Peter Høeg werd al in 1992, amper vier jaar na zijn debuut Voorstelling van de twintigste eeuw, een literaire vedette met Smilla's gevoel voor sneeuw. Een nieuw donker Scandinavisch moordmysterie schrijven had daarna voor de hand gelegen, maar Høeg vermeed angstvallig doorslagjes, en zocht rustig verder naar zijn eigen stem. Die stem bleek uiteenlopende registers aan te kunnen, maar De vrouw en de aap (1996),De stilte en het meisje (2006) en De kinderen van de olifantenhoeders (2010) werden allemaal lauw ontvangen.

Met Het effect van Susan keert Høeg nu expliciet terug naar het bekende pad. Net als Smilla Jaspersen is Susan Svendsen intelligent, creatief, dapper, aantrekkelijk én veelzijdig: ze kan niet alleen een koevoet hanteren, bromfietsen opvoeren en afluisterapparatuur traceren, ze maakt ook fantastische croissants, en ze doceert experimentele natuurkunde. Net als rond Smilla worden in haar buurt mensen vermoord.

Het begint in India, waar Susan haar lokale minnaar bijna vermoordt, haar man zoete broodjes bakt met de maffia, hun zestienjarige dochter een religieuze goeroe dumpt, en haar tweelingbroer antiek smokkelt. Ze worden uit de gevangenis gered door de Deense geheime dienst, maar in ruil moet Susan de verslagen van de laatste bijeenkomsten van de Toekomstcommissie bemachtigen.

De prijs van vooruitgang

De Toekomstcommissie blijkt een in 1972 opgerichte mysterieuze denktank waarin twaalf jonge wetenschappers systematisch over de toekomst nadachten en cumulatieve prognoses maakten over risico's in hun vakgebied. In hun halfjaarlijkse rapporten voorspelden ze belangrijke internationale gebeurtenissen griezelig adequaat. Ze identificeerden vijf hoofdproblemen: chronische financiële onbalans, uitstoot van broeikasgassen, onhoudbare bevolkingsgroei, extreme inkomensongelijkheid en schaarste aan reserves. Susan ontdekt dat er van de laatste bijeenkomsten geen verslagen meer werden gemaakt, omdat ze gewoon te somber waren.

Aanvankelijk stond de Toekomstcommissie nog onder controle van het Deense parlement, maar uiteindelijk verkrijgen de leden geheimhouding, en verzanden ze in machtsspelletjes en hebzucht. Terwijl ze Denemarken een onschatbaar competitief voordeel hadden kunnen bezorgen, zoeken de meeste commissieleden een manier om munt te slaan uit hun bijzondere talent. Echt uit de hand loopt het pas wanneer de leider van de Toekomstcommissie de controle verliest, en iemand de leden van de commissie systematisch om het leven brengt.

De mens als speelbal van onbekende krachten: het is een belangrijk thema bij Høeg. Hij kijkt ook opnieuw kritisch naar het Deense maatschappijmodel, waarin wie het meeste bezit als hij doodgaat, gewonnen heeft. En hij vraagt zich af welke prijs we als mens betalen voor de vooruitgang. Wat betekent het, moreel, dat je een speciaal talent niet ten dienste van het hogere collectieve goed stelt, maar gebruikt voor persoonlijk financieel gewin? De kwestie speelt voor de commissieleden, maar ook voor Susan, die het unieke talent heeft dat mensen in haar buurt oprecht zijn, en haar ongevraagd de waarheid vertellen.

Uitzinnige ideeën

Ondanks zijn volatiele stijl is Høeg thematisch behoorlijk consistent, en ook zijn ambitie is onaangetast, maar in vergelijking metSmilla verkent hij vooral de oppervlakte, en niet de diepte. Het idee van de beste denktank ooit is opwindend, maar door het verhaal in het verleden te laten spelen, zijn de voorspellingen natuurlijk ook risicoloos: ze voorspellen de toekomst van gisteren. Het menselijke staat inHet effect van Susan volledig in de schaduw van de fysica, wat een uitdagend uitgangspunt is, maar in de praktijk leidt dat vooral naar eerst enigszins vermakelijke, maar na een tijd vervelende vergelijkingen - een fruitsalade ligt in een stelsel van coördinaten, een gebouw is ontworpen als een approximatieve superellips - en niet tot nieuwe inzichten. De ideeën over het structureren van collectieve intelligentie en het speciale talent van Susan openen filosofische perspectieven, maar die materialiseren niet. Kortom:Het effect van Susan is een juxtapositie, geen synergie of synthese.

Wat blijft er uiteindelijk overeind? Een spannende avonturenroman met veel vaart, humor, een heel breed denkkader, vermakelijke anekdotes over Denemarken en zijn grote natuurkundigen, en enkele uitzinnige ideeën - inclusief een ballon om op de dag des oordeels uit Denemarken naar een tropisch eiland te ontsnappen. Voor wie zich overgeeft, biedt Høegs coherente onwaarschijnlijkheid prima entertainment. Maar er zat heel wat meer in.

PETER HØEG

Het effect van Susan.

Vertaald door Femke Blekkingh-Muller, Meulenhoff, 349 blz., 21,99 euro (e-boek 12,99 euro). Oorspronkelijke titel: 'Effekten af Susan'.

De auteur: Deense succesauteur van Smilla's gevoel voor sneeuw, die na heel wat omzwervingen terugkeert naar het bekende pad.

Het boek: de zoektocht naar de laatste verslagen van de meest performante denktank ooit, tussen de moorden en machtspelletjes van de Deense elite.

ONS OORDEEL: vooral entertainend, terwijl het veel meer had kunnen zijn.

Alexander Van Caeneghem ■

Masquer le texte

Dit meeslepende boek van de Deense schrijver (1957, Kopenhagen; bekroond voor 'Smilla’s gevoel voor sneeuw' uit 1992) wordt na wat mindere boeken in de Deense pers onthaald als zijn grote comebackroman. De politieke thriller draait om het gezin van Susan, een natuurkundige en de vertelster, haar man componist/dirigent Laban Svendsen en hun kinderen, de tweeling Harald en Thit. Als compensatie voor het kwijtschelden van een gevangenisstraf en repatriëring uit India moet Susan voor het Ministerie van Justitie, via haar gave dat iedereen haar ongevraagd snel van alles vertelt, de verslagen van de laatste vergaderingen van een geheime Toekomstcommissie in handen krijgen. Dit is een club van jonge specialisten uit verschillende disciplines, die vanaf de jaren zeventig met opmerkelijke precisie enkele belangrijke gebeurtenissen in de toekomst hebben voorspeld. Het wordt al snel duidelijk dat iemand anders dan de opdrachtgevers op hun dood uit is. De roman boeit door een mix van een afstandelijke, allerlei verschijnselen wetenschappelijk duidende verteller en spannende, thrillerachtige effecten. Masquer le texte