de oudste van de drie, zegt tegen hem: 'Ze moest ons wel terugsturen, ze had niets aan ons. Ik denk dat u te veel van haar heeft gevraagd.' Opmerkelijk wereldwijze woorden voor een 10-jarige. 'Misschien was haar grootste vergissing dat ze getrouwd is', zal Dolly er later aan toevoegen. Subtiel roept Fitzgerald zo een sfeer van raadselachtigheid, ja, van een zekere suspense op.

Met het flegma van de ware Brit besluit Frank dat het dagelijks leven zo veel mogelijk zijn normale beloop dient te houden. Hij gaat op zoek naar een gouvernante voor zijn kinderen. Aan de hand van die zoektocht en een reeks andere verwikkelingen geeft Fitzgerald een levendig en overtuigend beeld van 'lieve, slonzige moeder Moskou' en haar inwoners.

Zo maken we kennis met Franks bedrijfsboekhouder Selwyn Cane, een ascetische volger van de recentelijk overleden en inmiddels in intellectuele kringen uit de mode geraakte Leo Tolstoj. Hoewel een Brit, schrijft Cane gedichten in het Russisch, die voornamelijk over berken en sneeuw gaan. Met typerende ironie schrijft Fitzgerald: 'Berkengedachten was nu bij de censor, en aangezien alle poëzie verdacht was, werd het werk daar misschien zorgvuldiger gelezen dan later ooit nog het geval zou zijn.'

De eerste kandidaat om Franks kinderen op te vangen is de vrouw van 'koopman van de tweede klasse' Arkadi Koerjatin. Het gezin blijkt een chaotische vergaarbak van hun eigen kinderen, neefjes, nichtjes, 'misschien dakloze kinderen en zelfs gegijzelden' en Frank heeft ook zijn twijfels over mevrouw Koerjatins advies de ogen van kinderen met hun eigen urine te wassen, zodat hun heldere blik behouden blijft.

Als hij op een verjaardagsfeestje bij de Koerjatins het op een drama uitlopende optreden ziet van een dansende berenwelp, die door de eigenaar wordt getreiterd door hem zijn beloning af te pakken ('zodat iedereen kon genieten van zijn teleurstelling'), is het pleit beslecht.

We ontmoeten meer kleurrijke personages. De verlopen en bazelende, driftig naar een betrekking zoekende Muriel Kinsman bijvoorbeeld, elders als gouvernante ontslagen wegens onder andere 'de kwestie van de valeriaandruppels', 'de kwestie van het badhuis' en 'de kwestie van de verscheurde foto'. En de onpeilbare Lisa Ivanova, meestal zwijgzaam en terughoudend, maar soms ineens opvallend geïnteresseerd.

Penelope Fitzgerald bedrijft in Het begin van de lente de kunst van de suggestie, van het tussen de regels door vertellen, en doet dit met brille. Ze tovert plottechnische verrassingen tevoorschijn, die bij nadere beschouwing allang onderhuids broeiden.

Het begin van de lente beschrijft Moskou aan de vooravond van ingrijpende veranderingen, die in deze roman hun schaduwen vooruitwerpen. Maar hoe serieus de thematiek ook is, de toon blijft soeverein licht.

****

Uit het Engels vertaald door Johannes Jonkers. Karmijn; 220 pagina's; € 18,95.

Masquer le texte

De Engelse drukker Frank Reid woont met vrouw en kinderen in Moskou vlak voor de revolutie van 1917. Onverwachts verdwijnt zijn vrouw naar Engeland en laat de kinderen achter. Het verhaal ontwikkelt zich vanuit deze situatie, beschrijft de Russische levensstijl maar Engelse levenshouding van de hoofdpersoon, zijn huispersoneel, zijn medewerkers – onder wie een altijd filosoferende Tolstoj bewonderaar – en andere Engelse expats. Er zijn intense, soms vluchtige, sfeerbeelden van het Russische leven, een dorps en rommelig Moskou, het eenzame, verwaarloosde buitenhuis in de bossen, de willekeur van de bureaucratie en vooral de mysterieuze jonge vrouw die voor de kinderen komt zorgen. De beroemde Engelse schrijfster (1916-2000) was nooit in Rusland geweest en haalde haar ongelofelijke kennis uit reisgidsen en de klassieke Russische literatuur. De ingehouden humor en terloopse toespelingen naar eerdere literatuur zullen niet door iedereen begrepen worden. De vertaling schiet ook onvermijdelijk af en toe te kort. Behoort volgens sommigen tot de beste honderd ooit geschreven. Masquer le texte